Lesbók Morgunblaðsins - 30.01.1972, Síða 4

Ilóptir Vestur-fslendinjra vitjar ættjarðarinnar. Myndin er tekin á Akureyri. Greinarhöí-
undur er lengBt til hægri.
Á nýafstaðinni ferð minni
um Vestur-Kanada, frá Winni-
peg til Vancouver, hitti ég mik-
inn fjölda fólks og átti tal við
afar marga. Á undanförnum ár-
um hefi ég einnig haft náin
kynni af mörg hundruð manns
í ferðahópum, sem komu víðs-
vegar að frá Kanada og Banda
ríkjunum. Er við það er bætt
kynnum mínum á 10 ára dvöl
í Mandtoba, 1928—38, tel ég, að
ég hafi aflað mér mjög ýtar-
legra og viðtækra kynna af ís-
lenzka þjóðarbrotinu í Vestur-
heimi og að ég geti því dregið
upp sæmilega raunsanna mynd
af ástandi þess í dag en um
leið dálitla beinagrind af sögu
þess.
Islenzku byggðirnar í Vest-
urheimi mynduðust að lang
mestu leyti á síðustu 3 áratug-
um 19. aldar. Þeir voru t.d.
fyrsta ekki-enskumælandi þjóð-
arbrotið, sem settist að í
Manitoba, voru á timabili all
áberandi í þjóðJífi þess fylkis,
en hurfu svo í skuggann af
innflytjendaflóði fólks af öðr-
um þjóðernum. Fjöldi þeirra
varð heldur aldrei mikiil og
margar byggðirnar fámennar.
Fyrsta kynslóðin átti erfitt
uppdráttar enda var megin
byiggðin Nýja-lsland ekki val-
in vegna frjósemdar heldur
nytja af Winnipegvatni. Þetta
íólk barðist hetjulegri baráttu
og fómaði miklu til að koma
bömum sínum til einhverra
rnennta, vitandi það hinn nauð-
synlega grundvöil til gengis og
frama. Flestir lögðu mikla á-
herzlu á að samlagast hinu
nýja umhverfi sem bezt og ná
tökum á því, en minni á að við-
halda íslenzkri tungu og menn
ingarerfðum. Útkoman varð sú,
að næsta kynslóð haslaði sér
völl á ótrúlega mörgum sviðum,
ekki sízt menningarlegum. ís-
lendingsheitið varð til gildis-
auka en þetta var orðið
kanadískt fólk, sem hiklaust
valdi sér maka af öðrum
þjóðernum og samlagaðist
fyllilega hinu yfirgnæfandi
engilsaxneska umhverfi. Það
hafði einnig fyrir augum sér
fólk af síðarkomnum þjóðern-
um, sem átti í svipuðum erfið-
leikum og foreldrar þeirra,
máske öllu meiri vegna skorts
á menningarerfðum. Tvær
Iieimsstyrjaldir ýttu mjög und-
ir þessa þróun, því að land
þeirra tók öfiugan þátt í þeim
báðum og hið íslenzk ættaða
fólk varð fljótlega trúir þegn-
ar sins föðurlands. Er tók að
líða nokkuð á tuttugustu öld-
ina fóru hinar minni byggðir
að missa eigind sína og um
hana miðja hafði hin fjölmenna
nýlenda S Winnipeg, báðum
megin Sargent Avenue, dreifzt
að mestu út um alla borg.
Samtímis þessari þróun rak
Sslenzka þjóðarbrotið öfluga
þjóðræknisstarfsemi, en bar
sjaldnast gæfu til að vera ein-
huga um hana, samanber hóp-
ana tvo til tslands 1930. Kirkju
deildir urðu tvær og blöðin
tvö, sem hrörnunin þó að lok-
um leiddi saman. Margir héldu
dauðahaldi í ísienzka tungu,
töldu að ef hún glataðist færi
annað einnig forgörðum. En
það komu aðrir fram á sjónar-
sviðið, sem héidu þvi fram, að
svo þyrfti ekki að fara. íslenzk
ar menningarerfðir væri hægt
að varðveita að einhverju leyti
á enskri tungu. Þessir menn
hófu útgáfustarfsemi og stofn-
uðu félög, sem hafa eflzt veru-
iega á sáðustu árum. En enn á
þjóðarbrotið 1 innbyrðis deil-
um, sem það vonandi ber gæfu
til að jafna fljótlega. Og nú er
þriðja, jafnvel fjórða kynslóð-
in komin fram á sjónarsviðið.
Fer allt í glatkistuna með þeim
eða hvað?
Fyrir tæpum 20 áruim hófst
nýr þáttur i lífi þjóðarbrotsins
vestanhafs, pilagrimsferðir ein
staklinga og hópa heim til
gamla draumalandsins. Stórir
hópar fóru að visu til Islands
árið 1930, en efnahagskreppa
og heimsstyrjöid koonu í veg
fyrir framhaid á þvi. En með
batnandi efnahag skapaðist á
ný grundvöllur fyrir slíkum
ferðum og sumarið 1953 kom
FUnnbogi Guðmundsson lands-
bókavörður, þáverandi prófess
or við Manitobaháskóla, með
fyrsta hópinn til Islands. Þess-
ir hópar voru heldur strjáiir
og fámennir í fyrstu og í þeim
að mestu leyti eldra fólk fætt
hér heiima, og sem gat talað is-
lenzku. En á síðasta áratug
fóru þessar ferðir að njóta vax
andi vinsælda, hóparnir stækk
uðu og konur og menn af ís
lenzkum ættum fóru að taka
mállausa maka með sér, sem
létu sér vel líka.
Athyglisverðasta þróunin í
þessum hópum, og um leið sú
ánægjulegasta, varð þó sú, að
foreldrar, afar og ömmur fóru
að koma með yngstu kynslóð-
ina með sér og það er þetta
unga fóik, sem virðist hrífast
mest af landi feðra sinna og
fyllast áhuga fyrir því að fá
tækifæri til lengri dvalar svo
að það megi læra tungutak
þess og kynnast fomri menn-
ingu. Flest var af slíkum ungl-
ingum í hópnum, sem kom sl.
sumar og ég kynntist flestum
þeirra nokkuð, nokkrum tölu-
vert náið. Ég fullyrði, að und
antekningarlaust hafi þeir orð-
ið fyrir mjög sterkum áhrifum
og þeirra stöðuga viðkvæði og
spurning var: „Hér er dásam-
legt að vera. Hvernig getum
við komizt hingað til iengri
dvalar?“ Á nýafstaðinni ferð
minni um Kanada hitti ég aft-
ur allmargt af þessu unga fólki,
sumt leitaði mig uppii. Viðkvæði
þeirra var enn hið sama og það
gladdi mig mikið.
Hvernig er svo ástand is-
lenzka þjóðarbrotsins í Vestur
heimi í dag? Þeirri spumingu
mun ég nú leitast við að svara
á sem raunsæjastan hátt.
Eins og áður var á minnzt,
þá eru sumar aí hinum fámenn
ari islenzku byggðum að mestu
leyti horfnar sem slíkar. Þær
stærri hafa að mestu leyti enn
sinn heildarsvip en eru smám
saman að liðast í sundur. Is-
lenzik tunga er að mestu leyti
horfin af vörum fólksins í dag
legu tali. Margir geta þó talað
hana ennþá mjög sæmilega en
málfar þeirra er mjög ensku-
skotið eins og eðlilegt er. Mun
færri geta lesið islenzku sér til
fulls gagns og enn færri skrif-
að hana. Grundvöllurinn fyrir
félagslegum samtökum, byggð-
ur á notkun islenzkrar tungu,
er því stöðugt að vei'kjast, is-
lenzku kirkjurnar að mestu
liðnar undir lok og blaðið lifir
á styrk héðan að heiman, fær
héðan prentara til að setja is-
lenzikuna. Samtimis þessari
hrörnun hefur átt sér stað
nokkuð jáikvæð þróun í félags
starfsemi og öðru, sem byggir
á notkun enskrar tungu og all-
víða virðdst vera fyrir hendi
töluverður áhugi fyrir að efla
þá starfsemi og vitanlega um
leið leitast við að viðhalda ís-
lenzkunni eftir föngum. Þó á
þessi starfsemi við margskonar
erfiðleika að etja, hópamir eru
fámennir og einnig mjög dreifð
ir.
Og þá er komið að næstu
•spurningu, sem er tvíþætt:
„Ber heimaþjóðinni að styrkja
þessa starfsemi og ef svo er,
hefur hún gert það á nægum
mæli?“
Við fyrri lið spuminigarinn-
ar er svar mitt hikiaust já en
við þekn síðari álika hiklaust
nei. Vissulega er það heima-
þjóðinni í hag, að islenzk tunga
og menningarerfðir lifi sem
lengst á meðal fólks af íslenzk
um stofni vestanhafs, ekki sizt
þar sem þetta fólk er undantekn
ingarlítið landi feðra sinna
til mikils sóma. Hitt er stað-
reynd, að við höfum vanrækt
að sinna þessu mikilvæga máii,
satt að segja verið á sumum
sviðum frekar þiggjandi en
veitandi fram að þessu. Jafnvel
styrkurinn við Lögberg-Heims-
kringlu hefur verið naumur.
Hér er starfandi þjóðræknisfé-
lag, það hefur unnið ýmislegt
þarflegt, en býr við þröngan
hag. Ýmsir menn hafa farið
vestur, setið á þingum, ferðazt
um og halda fyrirlestra, flest
þó á Islenzku að því er ég bezt
veit. Vert þykir mér að geta
þess, að minnisstæðasti gestur-
inn af þeim öilum, að hinum
ólöstuðum, mun Ásgeir Ásgeirs
son, forseti, hafa orðið. Nokkr-
ir góöir listamenn hafa einnig
skroppið vestur og fengið hjart
anlegar viðtökur.
Þessa ónógu, heldur fálm
kenndu aðstoð, þarf að efla
veruiega og ekki siíður skipu-
leggja hana vel. Það á að
senda vestur kennara í is-
lenzku til að halda námskeið,
bæði fyrir byrjendur og þá,
sem eitthvað kunna. Það á að
senda fyrirlesara til alhliða
fræðslu um land og þjóð, þeir
verða að vera jafnví-gir á is-
lenzku og ensku og frambæri-
Framhalð & bls. 14.
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
30. janúar 1972