Lesbók Morgunblaðsins - 19.03.1972, Blaðsíða 1

AÐ
VONA
EKKERT
OG
ÓTTAST
EKKERT
Ég sagði við möndlutréð
„systir, talaðu við mig um Guð“.
Og möndlutréð blómstraði.
ÞESSI orð leggur Kazantzakis heilögum Franz
frá Assisi í munn í bók sinni „Heilagur Franz“.
En hver var Kazantzakis? Hann er þekktur
að nafninu tii hér og um allan lieim vegna
Zorba. En hann samdi einnig aðrar bækur ekki
síður inerkilegar. Verk Kazantzakis eru afar
mikið lesin vestan hafs og austan, hann ’er tal-
inn mcðal merkustu rithöfunda Evrópu á þess-
ari öld og kom oftar en einu sinni til greina
sem Nóbelsverðlaunahafi þótt ekki yrði hann
þess heiðurs aðnjótandi ef til vill mest af póli-
tískum ástæðum, þar eð hann var útlægur frá
heimalandi sínu, Grikklandi, mestan liluta æv-
innar.
Hér verður reynt að gera nokkra grein fyrir
skáldinu og heimspekingnum Kazantzakis og
sýnd tcngsl hans við guðfræði samtímans, en
Kazantzakis er einn þeirra rithöfunda, seni hafa
vakið mikla athygli meðal guðfræðinga.
1.
Nikos Kazantzakis er fæddur á eynni Krít 2. des-
ember árið 1885. Hann lézt í Freiburg í Þýzkalandi
26. október árið 1957. Lík hans veur flutt til HeraMei-
on á Krít og grafið þar. Á leiðinu er legsteinn, sem
á standa þessi orð og hann sjálfur valdi: „Ég vona
ekkert, ég óttast ekkert, ég er frjáls.“ Þessi orð eru
eins konar yfirskrift yfir lífi hans, baráttu hans fyrir
frelsi, hann vildi vera frjáls, öl.lu óháður, þar með
von og ótta. Enda þótt hann hefði borið hróður Grikk-
lands viða og verið menntamálaráðherra landsins um
skeið, fékkst hann ekki grafinn í Aþenu á kirkju-
legan hátt vegna þess, að hann var í óformlegu banni
grísku kirkjunnar. Auk þess var hann á svarta Hst-
anum yfir bókmenntir hjá rómversk-kaþólsku kirkj-
unni.
Kazantzakis var stoltur af hinum krítverska upp-
runa sínum. Á Krit gekk hann í skóla sem rekinn
var af Fransiskanamunkum. Þeir vöktu áhuga hans
á heilögum Franz og Frakklandi. Hann hreifst af
hetjum Krítar, sem börðusit fyrir sjálfstæði eyjarinn-
ar; kemur þetta sniUdarvel fram í verkum hans, ekki
sízt í annairi af tveimur bóka hans, sem þýddar
hafa verið á islenzku „Frelsið eða dauðann“ (hin er
Zorba). Hafa ber í huga þennan uppruna Kazantzakis,
hina miskunnarlausu baráttu fyrir frelsi Kritar og
hlut trúarinnar (hinnar grisk-kaþólsku trúar) í þeirri
baráttu; heiiagur Menas, sem tilheyrði löngu liðinni
tíð, stendur frelsisihetj unum ljóslifandi fyrir hug-
skotssjónum. Griskur félagi minn hefur tjáð mér, að
Kazantzakis skrifi flestar bækur sínar á krítverska
mállýzku og sé hann í heimalandi sinu ekki sízt met-
inn vegna stiiisniildarinnar.
Hann hélt til Aþenu og lauk lögfræðinámi i há-
skólanum þar, fór því næst til Parisar til framhalds-
náms og kynntist þá og hreifst mjög af franska heim-
spekingnum Henri Bergson og kenningu hans um
élan vital eða lifskraftinn, samspil eínis og anda.
Uppfi’á þessu tekur við afar frjósamur kafli i ævi
skáldsins. Hann fer til klaustraeyjarinnar Aþos í
Makedóníu og dvelst þar í einiu klaustranna í hálft
ár, aleinn í litlum klefa. Hann velti því jafnvel fyrir
sér að gerast munkur. Hann hvarf þó frá þvi ráði og
hélt á ný á vit heimsmenningarinnar og dvaidist víða
í Evrópu á næstu árum.
Um Nikos
Kazantzakis
Eftir sr. Gunnar Kristjánsson
á Egilsstöðum
4