Lesbók Morgunblaðsins - 09.04.1972, Blaðsíða 10

Heilagur Fj-ans talar við fluglana.
Sannur
lærisveinn
Krists
Nokkrir punktar am
heilagan Frans frá
Assisi
Sveinn Ásgeirsson tók saman
Fyrsti hluti
FEGAR JÖL ERU HALDIN
imeð kristnuim mörni'um, er fagn
eð fæðingu Jesú Krists, sem
sagt er frá í Nýja testament-
inu. Hann er sagður einget-
ánm, en hann var þó alla vega
mannssonur, kvenmannssonur.
Þess vegna er eðlilegt, að
menn leitist við að skoða ævi-
feril hans hér á jörð í sagn-
íræðilegu ijósi eins og annarra
manna. En þær heimildir, sem
við höf'um við að styðjast, þola
ekki á'eitna, sagnfræðil'ega
gagnrýni, sem ýmsum er af
ig>uði gefin. Eigi að síður er til-
vera Jesú staðreynd, jafnmikil
staðreynd og trú hvers og eins.
En trú og sagnfræði eru sitt-
hvað, þótt þær geti oft eins og
ekki hvor án annarrar verið,
þótt þær vilji það, fremur en
inaaður og kona. Og hverrar trú
ar, sem menn eru, reyna þeir
aila jafna að renna undir hana
sagnfræðilegum eða sannsögu-
legum stoðium. Þannig er okk-
ur kennt, að Jesús Kristur hafi
fæðzt 25. desember árið núh,
enda þóít aliir megi vita, að
það fær ekki staðizt. Óneitan-
jega munu allir kristnir menn
vilja vita það með vissu, hve-
nær hann hafi fæðzt og hvar, og
hvaða dag hann hafi stigið upp
tif himna. En það má heita von-
iaust. Og þó eigum við von og
trú. Það er meiri og minni stað-
reynd.
UF JESÚ OG KENNING-
AR ÞÆR, sem honum eru eign-
aðar, hafa verið kristnum
mönnum fyrirmynd og leiðar-
Ijós í orði og verki, en mjög
mismunandi mikið af hvoru
tveggja. En sá maður, sem hef-
ur komizt næst því að feta í fót
spor Krists, eins og þeim er
lýsrt í Nýja testamentinu, er
án nokkurs vafa heilagur
Frans frá Assisi. Og þótt margt
sé á huldu um æviferil Jesú,
þá þekkjum við aftur á móti
mæta vel lífssögu þeissa manns,
sem samvizkusamlegast reyndi
að þræða veg hans. Og því skal
það f'ullypt hér, að á þeirri leið
hefur enginn komizt með tærn-
ar, þar sem Frans frá Assisi
hafði hælana. Margt er óijóst
um lærisveina Jesú, en við
þekkjum þá sannsögulega, sem
íylgdiu Frans frá Assisi á þess-
ari göngu hans.
VIÐ VITUM, HVERJIR
VOBU FORELDRAR HANS,
hvar og hvenær hann fæddist
og dó. Og engin leynd hvílir
yfir gröf hans. Það var í Ass-
isi, smáborg á .Mið-Ítalíu, sem
hann fæddist, hinn 26. septem-
ber árið 1182. En hvaða tími er
1182? Til dæmis var Snorri
Sturluson þá nýfarinn að
'ganga — sina braut. En hvers
kouar tíimar voru þá á 1‘ali'U ?
Reyndar eins konar Sturlunga-
öld. Þar reis hver höndin —
og borgin — upp á móti ann-
arri. Þar geisaði vargöld og víg
öid. Feneyjar réðust gegn Flór-
enz, Fiórenz gegn Perugia, Per-
ugia gegn Assisi, Assisi gegn
Feneyjum og svo ko>ll af köldi.
Keisarí barðist gegn páfa,
fnreti gegm konungi, borgarar
gegn aðli. En jafnframt var
þetta blómaskeið riddaratima-
bilsins. Þetta voru tímar kross-
ferðanna, þeirra stórkostlegu
fyrirtækja. Hin fyrsta var far-
in 86 árum áður en Frans frá
Assisi fæddist, en þegar hann
var sjö ára, var lagt upp í
þriðju krossferðina, og sjálfur
áfti hann eftir að ktima við
sögu þeirra og þá á allt annan
hátt en nokkiur annar mað'ur.
Hugsjón þátttakenda krossferð
anna var að endurheimta hina
heilögU gröf í Jerúsalem úr
höndum Múhameðstrúarmamna.
Enginn hefur þó með fuldri
vissu getað vitað hvar hún
var, og alla vega hlaut hún
að vera tóm. Nútimamönnum er
erfitt að gera sér grein fyrir
þeirri trúarhreyfingu, sem
fyi'iiti aiþýðu manna slikum eid
móði. Allir hafa vissulega ver-
ið öruggir um velþóknun guðs
og umbun á himni, en jafnframt
freistaði riddaranna frægð og
..’aími á jörðu og veraldlegur
auður úr hendi heiðingjanna.
En það verður að skyggnast
lengra til að skiilja það hugar-
far og sálarástand, sem skýrir
afstöðu fjölda manna til kross-
ferðanna og þátttöku i þeim,
þótt sumt hljóti að verða of-
vaxið skilningi fiestra manna.
Það var á tímum Frans frá Ass-
isi, árið 1212, að farnar voru
hinar einstæðustu og hörmu-
legustu herferðir, sem veraMar
sagan getur um. Það voru
krossferðir bama frá Frakk-
landi og Þýzkalandi, en þau
héldu þaðan tugþúsundum sam
an vopnuð og brynjuð sakleysi
sínu eihiu og með ónógar vistir
aðrar til svo langrar ferðar.
Hún varð helciur aidrei eins
lön.g og til var ætlazt, að
minnsta K»sti ekki i rétta átt,
og ollu því. grimm öriög. Fæst
þeirra áttu afturkvæmt.
EN ÞRATT FI RIR TRUAR-
VAKNINGAR og krossferðir
verður ekki sagt, að sérstakur
heigibiær hafi verið yfir 811 u
þjóðiífi suður' þar á þessum
tima, en þó hafði það þróazt
verulega í átt tii aukinnar sið-
fágunar og menniingariegri sam
skipta manna. Það kemur
glöggt fram í riddarahugsjón-
inni. Hreysti og hugrekki
skyldi beita í þáigu hins góða
og göfuga. Hetjan varð vernd-
ari þeirra, sem voru minni-
máttar. KJddarinn varð að
'heita þvi að vernda kristná trú,
berjast gegn hvers konar
órét’ti, vera munaðarlausum
skjól og hiíf sem og jómfrúm
og ekkjum, og vera trúr kon-
nnigi og föðuriandi. Enn þann
dag i dag er orðið riddaraiegur
notað sem víðtækt lofsyrði.
Riddarinn lifði síðan um lang-
an aMur í riddarasögum og
kvæðum, i rómantislkum skáJd-
skap. Nafnið er af þvi dregið,
að hann átti uppruna sinn í
rómönsku landi, það er Frakk-
iandi. Þaðan bárust riddara-
sögurnar viða og hratt. Slíkar
urðu vinsældir þeirra. Til Norð-
■urálfu Oig þar með Isiands bár-
ust þær f'ljótt. Þar kemur
Hákon gamli við sögu, meðan
hann var ungur, en hann var
menntaður á Evrópuvúsu. Árið
1226, eða sama ár og Frans frá
Assisi dó, lét hann þýða söguna
af Tristram og Isönd á norskiu,
fyrsta aiira riddarasagna. Þær
hafa síðan fiestar varðveitzt í
íslenZkum handritum. Þetta
timabil, sem hér um ræðir,
snertir á ýmsan hátt íslenzka
sögu, ekki aðeins bókmennta-
sögu, heldur einniig á víðtæk-
ari hátt, -þar sem íslenzkir
höfðingjar tiðkuðu mjög ferðir
suður í lönd, helzt til Róma-
borgar, á þrettándu öld. Meðal
þeirra má nefna Hrafn Svein-
bjamarson, Kolbein unga,
Órækj'u Snorrason, Brodda Þor
ieifsson, Ásgrim Þorsteinssom
og Gissiur Þorvaldsson. í för
með Gissuri var m.a. Árni
beiskur, en honum var eignað
banasár Snoira Sturlusonar.
Og það var árið 1233, sem
Sturia Si'ghvatsson fékk lausn
aiira sinna mála í Rómaborg og
föður sins og tók þar stórar
skriftir. Var hann J'eiddur ber-
fættur á milli allra kirkna í
Rómaborg og hýddur fyrir
íraman flestar höfiuðkirkjur.
Sagan segir: Bar hann það
dren'gili.ga, sem iiWigt var, en
ílest fólk stóð úti og undrað-
isk, barði á bnjóstið og harm-
aði, er svá fríður maður var
svá hörmuliiga leikinm, og
máttu eigi vatni halda bæði
'konur og karlar. (Það er:
feniguj eigitára faundizt).
TALIÐ ER, Að MEIRI
HLUTI ISLENDIN GASAGNA
sé ritaður á 13. öld, og áhriía
riddarasagnanna ’ekur að
gæta, eftir því sem líða tekur
á öMina, en þeirra verður til
dæmis vart í Njáiu. Og það
segir siina sögu, að meðal ann-
ars fer brátt að bera á nafn-
giftum úr riddarasögum i ætt
Oddavenja, svo sem Randalin,
Riikiza og Karlamagnús. Aítur
á móti virðist svo sem ricldara
huigsjónin sjáJl'f, dyggðir henn-
ar og kurteisi, haíi ekki haft
veruleg áhrif hér á landi á
Sturlungaöld.
EN HVERFUM SVO AFTUR
TIL HINS EIGINLEGA sögu-
sviðs þessarar frásagnar, Mið-
ítaK'U, en þó með viðkomu í
Provence í Suðui’-Frakklandi.
Það er sóCríkit, frjósamt og fag-
urt land, sem á þessurn tíma
var nær sjálfntætt greifadæmi.
Þar voru heimkynni hinna
fnægu trúbadúra, farandsöngv
aranna. Þeir ortu og sun.gu
riddarasöngva, sem fjöMiuðu
fyrst og fremst um þá hilið ridd
arahugsjónarinnar, sem að kon
um og ástum sneri. I Provence
virðist lífsgieði hafa verið hvað
mest i Evrópu um þessar mund
ir, og farandsöngvararnir ferð-
uðust víða um lönd og sungu
fyrir háa og lága. Náðu þeir
feikiiegum vinsældum og söngv
ar þein-a slikri útbreiðslu á
skömmum tíma, að helzt minnir
á bítilsöngva undanfarinna ára.
Farandsöngvóiramir ferðuðust
með sitt stren.g3ahljóðfæri, lút-
una. Provenoe varð drauma-
land unga fólksins. Þaðan kom
igleðin, skáidskapurmn, söngur
inn og dansinn. Og enda þótt
gaman væri að fá farandsöngv-
ara i heimsókn þaðam, þá hliutu
þeir, siim þanmig voru sinnaðir,
að vilja helzt sjálfir sækja
þetta gleðimnar land heiim. En
það var ekki á fátækra manna
færi að ferðast lamgt í þá daga.
Eln einn af þeim, sem kunini að
meta konur og vSm', sömg og
dans og hafði vei efni á þvi
og kom oft í heimsókn til Pro-
vence, var auðu.gur vefnaðar-
vörukaupmaður frá Assisi á It-
alíu, Pietro Bemadiome að
mafni. Honum leið hvergi betur
em í Provence. Og svo fór, að
hanm tók hið eiskaða Provence
með sér heiim til Asaisi — I
gervi fagurrar, provenckrar
stúiiku, sem hann kvæmtist.
IIKSTA BARN SITT EIGN
UÐUST I*AU 26. september
1182. Pietro Bernadome var þá
að heiman í viðski'ptaerimduim,
og i f jarveru hans var barnið
skírt Giovanmi, eða Jóihannes.
En þegar faðirinn kom heim,
breytti hann nafnimu: sonurinn
skyldi hieita Frans í heiðurs-
skymi við iand móður hans. Og
það var spámannlega gert, því
að skyldlieiki sonarims við land
og þjóð farandsöngvaramna
átti eftir að koma gíöggt fram.
I smáborginni Assisi, sem
stendur á hæð í hlíðum Appen
inifjalla um það bil miðja vegu
rnilQi Rómar og Flóremz, ólst
Frans upp. Þetta var dæmi'gerð
miðaidaborg, umluikt múrum,
steimlagðar göturnar þrömgar,
diirranai’ og ólhreinar og and-
rúmsloftið var oft blandið ólýs
anlegri óþefjan, þegar heitt var
í veðri. Hreiniætisráðstafanir
voru litlar, en þó meiri en eng-
ar. Sorpeyðinigu önmuðust
fyrst og fremst svtím, en borigar
stjóirinm veitti svímaeigéndum
leyfi til að láta svínin
ganga sjálfala uim götur borgar
innar. Þannig var þetta i öE'um
bongum. Til dæmis hafði hblds-
veikraspitaMnn í Bologma einka
leyffi á þvl að fóðra grísi sína
þar á götum. Svinin nutu virð-
ingar bongaranma og vei-mdar
heilags Antóniusar. Heiisufar
oig lif var ótrygigt í þessum
borgum.
ÓHÓF HINNA EFNUÐU
BORGARA birtist ekki í hús-
mæði eða 'húsbiinaði, heldur 1
matareeði og klteðaburði. Og í
samreeoni við náttúruna og
9. april 1972
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSIINS