Lesbók Morgunblaðsins - 23.04.1972, Blaðsíða 9

Lesbók Morgunblaðsins - 23.04.1972, Blaðsíða 9
Björn Jóns- son í Nesi Fyrsti lyfsali á íslandi með full réttindi fyrir 200 árum Átjánda dag- marzmánaðar siðastliðinn voru liðin rétt 200 ár frá því Islendingar fengu lyfsöluleyfi; þann dagr árið 1772 veittu ráðamenn í Kaup- mannahöfn Birni .Tónssyni, lyfjafraeðingi slíkt leyfi. Hann varð uni sína daga kunnur maður á Islandi og endaði ferili lians l>ví miður raunalegra og verður koniið að því síðar. I>essi frumkvöðull í lyfjasölu má heita gleymdur og má telja vel til fallið að ril’ja upp nokk ur atriði úr ævi lians í tilefni afmælisins. Björn .Tónsson leit fyrst dags ins ljós norður í Skagafirði; hann var fæddur í Þorleifsstöð um i Blöndtihlíð 1. nóv. 1738 og er þv'í lítillega yngri en Iiinn frægi samtíðarmaður » Bærinn í Nesi við Seltjörn. Apótekið var í svolítilli útbyggingu, sem síðar var gerð, en teikningin til hægri sýnir, hv'ernig þar var innanstokks. lians, Skúli Magnússon, land- fógeti. Um ættgöfgi Björns þarf víst ekki að efast; faðir hans, ,Tón Björnsson, var bæði stúdent og umboðsmaður og þar að auki sýslumannssonur úr Vopnafirðinum. Móðirin, Helga Magnúsdóttir, var af samsv7arandi fínum ættum, þar sem sýslumenn koniu fyrir i röðum. Þar fyrir er fátt eða réttara sagt ekki neitt vitað um æsku og uppvaxtarár Björns. En það liggur i hlutarins eðli, að af- komanda sýslumanna í báðar ættir var ekki ætlað að verða kotkarl í Blönduhlíðinni; hann var auðvitað drifinn til mennta. Samt finnst nafn hans ekki meðal skólasveina á Hól um og Skálholti frá þessum tima. Ekki er heldur vitað, hvenær Björn sigldi til Dan- merkur, en þar hafði hann ver- ið í að minnsta kosti átta ár, þegar hann kom heim, þrítug- ur að aldri, árið 1768. Það virðist raunar furðu- legt á þessum tíma, að hinn ungi afkomandi sýslumanna, skyldi ekki leggja stund á lög- fræði. Hafði þó staðið talsverð ur ljómi af þeim sumum, for- feðrum hans, til dæmis afa hans, Birni sýslumanni Péturs- syni á Burstafelli. Um hann seg- ir svo í Islenzkum æviskrám; „Hann var afarmenni að burð- um og hafði eftir því skaplyndi og vöxt, talinn bjargvættur sakamönnum, héraðsríkur mað- ur og hafði á sér höfðingja- snið, enda auðmaður." En hvað um það; Björn Jónsson komst í læri í lyfja- fræði í Danmörku og var nemi í sex ár í Vajsenhus apóteki í Kaupmannahöfn, eða drengur eins og slíkir nemar voru þá nefndir, og vann siðan i tvö ár í apótekinu, unz hann sigldi heim að nýju og gerðist aðstoðarmaður Bjarna Pálsson- ar, landlæknis, árið 1768. Björn Jónsson hafði ekki stundað nám við Hafnarháskóla; það var ekki fyrr en um það leyti sem Björn lauk prófi, að lyfja sveinum leyfðist að sækja fyr- irlestra við læknadeild Hafnar háskóla. En áður en þeir gætu hafið störf í lyfjabúð, urðu þeir að sýna deildarforseta lækna- deildar háskólans skilriki sin og vinna eið að þvi að afgreiða lyfseðla „flitterligen og trolig- en.“ Sjálft námið fór einvörð- ungu fram i lyfjabúðunum. Eftir að Björn Jónsson hafi flutzt heim og kynnzt skipan mála hjá landlæknisembættinu i Nesi við Seltjörn, hefur hon um trúlega snemma komið í hug, að heppilegra væri að að- skilja lyfjabúðina frá land- læknisembættinu, og raunar sótti hann um það til konungs á árinu 1770. Ólafur Stefáns- son, frændi Björns, var þá amt- maður og studdi Björn dyggi- lega. Ljóst er, að Björn hefur sótt um lyfsöluembættið, þótt umsóknin sé týnd; aftur á móti er til greinargerð Thodal stift amtmanns um þessa umsókn Björns. Þar segir svo: „Da Supplicanten er et meget skikkeligt, ædruligt og flittigt Menneske, samt af alle her an seet for habil og man agter det for Publico tienligt, at Apo- •theqvet blev fra Landphysicatet adskildt saa tager jeg ikke i Betænkning allerunderdan- igst Ansögning til Eders Konge iige Majestets Allernaadigste Forgodtbefindelse.“ Björn Jónsson fór fram á, að lyfjabúðin yrði skilin frá land læknisembættinu og honum veitt lyfsalastaðan „som privil- egeret Apotequer" eins og það heitir í rithætti þessa tíma. Einnig vildi Björn að húsinu í Nesi við Seltjörn yrði skipt jafnt milli landlæknis og lyf- sala og að þeir fjármunir (400 rd sem ætlaðir voru til lyfja- kaupa, rynnu til lyfjabúðarinn ar. Hann stóð ekki einn; auk Ólafs Stefánssonar og Thodals, mælti sjálft kanseliið með skipt ingunni ásamt Collegium Medi- cum. En það var með því skil- yrði, að Björn tæki próf og fengi erindisbréf frá Collegi- um Medicum. Bjarni Pálsson, landlæknir, var ekki talinn fagna þessari fyrirhuguðu breytingu, enda var þarna um að ræða talsvert hagsmunamál fyrir hann. Ein- hvern ágóða hefur hann trú- lega haft af lyfsölunni. Auk þess kvartaði Bjarni landlækn ir mjög yfir skerðingu þeirri á húsrými, sem fyrirhuguð var á Nesi; „Men skulde da apoteqv eren með tiden behöve meere husrum, maate hand eftir haanden tillægge sig den selv. Naadige Herre. De veed selv hvor knapt Husrum her er, . “ Málið og stafsetningin er óneitanlega það athyglisverð- asta, þegar Ólafur stiftamt- maður svarar landlækni. Og þetta átti þó að heita íslenzka: Það var í tizku að skrifa lang ar setningar. Dragið nú and- ann djúpt og lesið í einni lotu fyrstu setninguna í svarbréfi Ólafs! „I Andledning af Cancelliets Befaling til Apothekarans Mr. Biorns Jónssonar ad hann skule reisa niður til Khafnar til að taka þar sitt Examen og á máti Jnstruction sem bestalter Apotheqver her i Lande, er Ég heyri og formerki yður sé ey gedfelt, má Ég hripa þessar Línur, er eiga að gefa ydur til kynna, að Ég næstlidet Ár eft- er Hr. Stiftamtmannsins befal- ing gaf honum Underrettning um ydar Laun og hvad til Apo- theksins af hanns Maj.t. lagt være, eirnenn mitt Álit um þad hvert ydar og publico mundi vera hentugra og fordel agtugra ad þar væri erin a parte Apotheker, edur ad Apo- thekid væri alltiid undir eins Landphysici Höndum og An- svare.“ Um haustið 1771 hélt Björn Jónsson utan að nýju og tók til skilið próf 5. desember það ár. Nokkru síðar, 18. mai’z 1772, var hann síðan skipaður fyrsti lyfsali landsins með konungsúr skurði og eru því nýlega liðin 200 ár síðan. Veitingin var þó dýrt spaug fyrir Björn; hann þurfti að greiða fyrir það nokkurn veginn fjórðapart af árslaunum lyfsalans, sem þá voru ákveðin 50 rikisdalir. En erindisbréf Björns var gefið út hinn 10. maí þá um vorið og var honum þá ekkert að van- búnaði. Aðstæður til lyfjaverzlunar á Nesi við Seltjörn hafa ugg- laust ekki verið á marga fiska. Nokkru eftir embættistöku, fór Björn fram á, að byggð yrði ný vinnustofa (laboratorium fyrir lyfjabúðina. Thodal stift- amtmaður mælti með þeirri beiðni um haustið 1772 og kvað núverandi vinnustofu of litla, óþægilega og að auki „farlig for Huset,“ sem liklega táknar eldhættu. Kostnaðaráætlun fyr ir viðbótarbyggingu upp á 600 ríkisdali var lögð fram, en Rentukammerið var sjálfu sér likt og hét aðeins 200 rikisdala styrk. Ekkert var þó gert fyrr en eftir að Bjarni Pálsson dó um haustið 1779 og Jón Sveins- son tók við landlæknisembætti. Endanleg skipting hússins fór fram 1782. 1 hlut lyfsalans Keykjavík árið 1770, tveiiriur árum áður en Björn Jónsson fékk lyfsöluleyfi í Nesi. 23. april 1972 L.ESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.