Lesbók Morgunblaðsins - 01.10.1972, Blaðsíða 2

SÍÐARI HLUTI
Sigmund Freud endurtók æ
ofan í æ hverja þá hugmynd
við frú Emmy, sem honum
fannst líkleg til að geta eytt
þess'um sjúklegu miiiníngum.
Þegar þessu vár iokið sagði
:hann: „Frú Emmy, viltu endur-
I taka alla atburðina- fvrir mig
!aftur?“ Hún svaraði hon-
j um ekki. Hann vakti haná.
Hún mundi ekkert, hvað hafði
! farið fram. En hún var hætt að
;stama. Sigmund Freud fyl'ltist
; miklum fögnuði.
Frú Emmy von Neustadt
varð miðpunktur mestrá til-
rauna hans. Hann var með
henni tvo Mukteutima dag
hvern, einn á morgnana eftir
morgunverð qg annan i byrjun
kvöldsins. Hann var yfir sig
hrifinn af árangrinum, en mátti
samt ekki vera að þvi að hugsa
:um tilfellið milli sjúkravitjana.
Dr. Sigmund Freud fór að fá
orð á sig fyrir að vera mjög
hæfur að lækna „erfiðleika
kvenna“, eins og það var kalí-
að svo mildilega. Nú fóru kon-
ur á þrítugs- og fertugsaldri að
leita til hans unnvörpum. Þær
lýstu með hálfum hug sjúkdóms
einkennum sinum, sem heimilis-
læknamir höfðu gefizt upp á.
Hann byrjaði að gera á þeim
ailsherjarrannsókn og ef hon-
um fannst hann ekki fær um að
greina sjúkdóminn sendi hann
þær í sérfræðinga. í flestum tii-
vikum höfðu þær enga líkam-
lega sjúkdóma; eftir að
hafa taiað við þær í rólegheit-
um í nokkur sMpti var aug-
ijóst, að sjúkdómurinn stafaði
af þvi, sem Josef Breuer hafði
kallað „leyndardóma hjóna-
sængurinnar". Það var undan-
tekning, að Freud gat haft
hendur i hári áþreifan-
legra, likamlegra kvilla sem
ástæðuna fyrir sjúkdómnum;
þvi þessar konur urðu óðar og
uppvægar, þegar minnzt var á
kynferðislífið við þær. Sfcund-
um sögðu þær samt sannleik-
ann, kafrjóðar í kinnum og
stamandi. Eiginmennirnir
xteyndust í ástalífi sínu vera
klunnalegir, hugsunarlausir og
of fljótir að fulinægja sínum
eigin kynhvötum, þannig að
konan fylgdi ekki með.
Jafnvel eftir að Freud komst
fyrir sjúkdómsorsakir þessara
kvenna og komst fyrir orsakir
taugaveiklunar þeirra gat
hann lítið aðhafzt. Eiginmenn-
imir í Vínarborg urðu æfir, ef
læknar eiginkvenna beirra köll
uðu þá á sinn fund og skýrðu
þeim frá þvi, að konur þeirra
væru veikar, vegna þess
að samfaralíf þeirra væri ófuil
komið. Um þetta var talað með-
al stúdenta, hermanna, slæp-'
ingja, klúbbfélaga, fésýslu-
manna og annarra, en allar
slíkar umræður voru strang-
lega bannaðar á heimilunum og
álitnar niðrandi og ósiðlegar.
Óhamingjan, sem þessi tvö-
feldni olli, varð Sigmund
Freud þvi Ijósari, sem
fleiri konur leituðu til hans;
þar sem hvorki honum né nein-
um öðrum taugalækni tókst
að hjálpa þessum vesalings
konum i sinni öumræðilegu
angisf. Sumir þessir „eigin-
konusjúkiingar“ voru veikir
alla sína ævi.
Þegar komið var að lokum
þriðju vikunnar sá Freud fram
á, að hugmyndir hans undir
dáleiðsluástandi frú Neustadt
gerðu einungis helmingsgagn;
hitt læknaðist með talaðíerð-
um Josefs Breuer’s. Augsýni-
lega hafði frú Emmy aldrei
fyrr minnzt á við nokkurn,
mann neina af þeim atburðum,
sem hún nú hafði sagt frá;
raunverulega efaðist Freud um,
að hún hefði nokkru sinni ver-
ið sér þeirra meðvitandi.
Freud sat tíðum á
læknastofu sinni og ígrundaði
hversu margir af þeim sjúkl-
ingum, sem færðir voru tiH.
sjúkrahúsanna eða bæðu um
viðtal hjá læknum væru veik-
ir sakir sinna eigin hugmynda
fremur en af líkamlegum orsök
um. Ekki ailir og jafnvel ekki
meiri hiutinn; hann hafði unnið
á spítölum og horft upp á,
hversu margir sjúklinganna
þar dóu af líkamlegum ástæð-
um. Samt komst hann ekki hjá
þeirri innsýn, eftir að hann
komst meir og meir tii botns 1
S’úkdömi frú Emmy, að ailtof
oft drápu sjúklingarnir sig
siálfir. r>etta voru sannarlega
hægfara og ógreinileg sjálfs-
morð, sem hvorki sjúklingarn-
ir, fjölskyldan, vinir né lækn-
ar höfðu hugmynd um!
Með uppástungum var hon-
um kleift að mjaka ótta og
hræðslu frú Emmy burt frá at-
burðunum, sem hentu hana á
sjúkrahúsinu, þegar hún vakn
aði af dáleiðslusvefninum létt
og glöð og fór jafnvel að tala
um móttökuveizlur sínar með
Hstamönnum og rithöfund-
um. En næsta morgun átti hún
það tii að hrópa á Dr. Freud:
„Herra læknir, ég er svo feg-
in að sjá þig. Ég er svo hrædd,
ég veit að ég er að deyja.“
Og í dáleiðslunni sagði hún
honum hvað hana hafði dreymt
hræðilega. „Fætur og arm-
ar stólanna voru orðnir
að höggormum. Ófreskja, sem
líktist gammi með ránfugisnef
reif og sleit mig í sundur. Ðg
önnur villidýr stukku á
mig. Þegar ég var lítil hljóp ég
einu sinni eftir band-
hnykli; það kom þá upp úr kaf-
inu að hnykiilinn var mús, sem
hljóp auðvitað í burt.
Einu sinni lyfti ég steini, en
undir honum reyndist vera
gríðarstór froskur. Ég var mál-
iaus af hræðslu í heilan daig.“
Það voru fleiri dýrahug-
myndir, sem höfðusit við í hug-
arheimi frú Emmy, sem
Dr. Freud hafði ekki tekizt að
reka á flótta. Var hún e.t.v. að
búa þær til upp úr ofskynjun-
um sínum ? Var frú Emmy fær
um að særa fram ofskynjanir
sínar um leið og hann eyddi
öðrum? Eða var þetta
raunveruleg hræðsla aftur úr
barnæsku? Eitt sinn, er hún
var að segja honum frá atburð-
um úr fortíð sinni, spurði
Freud:
„Frú Emmy, atf hverju ertu
alltatf að segja mér, að þú fáir
þessi höfuðköst?"
Hún stífnaði í sæti sínu og
svaraði afundin: „Þér væri nær
að vera ekki aiiltaf að spyrja
mig, hvar hinir og þessir at-
burðir eigi rætur sínar. Þér
væri betur að leyfa mér að tala,
án þess að vera alltaf að trufla
mig.“
Seinna þetta sama kvöld sát
Freud í djúpum hugsunum vjð
vinnuborð sitt. Hann komst að
þvi, að frú Emmy hafðd rétrt: ■
fyrir sér. Á meðan sjúMingur
hafði nógu frá að segja og var
uppfullur af alls kyns hug-
myndum, átti haun að halda
sig til baka em leyfa hug-
myndum sjúklingsims sjálfs að
þróast, eins og þeim var eðli-
legt. Þanriig var bezt áð
fá sjálfsmynd atf sjúklingnum.
Honum bar eiriungis að skjóta
inn orði, þegar hugmyndirnar
voru þrotnar.
Daginn eftir sagði frú Emmy
Dr. Freud afar furðulega sögu.
Einn bræðra hennar, sem hafði
verið í hernum, hafði smitazt af
sárasótt og til þess að reyna að
hylma yfir skömmina hélt fjöl-
9kyldan áfram uppteknum
hætti að snæða saman. Emmy
óttaðist mjög að snerta eitthvað
af hnífapörum bróður síns. Á
unga aldri var hún neydd til
að borða matinn sinn, jatfnvel
þótt hún hefði enga lyst á hon-
um sjálf, eftir að vera búin að
sitja klukkutímum saman við
matarborðið. Hana kligjaði við
þessu: „Ég má ekki lengur sjá
storknaða fitu á diski, þá missi
ég lystina," sagði hún.
„Minntistu nokkru sinni
þessara atburða þessi þrjú ár,
sem þú varst gift, frú Emmy?“
spurði Freud. „Hatfði það trufl-
andi áhrif á þig?“
„Alls ekki, jafnvel þótt ég
væri barnshafandi helminginn
af hiúskapartíma mínum. En ég
hafði mjög mikið að gera þá.
Við hjónin tókum þátt í skemmt
analifinu bæði í borginni og úti
á landi. Ég ferðaðist með
manni mínum, þegar haun
fór verzlunarerinda til annarra
landa og hjálpaði honum."
Andldt hennar yngddst upp.
„Hvað í lífi þínu heldurðu að
hafi haft varanlegust áhrif á
þig?“ Hún hikaði ekki við
að svara. Og úr andiiti henn-
ar skein hvorki ótti né viður-
styggð neins konar. En hún
fölnaði og virtist döpur í
bragði. „Lát mannsins míns.“
Rödci hennar dýpkaði, hún
stamaði ekki og ekkert virtist
benda til að andiitskippirndr
væru í uppsiglingu.
„Við vorum í fríi á Rívier-
unni. Dag einn vorum við á
gangi yfir brú, er maðurinn
minn hné niður í nokkrar mín-
úfcur adgjörlega máttta-us. Eftir
nokkur augnablik stóð hann
upp eins og ekkert hefði í
skorizt, Rértt eftir að ég hafði
eignazt seinni dóttur okkar og
var enn rúmliggjandi sat mað-
urinn minn hjá mér við rúmið
og las blað. Síðan stóð hann
upp tók nokkur skref og datt
síðan niður látinn."
„Nú hef ég hugsað mér, frú
Emmy, að fjarlægja algjörlega
úr huga þínum allar minning-
ar frá þessu tlmabili, eins og
þær hefðu aldred verið. Þér bú-
izt stöðugt við, að eitthvað
sorglegt komi fyrir og eruð
þess vegna ailltaf fuilar atf
hræðslu. Það er entgin ástæða
til þess, að þér kveljið yður
svona. Því síður er nokkur
grundvöllur fyrir þessum stöð-
ugu verkjum, sem hrjá yður í
handleggjum og fótum, kramp-
anum í hálsinum og hinni ímynd
uðu lömun. Ef ég get numið
minningamar á brott úr hugar-
fylgsnum þinuim get ég eins
losað þig við aJiIa þessa veriki."
En þunglyndið hélt áfram að
hrjá hana. Hann spurði hana
hví hún gæfi sig svona á vald
dapurleikanum. Hún svaraði og
sagði: „Það stafar atf því, að
fjölskylda mannsins míns hefur
ofsótt mig. Þau voru á móti
mér. Eftir dauða mannsins míns
létu þau ómerMlega blaðamenn
njósna um mig. Þeir skrifuðu
slúðursögur um mig og dreifðii
um mig rógburði í nágrehriiriú."
Siíkar kvartanir voru Freud
of kunnar til að skilja ekki
strax, að um ofsóknarbrjálæði
var að ræða. En hvort sem var
um brjáiæði að ræða eða ekki
varð hann að losa konúná við
þessar hugmyndir.
Kvöld nokkurt skrapþ hann
í kaffihús til þess áð hitta
Josef Breuer. Þeir komu sér
fyrir úti í horni, svo þeir værú
ötrufflaðir. „Nú er ég búinn að
hafa veikindi frú Emmy í sex
vikur," sagði Freud við Breuer.
Á sumum sviðum hefur mér
heppnazt með hana, en degi
eða viku seinna hefur hún aft-
ur öðlazt nýjar ímyndanir o>g
nýjar hugsýnir í stað þeirra,
sem ég hafði rekið á brott. Mér
dettur oft í hug, að hún hafi
meiri viija í þá átt að halda
áfram að vera veik, heldur en
vilji minn að reyna að lækna
hana.“
Breuer hristi höfuðið alvar-
legur í bragði og strauk sér
um hökuna. „Ég veit það vel,
Sigmund, hún er erfið viður-
eignar. Sex vifcna tími er þó
ekki langur fyrir konu, sem
hefur verið veik í fjórtán ár.“
Freud varð hugsandi augna-
blik: „Ef eiginmaður hennar
hefði lifað, heldur þú að hún
hefði þjáðst atf þessum sjúk-
dómseinkenmum? Hún segist
ekki hafa gifzt aftur af skyldu
rækni við látinn mann sinm
Hún hélt, að ef hún giftist aft-
ur myndi arfur dætra hennar
eyðast og hún vildi ekki eiga
það á hættu."
Breuer blístraði lágt og
hrærði í kaffiboQlanum: „Þetrta
finnst mér hún hafa keypt of
dýru verði, eða hvað finnst
þér? Hún hefur gætt arfs
dætra sinna og þjáðst í 14 ár
af ýmsum veikindum og þegar
ég sendi þér hana var hún svp
langt leidd, að hún var nær
dauða."
„Josef, einu sinni sagð;
ir þú mér frá sjúklingi,
konu sem sagðist hafa
tvö sjáli — annars vegar
,,vondan“ persönuieika, sem
olili henni sálrænum veikindum.
Hins vegar „góðan“ persónu-
leika, en í þvi gervi var hýn
róleg og athugul. og virti fyrir
sér. eins og hún komst að orði,
aiian djöfulganiginn,,. sem hinn
helmingur sjálfs hennar olli.
Mér er nú orðið ljóst, að frú
Bmmy hefur tvö gneinilega að-
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
1. október 1972-