Lesbók Morgunblaðsins - 09.09.1973, Blaðsíða 10

Capo
Metapont: í þessari hafnarborg
við Tarentoflóa, sem stofnuð var
lok 8. aldar f. Kr., bjó
Pythagoras og þar lézt hann um
480 f.Kr. Heruhofið (sjá mynd)
liggur utan borgarmarkanna og
var byggt í kringum 520 f. Kr.
Rannsóknir fornleifafræðinga í
Metapont hafa einkum beinzt að
efnahagslegri og félagslegri sam-
setningu borgarinnar sem
grískrar nýlendu og viðskipta-
tengslum hennar við héruðin
inni i landinu.
Eitt áhrifamesta augna-
blikið í nýjustu kvikmynd
Fellinis, „Roma“, er
þannig: Kvikmyndatöku-
hópur virðir fyrir sér,
hvar verið er að vinna að
nýrri neðanjarðarlest í
Róm. Með mælitækjum er
búið að finna stórt hol-
rými að baki vegg.
Greftinum er hætt að
sinni, en með skurðarvél
er opnað gat á vegginn.
Við blasir algjörlega ós-
nortið stórhýsi frá því í
fornöld. f skini kast-
ljósanna má sjá lit-
skrúðugar veggmyndir.
En þá gerist undarlegur
hlutur. Hvítur hjúpur
hylur allt í einu vegg-
myndirnar. Þær molna í
sundur. Á fáeinum sek-
úndum hefur andrúmsloft
20. aldarinnar eyðilagt
það, sem varðveitzt hafði í
árþúsundir undir yfir-
borði jarðar.
Það sem þarna er sýnt f kvik-
rætur Vesúvíusar nú, en þar
hefur verið unnið að fornleifa-
grefti allt frá árinu 1748.
Þau eru mörg ummælin, sem
skirskotað hefur verið til í þessu
tilefni, svo sem orð Martials: —
Jafnvel guðir hefðu ekki átt að
leyfa sér slíkt. Eða þá orð
Goethes: — Það hefur gerzt
mörg ógæfan í heiminum, en
varla nokkur, sem veitt hefur
síðari kynslóðum jafn mikla
ánægju. Ummæli sem þessi hafa
reynzt lífseig, þegar eyðilegg-
ingu Pompeji hinn 24. ágúst árið
79 eftir Krist af völdum eldgoss í
Vesúvíusi og uppgröft borg-
arinnar síðar hefur borið á góma.
Ummæli sem þessi eru jafn
óaðskiljanleg huga manns og
ljósmyndirnar, sem sjá má frá
þessari borg fornleifanna. í fyr-
sta lagi hin sígilda mynd af Pom-
peji, þá myndin af ferðamanna-
þyrpingunni í Pompeji. Þröngin
við Porta Marina, búðarmenn-
irnir, minjagripasölurnar. Allt
verður þetta til þess að setja
strikið undir fyrstu sýnina. En
hjá þessu er unnt að komast með
því að byrja komu sína til Pom-
peji á því að skoða Villa dei Mi-
steri, sem stendur fyrir utan bor-
gina. Hinar heimsfrægu vegg-
myndir þar hafa gefið húsinu
nafn og þrátt fyrir það, að þúsun-
dir endurprentana hafa verið
gerðar af þessum myndum, þá
Porta Ercolano til Via Consolare,
þá má sjá til hægri nokkrar
óhrjálegar byggingar, sem en-
ginn ferðamaður annars veitir
nokkurn gaum. Þeirra á meðal er
hús Fabíusar Rufusar, stærsta
einkahúsið (villa) innan borgar-
markanna, og var það grafið upp
þegar fyrir tíu árum. Þrátt fyrir
það er starfinu við varðveizlu
þess ekki lokið. Þegar horft er á
þetta hús borgarmegin, virðist
það sannarlega óhrjálegt. En
þegar húsið er skoðað þeim
megin frá, sem er utan borgar-
múranna, liggur við, að maður
grípi andann á lofti.
líkist hún óvenjulega mikið nútí-
ma húsagerðarlist.
Húsið er í samræmi við þetta
að innan. Þar eru stórir salir og
tröppur og grasfletir og garðar
milli útbygginga. Húsin í Pompe-
ji, einnig hús hinna ríku, eru
annars þröng í sniðum. Fabíus
Rufus, sem við vitum ekkert um,
hver og hvað hann var, hlýtur að
hafa dáðst að hinu mikilfeng-
lega, stórum sölum með hrin-
glaga hvelfingum þar sem hátt
var til lofts og breiðum svölum
ofan á traustum undirbygging-
um.
í einni af hinum mörgu
tröppum bregður manni í brún.
Þar liggur maður, að minnsta
kosti það, sem eftir er af honum
eftir 1894 ár. Þetta er líkast hol-
mynd, því að lík þeirra íbúa Pom-
peji, sem fórust í náttúruham-
förunum, þöktust rakri ösku,
sem síðan harðnaði. Holdið rotn-
aði og eftir varð eins konar hol-
steypa. Með því að hella gipsi í
hana var síðan unnt að fá fram

Nýir fornleif afundir á Italíu
*
Geysileg verkefni bíða fornleifafræðinga enn á Italíu
en í starfi sínu mæta þeir ótal erfiðleikum.
Hann er einn af fimm, sem hér
hafa fundizt og þeir gefa —
hversu mótsagnakennt, sem slíkt
kann að hljóma — þessu húsi
eitthvert líf, sökum þess að
þeirra vegna er unnt að gera sér í
hugarlund íbúa hússins. Þeir
hafa verið lágvaxið, fíngert fólk.
í stað þeirrar þrúgandi kyrrðar
og einmanaleika, sem ríkir í
þessum sölum og görðum,
svölum og tröppum, á meðal
þessa látna fólks andspænis vel
varðveittum myndum, þá er öðru
vísi umþorfs í húsi Gaiusar
Juliusar Polybiusar. Þar hvin í
steypuvél á fyrstu hæð og allt
minnir þar á nútíma nýbyggingu.
Gatan fyrir framan húsið er Via
Abondanza. Bakhluti hússins
liggur enn undir eins m þykkri
eldfjallaösku. Herbergin við
norðurhluta súlnaganganna hafa
ekki enn verið grafin upp og
útimúrinn austan við húsið er
enn á kafi í ösku.
Aðeins tvö hús hafa verið
grafin upp í Pompeji á sl. tíu
árum. Mestur hluti þess fjár,
sem fyrir hendi er, er notaður til
þess að varðveita þau, sem þegar
hafa verið grafin upp.
Hávaðinn í steypuvélinni er
ekki ástæðulaus. Ef ekki væri
gripið til steypuvélarinnar þegar
í stað, þá myndi Iinur múrinn,
sem nú er ekki lengur haldið
saman af öskunni, hrynjasaman.
Hvort heldur eru dyr, gluggi eða
hvelfing, þá verður að hella
steypu í allt, ef unnt á að vera að
varðveita það, sem áður hefur
verið grafið upp.
Ferðamaðurinn hugsar fyrst
og fremst um uppgröftinn og
fornleifafundina, en fornleifa-
fræðingarnir verða að einbeita
sér í svo ríkum mæli að var-
ðveizlu þess, sem grafið hefur
verið upp (uppgröfturinn við
hús Fabiusar Rufusar hefur
staðið yfir i 10 ár), að um meiri
háttar uppgröft þýðir ekki að
hugsa að sinni. Mestur hluti þess
fjár, sem fyrir hendi er, fer í að
viðhalda fornminjunum. Bygg-
ingarnar f Pompeji voru að
langmestu leyti íbúðarhús og
hvorki byggingarefni þeirra né
byggingarlag var á þann veg, að
þeim væri ætlað að standa í
þúsund ár.
Á sl. ári voru veittar 100 millj.
lírur til uppgraftar og varð-
veizlu á fornminjum og svo 120
millj. lírur til launagreiðslna,
umhirðu eftir ferðafólk og í
öðrum svipuðum tilgangi. En i
þvi skyni einu saman að varð-
veita Pompeji fyrir ferða-
mönnum þarf i raun og veru
tvöfalda þessa upphæð, því að á
ári hverju heimsækja um
1.200.000 ferðamenn borgina.
Gott og vel, hver þeirra greiðir
150 lirur i aðgangseyri og það
gera á ári 180 millj. lírur, en
hvað er það svo sem? Mörg hinna
Á
myndinni, er í reynd eitt megin-
vandamál nútima fornleifa-
fræði: Örðugleikarnir við að
varðveita þær minjar, sem verið
er að grafa upp. Tökum þekkt-
asta dæmið: Pompeji, tákn
fornleifauppgraftar í alþýðu-
skilningi. Hvernig ætli, að um-
horfs sé í þessari fornu borg við
gleymast öll ofnotuð orðatiltæki,
þegar þær ber fyrir augu. Þarna
er sannarlega um stórfenglega
myndlist að ræða.
í súlnagöngunum í húsi
Gaiusar Júlíusar Polybiusar eru.
enn öskuhaugar frá 24. ágúst 79.
Þegar gengið er frá þessu húsi
yfir Via dei Sepolcri í gegnum
Hús Fabíusar Rufusar er
hvorki meira né minna en stær-
sta einkahús þessarar borgar. A
sínum tíma hefur það verið í
aðeins 500 metra fjarlægð frá
sjávarströndinni, sem nú blasir
við sjóndeildarhringinn. Þessi
bygging er 42 metra há. Með
svölum sínum og útbyggingum.
eftirmynd hins látna. Slikar gips-
myndir löngu látinna manna er
víða að sjá í Pompeji, sums
staðar í heilum röðum. En I stað
þess að koma slíkri afsteypu
fyrir ein hvers staðar, hefur hinn
látni í þessu tilfelli verið skilinn
kyrr á sfnum stað, þar sem hann
hafði fallið í neðstu þrepunum.
frægu húsa er ekki framar unnt
að skoða, þar sem skemmdir á
þeim eru þegar orðnar of miklar
og fólkið, sem á að halda þeim
við og gæta þeirra of fátt. Það fé,
sem til Pompeji rennur, kemur
frá menningarmálaráðuneytinu í
Róm og frá „Cassa per il Mezzo-
giorno", sem er eins konar