Lesbók Morgunblaðsins - 27.01.1974, Blaðsíða 10

VALIB
sníBii
ROLLIIR RDA
NKIÍI.A-
Rætt við
Jakob Jénasson, rithöíund
Éí; er fæddur og uppaíinn á
Gunnarssttíðuni við Bakkafjtírð i
Norður-Múlasýslu og óslt að
mestu leyti upp hjá afa mínum
og ömmu. Afi minn hét Jakob
Jónasson ættaður úr Bárðar-
dal. Amma mín hét Þór-
dis og var Jósepsdóttir ætt-
uð úr Bakkafirði og af
Latiganesi. Möðurætt mín var frá
Breiðumýri í Suður-Þingeyjar-
sýslu. Formæður móður minnar
voru af þekktu fólki. Jakohi
konungs|)ingmanni og ÓHifu syst-
ttr lians. Þcssar mæðgur fluttust
svo austur eftir. alla leið á Langa-
nes. og |>ar kynntist faðir minn.
Jtinas. inóður minni. Kristínu.
Þati stofnuðu til hjönahands og
hjiiggu s\'o sainan til dauðadags.
Við systkinin tirðum sex.
I ætt inóður minnar var mjtíg
mikið um hagyrðinga. Amina mín.
Þórunn var alþekkt af hagmælsku
þar fvrir austan og eftir hana er
visa. sem víða hefur farið. Sú visa
er þannig til komin. að eitt harð-
indavor var hún við kirkju á
Sauðanesi. Þá var fast að fólki
sorfið og litla hjtírg að fá. Un úti á
Langanesinu var fugl farinn að
verpa í Skálahjargi. en enginn
treysti sér til að síga vegna hálku
og svellhunka. sem í hjarginú
voru. Kn þá \ ar þar staddur mað-
ur, sem var alkunnur um norð-
austurlaiid og kallaður IUaupa-
Mangi. Hann hauðst til að síga í
bjargið. Þá kvað amma mín
þessa alþekktu sísu:
Ollum mtíhnuin hjargar hjtírg
bjtírgin gleður alla.
L’n aðstekja hjtírg í hjiirg;
hjtírgulegt er varla.
Koreldrar mínir hjuggu stutt á
(lunnarssttíðum en fluttii þaðan
að.Hinssttíðuin. Sá hær er austar á
strtíndinni. skainmt frá lltífn. Þá
töku þau inig til sín afi og aniina.
Ilann hélt mikið af mér og ég
hékk alltaf aftan i honum. — Afi
minn var mjtíg sérstæður maður.
Ilann var hægur og rólegur, forn i
háttum og fröður um margl það.
sem ekki verður af hökuni numið.
I Islendingastígum var hann vel
lieiina. I.d. h.vgg ég. að övíða hefði
verið Inegt að grípa niður i Njáls-
siigu án |>ess að hann gæli mælt
þar kafla af'humni fram eftir
texta siigunnar orðréttum.
Ivg þótti snemma gliiggur á fé
og fjárinannsefni. en sá Ijóður var
þó á ráði mfnu. að hiekur voru
mér ol' Imgstæðar. Ég var nánast
hókaorinur Kg get sagt hér frá
alviki. sem ef Iil vill gefur nokkuð
góða mynd af saniskiptum okkar
ufa og hátlerni. Kg mun liafa ver-
ið um tíu ára aldur. Þá var það
einu sinni. að piltarnir vorti allir
inni í landi að sækja hey. Það var
komið fram á kviild og geml-
ingarnir vorti úti. Bjart var al'
tungli og hezta voður. Kg lá á
inaganum ii|)|) í ními og var að
lesa i hók. Al’i kemur þá til mín.
litur ii|)|) undan gleraugunum og
segir: ..Þú ert mi orðinn svo stór.
nafiii niiiin. að þú getiir smalað
gemlingunuin og hýsl þá." Kg f*ír
sl ra\' úl. því vanur \ ar ég að hlýða
afa. Að loknu verkinu. sem tók
mig \ísi ekki langan tima. dreif
ég inig inn afltir. kastaði mér upp
i rtim og för að lesa. Af i kennir þá
ul tnín og segir: ...heja. nafni
minn Krm húinn af fin'na alla
gemlinganaen þeir \oru fltí.
..Xei. það van't'ar éllel'u." svarácg.
„Ja-ja-á, og þú heldur að þeir séú
liel/i úppi í rúini " L’m leiðog afi
'tig'ði þptta. leit hann þannig til
mfn. að' mér hef'ði varlii þöti
önotalogr'a. |>ötl hann hefði gofið
mér’ vél úiilátilin kinnhest. .-VI'i
lial'ði sjaldiin mtírg orð við siti
fólk. en það hlýddu lionum allir.
Ilans sérstaka augnatillit virlisl
nægilegt til þess að menn létu
skipast að vilja hans. Ef lil vill
verður það kallað stærilæti. þegar
ég segi. að ýmislegt f framkomu
hans fannst mér ég endurlifa,
þegar ég síðar sotlist í kennara-
skólaiin og naut þar leiðsagnar
séra Magnúsar Helgasonar. Eink
um var það þó þetla einheilla
úrskurðandi augnatillit. sem háð-
um virtisl vera svo hagstætt
stj irnunartæki.
Ileima á (’iunnarssttíðum var
það venja afa mfns. ef honum
þölti umrieðum f haðslofunni illa
í liiif stillt. að koma fram í dyrnar
á svefnherhergi sínu og líta til
þeirra. sem hávierastir voru. Þá
lækkaði fljötlega kliðurinn. Én
umræður voru oft all heitar. ef
yfir stóð eða nýlega var lokið
lestri einhverrar sögu. Það var
rökrætt um þær sögupersónur er
þar komu fram sem væru þær
raunverulegar líkt og fólkið á
næstu bæjunum. Sýndist þó oft
sitt hverjum og svörðu hiklaust
þá vini er þeir þannig eignuðust.
Söguefnið var ljóslifandi þáttur i
daglegu lifi fólks málauðgi þess
varð meiri og hugmyndaheimur-
inn litríkari.
Amma mín var prtið kona.
ákveðin og stefnuföst. En ég hold
að hún haf i verið ákaflega hundin
gömlum fordömum. Itvað það
snerti að Ieiða börn og unglinga
eftir nákvæmlega sama farvegi og
lífsstraumtir hennar og þeirra.
sem hún einhvers mat. hal'ði fall-
ið. Ilvorki hún né al'i vildu neina
lifsháttabyltingu. Þó var það dálít
ið á annan veg með hann. Hann
frétti af þvi. að oinhvor gréindasti
hó'ndinn í sveitinni liel'ði sa.gt við
mig á fcrmingardaginn: ,.Eg óska
þér nú lil hamingju með að vera
kominn í krislinna manna ttílu. en
gættu þess að verða ekki nafninu
lil skammar." Afi varð var við að
þetta olli mér skaphrigðum og
sagði: „Kg er mi. ekki það mikill
maður. að þú þurl'ir að verða
mjtíg stór lil að standa mér jafn-
fætis. Kn gæ’ttu þess drengur
minn. að ekkert Ádendtir f stað.
Annað hvort verður þú hetri en
ég eða þá kannske verri." Hann
liel'ur ))\í ekki verið staðnaður f
farveginum.
Amma trúði á huldufölk. Hún
liélt því l'ram. að hlákhedda hon-
an í árgljúfrinu liel'ði komið til
sín þrjár nætur í rtíð og l'arið um
sig htíndum og af því fékk hún
l'ullan hata al' liðagigt. sem þjáði
liana. — Balinn var raunveru-
leiki. hver sem orsiikin hel'ur ver-
ið. — 1 annað skipli var hún við
þvolt f hiejarlæknum að sumar-
lagi Þá sér luin hvar ákaflega
l'alleg slörhyrnd kýr. skjiildiitl að
1 i 1. er að koma i túnið, scm þá var
ögirt. Þöiimmu v;éri s.árt um ttíðu-
vtíllinn. hugsaði hún þó með sér.
að láta kúna eiga sig þangað til
hún hel'ði lokið við þvotiinn. sem
ekki'Pik langan tfma. Þegar hún
svo fer að huga á kúnni, sér hún
liana hvcrgi. hversti vel og víða
sem hún leitar. — Amma mín var
sannorð kona og í iillum háttiim
viind að virðingu sinni.
Þegar ég var að alast upp. Iield
ég að segja me.gi að afkoma í'iilks
þar eyslra lial'i verið giið horið
saman við það sem þá var al-
mennt í sveitum landsins. Vmsir
hændur voru ríkir. — Þeir állu
margt gangandi gripa. Auðvitað
voru fátæklingar sums slaðar o.g
\ iiinuhjú. sem þá voru f vinnu-
mennsku. gátu eitlhvað eignast
hefðu þ'eir kindur á kaupinu sfnu.
Þegar þeir höfðu komið sér upp
dálitlum stofni. leigðu þeir út ær.
Tiiku oina veturgamla kind að
hausti i leigu el'tir sex ær. Fiilkið
var mjög háð gamalli hefð.
Bændurnir liigðu kapp á. að biirn
þeirra hreyttu Iniskaparhállum
sem minnst frá giimlum erfða-
venjum. — R.eklun var skamml á
veg kominn og útengi því nýtt til
heyiiflunar. Hagar eru þarna göð-
ir og heiðaliind víðáttumikil. Það
hefur þekktur maður sagt. sem
víða er kunnur i islenzkum hyggð-
um. að hver.gi hafi hann séð eins
kjarnmikla haga og á Langanes-
strandarfrétt, enda er fé þar
afburða vænt.
Bakkafjörður var talinn gullkist
an úti fyrir Austurlandi og ennþá
nnui ekki að fullu hafa tekist að
eyða þar iillu 1 ffi. Verðtir þó ekki
sagt. að hrezki flotinn léti silt
eftir liggja hvað það snerti. Tog-
veiðiskip hans fiskuðu sem mest
upp í þurru landi dag eftir dag.
Mikið var einnig um franskar
fiskiskútur. þær átlu ol't talsvérða
verzlun við Islendinga. keyptu
prjónles, sauðfé og nautpening en
létu í staðinn kex, salt og snæri,
að ógleymdu romminu. Að þeirri
verzlun lokinni, stofnaði land-
inn stundum til sölarhrings gloði.
Þá voru á ferð um slrtíndina kátir
menn. sem ka.siað htíf'ðu frá sér
áhyggjum og amstri hversdagsins.
en sáu tilveruna í allt tíðru og
ánæ.gjulegra ljiisi. Þeiráttu þenn-
an litla hei'm sinn einir og voru
ekkert að velta vöngum yfir því
sem stóð þar fyrir utan.
X X X
Verzlun si'ittu menn á lltífn í
Bakkafirði og lil Þórshafnar.
Meðan ég var ungur sveif þaryl'ir
vtíinunum gamall danskur verzl-
unarainli Það var dekrað við þá.
sem hiil'ðu mikið verz.lunarinn-
legg og stiiðu f skilum. Þoir l'engu
jal'nvel annað verð fyrir sfnar al'-
urðir en fátieklingarnir. sem lílið
hiifðu að láta. Il.iá þeim var ekki
eftir iniklu aðsiek.jast og |>ví auð-
velt að setja sjálfdiemi.
A þeim tíma var lffið í sveitun-
um fremur l'áhreytl. að iiðru en
þvi sem snerti samhandið við
náltúruna. Kn það var eins |)á og
nú og mun ;elfð verða. að sá sem
ekki l'ínnui' ániegjii í starl'i eða
gleðst úti i náttiirtinni á ákaflega
erfill með að l'inna rótl'eslu í líf-
inu. Þó ég væri l'járgliiggur og
elskaði sauðkindina jal'nvel moira
en mannfiilkið. þá voru þó h;ek-
urnar hug mfnum næst og á síð-
um þeirra skynjaði ég þann lieim.
sem mér var f l'yrsiu framandi.
eilda stóð ofl l'jari'i þoim veru-
leika. seiit ég lil'ði.
Kg var svo heppinn. að það voru
iviiheimili þarna ísveilinni. Þor-
valdsstaðir og Djtípiliekur. sem
áttu mikið af góðum bokum og
|);ef stóðti niér allial' til hoða. A
Þor\aldssttíðum v'ar Þörarinn
Arnason. merktir ágietis hiindi. —