Lesbók Morgunblaðsins - 03.02.1974, Síða 11
Frá j
liðnum
árum
Fuglinn í búrinu er hættur að tísta af áhyggjuleysi og farinn að
hugsa um stöðu sína.
ritari, — eða farið að afgreiða í
Hagkaup. Henni standa ýmsar
leiðir opnar meðan hún pælir í að
finna sjálfa sig — og enginn for-
dæmir hana.
Brúðuheimili er eitt kunnasta
verk Ibsens og hefur nokkrum
sinnum verið sýnt hér á landi.
Fyrsta sýningin var hjá Leik-
félagi Heykjavikur árið 1905.
Bjarni frá Vogi hafði þýtt leik-
ritið og var það þá kallað
„Heimilisbrúðan". Frú Stefanía
Guðmundsdóttir, sem á þeim tíma
var einn af burðarásunum i leik-
list hérlendis, lék Nóru. Reyk-
víkingum gafst síðan tækifæri til
að sjá leikinn árið 1911, 1932 og
Leikfélag Akureyrar tók Brúðu-
heimilið til meðferðar 1945.
Veturinn 1951—'52 var leikurinn
á verkefnaskrá Þjcðleikhússins
og norsk leikkona, Tore Segelcke,
sem margoft hafði leikið Nóru,
fór með hlutverk dúkkukonunnar
og var einnig lei'kstjóri.
Siðan eru liðin 22 ár og á þeifn
tíma hefur hin hefðbundna mynd
af stöðu konunnar i þjóðfélaginu
sífellt meir verið dregin i efa.
Utanum þetta mál hafa oröið til
hreyfingar, sem heita ýmsum
nöfnum, og röksemdirnar hafa
ekki alltaf verið lausar við öfga.
En eitt ætti að vera víst: Við
skiljum Nóru ugglaust betur en
þeir virðulegu áhorfendur, sem
hlýddu á frumflutning leiksins í
Konunglega Leikhúsinu 1879.
í leikskrá Þjóðleikhússins um
Brúðuheimili Ibsens veturinn
1951-’52, skrifaði Lárus Sigur-
björnsson um höfundinn og leik-
inn og komst meðal annars svo að
orði:
„Það hefur verið haft fyrir satt,
að fáir hurðaskellir hafi orðið
meiri í heimsbókmenntunum en
þegar Nóra skellti hurðinni á
eftir sér undir leikslok þessa leik-
rits. Það var eins og vábrestur
heyrðist um alla Norðurálfu,
menn rifu f sig leikritið, deildu
um það, predikuðu gegn því,
földu það fyrir konum sínum og
lítt þroskuðum unglingum — og
mikilhæf leikkona neitaði að
leika Nóru nema Ibsert breytti
leikslokunum og léti hana sættast
á að vera kyrr hjá manni og börn-
um.“
Og ennfremur segir' Lárus:
„Vandamál þeirrar tíðar var það,
hvort konan hefði rétt til að
standa jafnfætis manninum sem
þjóðfélagsþegn og sjálfstæður,
ábyrgur einstaklingur. Kvenfrels-
ishreýfingin taldi leikritið sér til
tekna og dró Ibsen í sinn dilk —
en það kom svipur á þær góðu
konur, sem gerðu til hans veizlu
1898, þegar Ibsen stóð upp og
lýsti yfir því, að honum væri
ókunnugt um nokkurt kven-
frelsismál og að verkefni kon-
unnar væri innan veggja heimilis-
ins.“
Af þvf, sem skrifað hefur verið
um Brúðuheimilið á árunum má
sjá, að mönnum verður breytni
Nóru langsamlega mest fhugunar-
efni. Það hlýtur líka að teljast
eðlilegt. Engu að siður eru við-
brögð eiginmanns hennar,
Helmers Iögfræðings, stórlega at-
hyglisverð. Gætu ýmsir séð
sjálfan sig i þeim spegli. Framan
af í leiknum er ekki annað að sjá
en Helmer þyki mjög vænt um
brúðuna sina. En hann er ekkert
að ónáða hana með fréttum úr
athafnalffinu. Þess háttarmáleru
ekki fyrir dúkkukonur. En Ibsen
flettir rækilega ofan af Helmer —
og öllum öðrum i sambærilegri
aðstöðu — þegar yfirvofandi
hneyksli snertir hann sjálfan og
gæti meira að segja orðið afdrifa-
ríkt fyrir STÖÐU hans sem ný-
bakaður bankastjóri. A því augna-
bliki stendur Helmer uppi ber-
skjaldaður og öllum má ljóst vera,
að þegar til kastanna kemur, þá
þykir honum aðeins vænt um
sjálfan sig og stöðuná, banka-
stjórastólinn. Það skín i víg-
tennur villidýrsins; frumhvatirn-
ar standa afhjúpaðar, þegar sá
óttalegi grunur læðist að honum,
að hneykslið kosti hann banka-
stjórastólinn.
í leikslok er spurt um Nóru:
Hvað verður um hana, brúðuna?
En það er lika ástæða til að velta
fyrir sér hlutskipti Helmers eftir
uppgjörið. Er hann svo öfunds-
verður? Hann, sem líklega hefur
ekki einu sinni getað gengið f
félag einstæðra foreldra.
Þrir ungir menn á upp-
leiS, þegar öldin var ung;
ákveðnir í að nema og
drekka i sig rótgróna
tónlistarmenningu Mið-
Evrópu. Þeir eru talið frá
vinstri: Sigurður Þórðar-
son, söngstjóri og tón-
skáld, Páll ísólfsson,
tónskáld og organisti og
Jón Leifs, tónskáld.
Myndin er á póstkorti,
sem Sigurður sendi 4.
febrúar, 1917 vini sín-
um, Þorsteini Einarssyni
á Þingeyri. Einhverra
hluta vegna skrifar
Sigurður Þorsteini á
dönsku, en lofar að nota
islenzku næst. Hann
segir, að þeir hafi það
mjög gott eins og sjá
megi af myndinni.
Páll hóf nám í Leipzig á
undan þeim hinum. í
bók sinni um Pál ísólfs-
son, í dag skein sól, seg-
ir Matthías Johannes-
sen, að þeir Sigurður og
Jón hafi beðið Pál að
stuðla að þvi að þeir
kæmust inn i
konservatoriið í Leipzig.
Þeir urðu samferða utan
um haustið og það
reyndist auðsótt mál að
koma þeim inn.
Arni Ola
• • ■
Örnefna-
sögur
TREGA-
NÖFN
I grein minni um Trega-
stein í Hörðudal gat ég þess,
að hann mundi vist ekki eiga
neinn alnafna. En þó eru til
svipuð örnefni. Daginn eftir
að greinin birtist, hringdi til
mín maður, sem uppalinn er
í Hrappsey á Breiðafirði, og
sagði mér svo frá:
— Vestur úr Hrappsey
gengur allvítt nes, sem
kallast Treganes. Utan við
það eru tveir hólmar, sem
nefnast Tregahólmar og fyrir
utan þá rís steindrangur úr
sjó og heitir Tregastöng. Er
hann um fjórar mannhæðir
og mun upphaflega hafa
verið kallaður Stöng. Ekki er
gengt út í klettinn nema
með stórstraumsfjöru.
Tildrög þessara .örnefna
eru hin sömu og á Trega-
steini í Hörðadal. Kona var
með barn sitt ungt úti í túni,
en þá kom örn og hremmdi
barnið og flaug með það út
á klettinn. Konan elti örninn
fram allt nesið og yfir hólm-
ana, en hún komst ekki fram
að klettinum. Örlög konunn-
ar munu hafa orðið hin
sömu og konunnar í Hörða-
dal, hún hefir sprungið af
harmi er hún horfði á aðfarir
arnanna, en gat ekkert að
gert. —
í Árbók F. í. um Dalasýslu
segir, að í Hrappsey hafi
ernir orpið til skamms tíma.
Sögumaður minn sagði, að
Tregastöng væri með svo
víðan koll, að vel gætu ernir
gert sér þar hreiður, en þó
muni enginn örn hafa orpið
þarna í manna minnum.