Lesbók Morgunblaðsins - 01.12.1974, Qupperneq 13

VIII.
Ég var stödd I Kaupmannahöfn
meö fósturföður mínum, Einari
Sigurðssyni. Við vorum á hraðri
ferð, borgin við sundið var aðeins
áfangastaður og viða átti við að
koma, pabbi þurfti að skoða bæði
þing Dana og dýralif þeirra, svo
að tvennt sé nefnt.
Nordal var þá sendiherra. Ég
vildi ekki fara á mis við að sjá
hann, þótt ekki væri nema rétt í
svip og fór til sendiráðsins, þegar
ég vissi að hann hafði viðtalstíma.
Þegar ég gekk að skrifstofudyr-
um hans rann ég til á stífbónuðu
gólfinu og féll á bæði knén. Er
Nordal lauk upp skrifstofunni lá
ég þarna knékrjúpandi fyrir
framan hann eins og fyrir helgi-
mynd.
Pabba var skemmt að sjá mig
„ganga á sendiherrafund" eins og
hann orðaði það.
Nordal bauð í bíltúr, er viðtals-
tlma hans væri lokið, en því
miður var áætlun okkar pabba
þannig, að ég varð að hafna
boðinu.
Meðal annars, sem um var rætt,
spurði Nordal að vanda eftir
heilsufari mínu. Þegar ég svaraði
þvi til, að ég væri oft þjökuð af
magasári, var Nordal óðara ljóst,
að líkaminn lét undan of miklu
álagi og spennu, vegna erfiðis og
öryggisleysis, sem ég bjó við sem
rithöfundur. Heimilisstörf, oft
unnin i hörðum skorpum, þar
með talin vinna við fatasaum,
saum, prjón o.s.frv. Nauðsynleg
heimilisstörf urðu einatt að ganga
fyrir ritstörfunum sem skiptust
milli þess að semja bækur og efni
í blöð og til flutnings í útvarpi.
Vinna við bókaútgáfu bættist svo
ofan á.
Nordal lagói fast að mér að fá
mér af drep utan heimilis, þar sem
ég gæti haft vinnufrið, er ég
sinnti skriftum.
IX
Ekki varð mér auðið að njóta
athvarfs til ritstarfa nálægt heim-
ili mínu, svo sem Nordal hafði
meint. En um nokkurt árabil var
ég tímakorn að vori, sumri eða
hausti í starfsdvöl í Mosfellssveit
eða Laugardal; var þetta að sjálf-
sögðu með samkomulagi okkar
hjóna, og varð að vissu leyti til
þess að ég einangraðist í bæjarlíf-
inu, þvi að fráhvörf min frá heim-
ilinu leiddu skiljanlega til meiri
starfa og bindingar heima, þegar
svo líka veikindi tóku sinn tíma,
oft erfiðari vegna langvinnrar
þreytu og ofraunar. Allt þetta
skildi Nordal flestum fremur.
Minnisstæð er mér skemmtileg
heimsókn hans til min í sjúkra-
hús, er við ræddum einna mest
um sænskan höfund „Karen
Baye“ list hennar, líf og svipleg
endalok.
Starfsdvalir minar að heiman
mættu takmörkuóum skilningi,
munu nánast hafa verið taldar til
frílystingar. Þó að ég ynni af elju
daglangt til að mér nýttist sem
bezt naumur tími, færi á mis við
útivist á góðviðrisdögum, nyti
ekki sumarleyfis samkvæmt
réttri merkingu þess orðs, þá voru
þrásetur minar við ritstörf vart
taldar til vinnubragða. Rétt er að
þessi almenni en ósanngjarni
hugsunarháttur komi fram, því að
undan honum hefur mörgum rit-
höfundi sviðið, en fáir ef nokkur
hefur skrifað um erfiðismanninn
og skáldið af meiri skilningi en
Sigurður Nordal. Svo mætti svona
rétt i leiðinni minna á kvæði
Guðmundar Böðvarssonar um
sveitaskáldið.
IX.
Dr. Sigurður Nordal hefur látið
þess eftirminniiega getið, að hann
hafi staóið andspænis því vanda-
sama vali, að skila umfangsmeira
starfi, „vera meira í grúski“, eða
lifa sem „manneskja“. Fæstir
Minnismolar um kynni
mín af Sigurði Nordal
Eftir Þórunni Elfu Magnúsdóttur.
Síðari hluti
þeirra, er leggja fyrir sig „grúsk",
eru svo einlyndir, að þeir komizt
ekki í viðlika vanda. Af sjálfu
leiðir, að bæði manneskjan og
skáldið komu Nordal til að vera
þátttakandi í lifi liðandi stundar
jafnframt þvi sem hann fjallaði
um líf fyrri kynslóða, allt frá því
aó sögumenn af norskkeltnesk-
um uppruna tóku að færa i letur
frægðar- og harmsögur for-
feðranna i landi harðrar lífs-
baráttu á jaðri hins byggilega
heims.
Nordal lagði upp með dýrmætt
veganesti, er hann hóf mennta-
feril sinn, og ekki þarf orðum að
því að víkja, hvílíkur happa-
fengur það var ungum háskóla
Islands að fá svo fjöllærðan og
víðföruian fræðara og fast var að
honum lagt að vera hér um kyrrt,
er hann átti völ embættis, sem
honum var einkar hugleikið.
Jafnmikill íslendingur hefði
hann orðið eftir sem áður, þó að
hann eignaðist annað heimaland.
En hann skyldi verða „vekjara-
klukkan“ i íslenzku þjóðlífi, svo
að vitnað sé til Jónasar Jónssonar
frá Hriflu, sem hafði hug á að
skipuleggja mennta- og listalif
þjóðarinnar á þann hátt, er hann
taldi fámenni og fjárhag þjóðar-
innar henta, og velja, sérstaklega
meðal listamanna, ákveðna full-
trúa, er samanlagt mynduðu úr-
val, er að skyldi hlúð. Þessi stefna
þótti of einokunarkennd til þess
að fá þann byr, sem til var ætlast.
Pilturinn frá Eyjólfsstöðum í
Vatnsdal bar engin ytri merki
þess að vera að uppruna sveita-
piltur, hann var mikill heimsborg-
ari; dáður og svo eftirsóttur í sam-
kvæmislífi borgarinnar, að hann
var neyddur til að draga úr þátt-
töku sinni, og tókst að stilla svo I
hóf, að hann gæti sinnt marghátt-
uðu starfi án þess að glata vináttu
og upplifgandi sambandi við fólk,
sem hafði aðstöðu til að auðga lif
sitt með menningarlegu samneyti
við valinn hóp. Mörg þeirra húsa,
er settu glæsilegan svip á bæinn
og báru tilkomumikil nöfn hafa
nú verið tekin til félagslegra af-
nota, og þeim fer fækkandi, sem
þekktu höfðingleg heimili þessara
húsa, ekki aðeins meint á sam-
kvæmisvísu, þaðan kom marg-
visleg hjálp, ekki eingöngu bráða
birgðahjáip í neyð, heldur einnig
hjálp til lista og mennta,
samanber söguna Lognöldur.
I smásögunni: Lögnöldur er
skyggnst inn í eitt af góðborgara-
heimilum bæjarins þar sem auð-
ur og menning bjuggu gestunum
listrænt og fjölbreytt skemmti-
kvöld. Frúin hefur gefið
þjónustustúlkum sinum leyfi til
að ganga til náða, sjálf reikar hún
um stofurnar og slekkur veizlu-
ljósin hvert af öðru, nema eitt,
hún lætur lifa ljós á lampa með
rauðri silkiljóshlif. I rósabjarma
þessa ljóss sezt hún og rifjar upp í
hljóðleik næturinnar minningar
um rómantíska æskuást, sem
aldrei hefur við hana skilið. Sá,
sem hún ann, vakir einnig vió
minningar í ungkarlabústað sin-
um, heimkominn úr veizlu henn-
ar, þar sem leiftur bældra til-
finninga hefur snöggvast leikið
um þau.
Talið er að saga þessi geymi
fyrsta islenzka atomljóðið, þar
standa þessar ljóðlínur:
„... hjarta mitt var
eins og rúbínbikar,
fylltur ilmandi og
áfengu lifi.“
Slíku áfengu lifi var Sigurður
Nordal gæddur. Fyrst ég er kom-
in út í samlikingar kemur mér i
hug: sterkstofna, limríkt,
blómstrandi tré. Ennfremur sól-
in, bros Sigurðar Nordal stafaði
geislum, sem skinu af öllu andlit-
inu, er honum var verulega glatt I
geði.
X.
Mér fannst ég verða fullorðinn
höfundur með skáldsögu minni,
Snorrabraut 7, sem er „social
róman“ og gerizt i umróti og
gróóabralli stríðsáranna. Að-
dragandi sögunnar, tilorðning
hennar, útgáfa og eftirleikur, er
efni í langa greinargeró, sagan er
sérstæð timabilsmynd um efni,
sem aðrir höfundar hafa ekki
fjallað um. Seinna kom út skáld-
sagan: Sambýlisfólk, þar sem
aðalpersónurnar eru hinar sömu
og í Snorrabraut 7.
Nordal las handritið og lét það
úr sinurn höndum beint til út-
gefanda, án þess að gera nokkrar
athugasemdir við mig eða koma
með ábendingar varðandi efnió
eða meðferð þess.
Nordal hafði mikið samband við
þann útgefanda, sem hann sneri
sér trl og treysti honum til góðra
hluta, til dæmis að taka upp nýja
hætti varóandi útgáfurekstur.
Nordal var það hugleikió þá og
auðvitað í lengri tíma, að
höfundar fengju störf, sem
svöruðu um það bil til hálfs dags-
verks, ef til vill ekki skipt
nákvæmiega niður á daga. Með
þessu móti væru þeim tryggóar
nokkrar fastar tekjur. Hann
hugsaði sér þetta starf sem lestur
handrita, umsjón meö útgáfu o.fl.
Við mig minntist hann sérstak-
lega á Sigurd Hoel rithöfund, er
lengi starfaði við Gyldendalsfor-
lagið norska oft i rnjög náinni
samvinnu við Harald Grieg for-
stjóra. Hoel var bókmenntalegur
ráðunautur en sá jafnframt um
útgáfu á skáldsagnaflokknum
„Den gule serie“, sem varð mjög
vinsæll, komst upp í hundrað
bókatitla og var þá haidin dýrleg
erfidrykkja. Starf Sigurd Hoel
var svo stórvægilegt, að minna
mátti gagn gera, svo að bæði
höfundum og útgefendum gæti
verið styrkur að. Bindandi, og oft
mjög erfitt brauðstrit að viðbætt-
um afkomuáhyggjum, er þrándur
í götu margra höfunda; Nordal
var áhugamál, að á þessu yrði bót
ráðin, og á þeim árum, sem voru
bókaútgáfu f járhagslega hagstæð-
ust virtust möguleikar fyrir
hendi. Nordal ræddi um þetta við
mig á itarlegri hátt en hér frá
greinir.
Svo báglega tókst til að Snorra-
braut 7 kom út daginn fyrir Þor-
láksmessu, því sem næst blaut úr
prentsmiðjunni — og óbundin, en
fólk leit naumast við öðrum bók-
um en innbundnum til jólagjafa,
varla, til eignar heldur. Það hefur
eflaust verió ætlunin, raunar
fullvíst, að setja bók mína í band
en ekki unnizt timi til þess í
óskaplegu jólaannriki. Á bókar-
kápunni var mynd að laglegu
pari, höfuðpersönunum Dagrúnu
og Baldri, i baksýn hús, sem stigi
var reistur upp við. Það var likast
því að húsið hefði risið upp af
sjálfu sér á snotrum grasbala,
aðeins mátti greina hrúgu af hol-
steinum, er hvergi komu húsi
sögunnar vió, sem var steypt upp
rammgert eins og kastali.
Það mun hafa verið á Þorláks-
messu, sem ég gekk i gegnum
miðbæinn, inn allan Laugaveg og
horfði í hvern bókaglugga, viðast
gat að lita Snorrabraut mina, en
ósköp var hún umkomulaus samt.
Eitthvað hafói hún verið auglýst i
blöðum, en fólk gaf sér varla mik-
inn tima til að lita á auglýsingar
síðasta dag fyrir jól. Auk bands-
ins vantaði bókina alla fyrirfram
kynningu, sem til þess þarf, að
komast með i jólabókasölukapp-
hlaupið. Auðséð var, hvað þessar-
ar bókar beið, að mylgrast út
smátt og smátt. Það ætti að vera
alkunnugt, að höfundurinn á
mest allra, sem að bókum standa,
á hættu með söluna. Allir, sem að
bókagerð vinna fá laun sin reglu-
lega greidd einatt vikulega. Út-
gefandinn hefur til þess ýmsa út-
vegu að ná inn sinum kostnaði,
höfundurinn einn situr oftar en
aðrir á hakanum. Hlutverk hans
er að semja bækur en ekki pæla í
sölu þeirra og vera ef til vill met-
inn eftir því, hvað bækur hans
ganga greiðlega út, en það er oft
undir öðru komið en bókmennta-
gildi verkann^oft áróðri.
Óneitanlega hafði verr til tekizt
en vænst var, en söm var gerð
Nordals.___________
Ég ætla að skjóta hér inn í einu
dæmi enn um velvild hans.
íslenzkum rithöfundi var boð-
inn starfsdvalarstyrkur erlendis,
bundinn við tiltekið land. Svo
stóð á fyrir mér, að ég hefði getað
notfært mér styrkinn og bætt við
nokkurri upphæð til að lengja
dvölina, svo að hún kæmi mér að
betri notum. Styrkurinn var aug-
lýstur til umsóknar. Nordal skrif-
aði þeim aðilum, er úthlutuninni
réðu, mælti með mér á eindreg-
inn og elskulegan hátt, auk þess,
sem hann tók fram, að honum „og
mörgum öðrum“ hefði fundizt að
hlutur minn hefði verió fyrir borð
borinn við úthlutanir fjár til rit-
höfunda, nú væri tækifæri til að
bæta úr því.
Full ástæða er að álykta, að
styrknum hafi verið ráðstafað,
strax og boð um hann barst og
hann aðeins auglýstur til mála-
Framhald á næstu sfðu