Lesbók Morgunblaðsins - 31.12.1975, Síða 9

)
%
Stútka með túrban. Mauritshuis Haag, máluð 1665 eða þar um bil.
Hann erfir 684 flórínur eftir
systur sína árið 1671, en líkur
benda til þess að hún hafi verið
töluvert eldri þvi að foreldrarnir
giftu sig í april 1615, þannig að 17
ár voru liðin frá giftingunni er
Jan Vermeer fæddist. Þessi
upphæð, 684 flórínur, jáfngiltu í
þá daga tveggja ára launum
múrara sem var virt iðngrein.
Jan Vermeer átti við vanheilsu
að stríða síðustu ár ævinnar og
líklegt er talið að hin hugþekka
tengdamóðir hans, María Bolnes
hafi dvalizt til umhyggju á
heimili hans.
Jan Vermeer var til moldar
borinn 15. desember 1675. Til
eigna er hann lét eftir sig heyrðu
m.a. þrjú málverk eftir Karel
Fabritius, tvær portrettmyndir
eftir Samuel van Hoogstraten,
sjö álnir af leðri, sextán myndir
nafnlausra listamanna, dálítið af
tyrkneskum fötum, ein hertygi,
tvær myndatrönur, þrjú pallett,
sex viðarþiljur, tíu léreft og þrjár
möppur af myndþrykkjum. Og
svo komu að sjálfsögðu skuldirn-
ar því að 30. apríl 1676 er ekkjan
Catherina Vermeer lýst gjald-
þrota. En hún var ákveðin að
bjarga myndumeiginmanns síns
hvað sem það kostaði. A næstu
tveimur árum brauzt hún f að
forða þeim frá því að vera sett á
uppboð. Hún kom myndinni
,,Málari á vinnustofu sinni“
(Vínarborg) í vörzlu móður sinn-
ar. Hún gerir samning við bakar-
ann Van Buyten, sem féllst á að
taka tvær myndir upp í skuld
hennar, sennilega „Stúlka með
gítar“ og „Kona að skrifa bréf“ en
hann bauðst um leið til að heimila
henni að kaupa þær til baka fyrir
50 flórínur árlega í nokkur ár.
Henni tókst einnig, að því er
bezt verður séð, að endurheimta
26 myndir eftir Vermeer, sem
listaverkasalinn Jan Colombier
hafði tekið lögtaki vegna kaupa-
konunnar Jannetje Stevens sem
Vermeer-fjölskyldan skuldaði 500
flórinur vegna kaupa á daglegum
nauðsynjum.
Catherina Vermeer lézt í árslok
1687 og var jarðsett frá Ouder-
kerk-kirkju 2. janúar 1688. Það er
vel að merkja jafnan getið
greftrunardags þeirra er hér
koma við sögu en ekki dánardags,
sem er til marks um að heimildir
eru sóttar i kirkjubækur.
Sextánda mai 1696 er haldið
uppboó í Amsterdam á um 100
myndum og þaraf er 21 eftir
Vermeer. Hæsta verð fyrir mynd
eftir Jan Vermeer var 1200
flórinur fyrir myndina „Útsýni
yfir Delft" (Mauritshuis, Haag),
175 flórínur fyrir „Þjónustu-
stúlka að hella mjólk" (Rijks-
museum, Amsterdam) og 155
flórinur fyrir myndina „Kona að
vega gull“ (National Gallery,
Washington). Lægsta verðið var
borgað fyrir myndirnar „Háls-
keðjumeistarinn“ (Louvre,
París), 28 flórínur, og „Kona með
perlukeðju" (Berlin Museum), 30
flórinur.
Árið 1699 er myndin „Dæmi-
saga trúarinnar“ seld fyrir 400
flórínur i listaverzlun Hermanns
van Swol í Amsterdam og 27. april
1713 eru myndirnar „Landa-
fræðingurinn" og „Stjörnu-
fræðingurinn“ seldar saman í
Rotterdam fyrir samtals 300
flórinur, en eftir þetta virðist
þráðurinn slitna þar til kemur að
enduruppgötvun Jan Vermeers
gegnum listfræðinginn Thore-
Bíirger svo sem áður getur. Þess
skal hér getið að Amerfkumaður
nokkur bauð eina milljón dollara
í eina þekktustu mynd Jan
Vermeers, sem var þá fáanleg í
Þýzkalandi fyrir seinni heims-
styrjöldina, en eigandinn varð að
láta hana af hendi fyrir 1 milljón
og 650 þúsund rfkismörk til hinn-
ar fyrirhuguðu safnbyggingar í
Linz, fæðingarstaðar Adolfs
Hitler kanslara.
— Jan Vermeer frá Delft telst
til þriðju kynslóðar gullaldar
hollenzkrar málaralistar. A starfs-
árum hans voru menn búnir að fá
nóg af helgisagnamyndum i bili,
svo og aðals- og kóngafólki, sem
myndefni. Málarar leituðu nú
haldfestu i nánasta umhverfi og
hversdagsleikanum, jafnframt
þvi að leikir og gleði almúeans
urðu þeim óþrjótandi náma
myndefnis.
Þessi hollenzka gullöld í mynd-
list hlýtur að vera heillandi rann-
sóknarefni listfræðingum, þvf að
hún á sér enga hlíðstæðu í sögu
málaralistarinnar, ekki sizt þegar
þess er gætt hve Holland er lítið
land og ibúatalan lág miðað við
hin stærri lönd álfunnar. Jafnvel
fámennar borgir með 10—15
þúsund Ibúum höfðu á þessum
tima sín eigin sjálfstæðu málara-
gildi og blómlega athafnasemi
Delft taldi 30.000 íbúa. Holland
var og er hámenningarland á
sviði sjónmennta. Húsgerðarlist
þeirra er einstæð, ekki síður en
málaralistin, og áhrifa hennar
gætir víða um lönd, t.d. eru marg-
ar fallegustu eldri byggingar í
Kaupmannahöfn byggðar að hol-
lenzkri fyrirmynd t.d. Kauphöllin
gamla. Það er ekki að ástæðu-
lausu að margur telur Holland
menningarlegasta land veraldar,
þótt ýmis spilling 'hafi fest þar
rætur á sfðustu árum, en svo vill
fara er óprúttnir notfæra sér góð-
vild einlægni og hrekkleysi fólks,
svo sem reynsla og sagan vitnar.
Mikill almennur áhugi mun
hafa verið á málaralist á þessari
gullöld, sem marka má af því að
sögur herma að þá er ibúar
Amsterdam og Haarlem hittust á
öldurhúsum fóru þeir einatt að
deila um það hvorir ættu betri
málara og enduðu þær deilur
ósjaldan með slagsmálum, ekki
ólíkt metingi um knattspyrnulið
borganna í dag. f>annig sveiflast
áhuginn til ýmissa átta og
Framhald á bls. 13
Mccr.
ito
í'
1^1
h-
I VW-
Áritun málverka Vermeers hafa valdið mörg-
um heilabrotum, einkum vegna þess að hún
er tvöföld og þrátt fyrir miklar tilraunir hefur
ekki veriS hægt aS rekja þróunarferil hans
með hliðsjón af áritun málverka auk þess
sem hann áritaSi ekki myndir I áratug.
„Útsýni yfir Delft". Mauritshuis Haag.
Þetta er myndin sem gagntók Thore- Burger
svo algjörlega, aS hann eyddi mestum hluta
llfs slns eftir aS hafa litiS hana augum I þeim
tilgangi aS leita aS fleiri málverkum eftir
þennan listamann og kynna hann
umheiminum.