Lesbók Morgunblaðsins - 15.02.1976, Blaðsíða 4

A ð verða á undan
„Að fortíð skal hyggja...
Þessi Ijóðlfna úr kvæði Einars
Benediktssonar var einkunnarorð
ráðstefnu um húsfriðunarmál,
sem haldin var f Reykjavfk f lok
nóvember síðastliðinn, en þar
voru flutt erindi um hinar ýmsu
hliðar þessara mála. Ráðstefnan
var haldin í tilefni húsfriðunar-
ársins, sem Evrópuráðið ákvað að
vera skyldi árið 1975.
1 tilefni húsfriðunarársíns var
stofnaður hér sjóður — Húsfrið-
unarsjóður og skulu til hans
renna 8 milljónir króna á ári.
Húsfriðunarnefnd hefur umsjón
með sjóðnum og ákveður, hvernig
fé úr honum skuii varið. Er stofn-
un þessa sjóðs vissulega spor f
rétta átt og sýnir að Islendingar
eru að vakna til vitundar um þau
menningarverðmæti, sem gömul
hús geta haft að geyma.
Hörður Ágústsson skólastjóri
hefur mjög látið sér annt um göm-
ul, merk hús á Islandi og unnið af
stakri elju og fórnfýsi að því að
þessum menningarþætti sé gaum-
ur gefinn, áður en um seinan
verður. Hann komst svo að orði í
lok erindis, er hann hélt á Norr-
æna byggingardaginn, sem hald-
inn var í Reykjavík 26.—28. ágúst
1968, en þar fjallaði harin um
islenzkan húsakost fyrri tíma, allt
frá landnámsöld:
. . . það sem mér finnst mark-
verðast við húsakost þennan og
þó sér í lagi á miðöldum er þetta:
Torfhúsið er að falla úr tign og
tízku á Norðurlöndum á seinni
hiuta víkingaaldar. Landnáms-
menn flytja það með sér til Is-
lands frá Noregi og Vesturhafs-
eyjum. Þeir áttu ekki annarra
kosta völ. En í hinum nýju heim
kynnum sínum aðhæfðu þeir það
áður óþekktum staðháttum og
um leið nýjum tímum. Þeir tóku
timburhúsasmíð, sem þá var að
ryója sér til rúms í Norðurálfu
um mót heiðni og kristni — staf-
verkið — og komu því fyrir með
sérstökum hætti innan torfs og
Efsta og neðsta myndin eru frá Tyrfingsstöðum á Kjálka i Skagafirði,
þar sem enn stendur torfbær og var hann mældur upp svo sem fram
kemur i greininni. Á myndinni i miðju sést forhlið bæjarins i Breiðar-
gerði.
moldar. Langhús járnaldar höfðu
verið óþiljuð með öllu.
Ég segi ekki að þetta sé sams
konar afrek og þeir unnu I bók-
menntum, þar sem forngermansk-
ur sagnaarfur fær nýtt inntak við
samruna andstæðu sinnar, kristn-
innar. En áþekkt er það. Sá er
einn munurinn að bókunum var
bjargað en húsin eru löngu týnd
og tröllum gefin.“
Nú er það svo, að enn standa
uppi viða um land torfbæir, sem
reistir hafa verið með þessu forna
byggingarlagi, enda þótt þeir hafi
svo til allir lokið hlutverki sínu
sem híbýli. En þessum bygging-
um fækkar óðum.
Islendingar hafa löngum verið
undarlega fálátir um þennan
menningarþátt, þótt ekki sé hægt
að segja að hann hafi verið van-
ræktur með öllu. Nokkrir bækur
hafa verið gefnar út um húsakost
Islendinga fyrr á tímum, bæði eft-
ir innlenda og erlenda fræðimenn
og er sá fróðleikur, sem á bókum
geymist, sannarlega mikils virði.
Það mun hafa verið Matthías
Þórðarson þjóðminjavörður sem
átti frumkvæðið að því að bærinn
að Keldum á Rangárvöllum var
varðveittur en hann er einna
merkastur sinnar tegundar hér á
landi og fyrsti bærinn, sem tekinn
var á fornleifaskrá.
Nú annast Þjóðminjasafnið
varðveizlu 14 torfbygginga víðs-
vegar um land, auk 6 timburhúsa
og kirkna en álitið mun erfitt að
fara út í varðveizlu fleiri torfbæja
á vegum Þjóðminjasafnsins vegna
kostnaðar og viðhalds. Hætt er
því við að þeir gömlu bæir, sem
enn standa og hafa margir hverjir
rik, þjóðleg menningarverðmæti
að geyma, verði tímans tönn
bráð eða að þeim verði jafnað vio
jörðu með stórvirkum tækjum, ef
ekki koma til önnur ráð og annað
viðhorf.
Það hefur löngum tíðkast að
nemendur við Arkitektaskólann í
Kaupmannahöfn fari í námsferð-
ir árlega, ýmist innanlands eða til
grannlandanna og þykir sá þáttur
námsins gefa góða raun. Það er
„Restaurerings“-deildin (endur-
byggingardeildin), sem stendur
fyrir þessum ferðum, og er nem-
endum, sem hyggja á slíkt ferða-
lag, gefinn kostur á hálfsmánaðar
námskeiði, þar sem þeir læra und-
irstöðuatriði í uppmælingum.
Utanlandsferðunum var upp-
haflega beint til Noregs, Svíþjóð-
ar og Færeyja, og nemendum
kynnt þar gömul norræn bygging-
arlist, en ferðir hafa einnig verið
farnar til Norður-Þýzkalands, og
landanna fyrir botni Eystrasalts.
Island þótti Iengst af of fjar-
lægt og ferðir hingað of dýrar. En
árið 1969 kom það fyrst til tals
fyrir atbeina Stefáns Arnar Stef-
ánssonar arkitekts, sem þá stund-
aði nám við Arkitektaskólann í
Kaupmannahöfn, að ferð með
þessu sniði yrði farin til tslands.
Það varð úr og síðan hefur komið
hingað árlega um 20 nemenda
hópur frá arkitektaskólunum i
Kaupmannahöfn og Árósum
ásamt kennurum og dvalizt hér
nokkrar vikur að sumri við upp-
mælingar og teikningar á gömlum
húsum víðs vegar um land.
Nokkrir islenzkir nemendur í
þessum skólum hafa tekið þátt í
ferðunum og verið um leið túlkar
og leiðbeinendur fyrir hópana.
Við tókum Stefán Örn tali á