Lesbók Morgunblaðsins - 04.04.1976, Blaðsíða 7

Teikning: Eirikur Smith.
„Hér er fjöldi lækna, dómara, presta
og annarra lærdómsmanna, sem
allir fá góð laun hjá konunginum.
Mikil eftirspurn er eftir bókum frá
Miðjarðarhafslöndunum og engin
viðskipti skila jafnmiklum ágóða og
bókaverzlunin. " Velmegunin var
almenn. Matur var nægur og gott
vatn í brunnum utan við borgina.
Konungurinn styrkti stöðu sina með
því að gifta dætur sínar auðugum
kaupmönnum. En Songhai-ríkið var
sjálfu sér sundurþykkt.
Múhammeðstrúin og andatrúin
kepptu um sálir fólksins og höfð-
ingjarnir voru sérgóðir og óvinsælir.
Um aldamótin 1 600 fóru Marokkó-
menn með her gegn Songhai og
sigruðu i kjölfarófara Songhaihers
fór upplausn og stjórnleysi Á nokkr-
um áratugum hnignaði verzlun og
samskiptum út á við og innanlands
voru sífelldar skærur og barátta um
völdin. Um þetta leyti minnkaði
eftirspurn eftir gulli frá Afríku eftir
að Spánverjar lögðu undir sig hin
gullauðugu ríki í Ameríku.
Múhammeðstrúin varð að láta und-
an slga fyrir andatrúnni, og ættbálk-
arnir efldust á ný eftir margra alda
konungsstjórn.
Minni konungsriki héldu þó áfram
að dafna í Vestur-Afriku. Stundum
sameinuðust þau um hríð, en valdið
tvistraðist alltaf fyrr eða siðar.
Konungdæmin voru alltaf í tengsl-
um við verzlunarmiðstöðvar, og
stundum virðist hlutverk þeirra eink-
um hafa verið að tryggja friðsamleg
samskipti þjóða. Höfuðborgir þeirra
voru jafnan við verzlunarleiðirnar
yfir Saharaauðnina, venjulega þar,
sem kom af eyðimörk inn á sléttuna.
Þegar fram i sótti varð þráelaverzlun-
in undirstaða timabundinnar vel-
megunar i þessum konungdæmum.
Um þrælaverzlunina verður ekki
fjallað að sinni, en víkjum nokkrum
orðum að konungsríkjum annars
staðar i Afriku. í Austur-Afriku og
um miðbik álfunnar risu nokkur
öflug riki. Þau voru að vísu ekki eins
víðlénd né auðug sentrikiná Súdan-
svæðinu og þau voru einnig yngri.
Það var ekki fyrr en á fimmtu öld
eftir Krists fæðingu, að Bantúmenn
fara að setjast að í Austur-Afríku.
Fram að því bjó þar fólk af Hamita-
kyni, skylt Ethíópiumönnum,
Sómalimönnum og Forn-Egyptum.
Hugsanlegt er, að Búskamenn hafi
einnig átt þar heima. Brátt risu þar
ríki, sem grundvölluðust á verzlun-
inni við Araba, Malaja og Indverja.
Monsúnvindarnir auðvelda sigl-
ingar um Indlandshaf og margt
bendir til þess, að öldurri saman hafi
verið töiuverð sigling af Austurlönd-
um til Afríkustranda. Varningur-
inn, sem Arabar og Austurlanda-
menn sóttust eftir var gull, fílabein
og þrælar. Þegar fram liðu stundir
urðu Arabar alls ráðandi við strend-
ur Austur-Afríku með þeirri undan-
tekningu, að á eyjunni miklu
Madagaskar settist að fjöldi Malaja,
enda er tunga Madagaskarbúa
skyld malajisku og mikil
kynblöndum negra og Malaja hefur
átt sér þar stað.
Milli stórfljótanna Zambesi og
Limpopo, sefn falla til sjávar í
Mózmabique, er Rhódesia, sem var
ótrúlega gullauðugt land. Gullið þar
var þó að mestu búið þegar hvitir
menn settust þar að. Um sjö
þúsund gullnámur hafa fundizt i
Rhódesíu. Þegará niundu öld
gengu um það sögur meðal Araba,
að þarna væru ákaflega voldugir
höfðingjar, sem réðu yfir fjölmenn-
um herjum. Sumir töldu, að i her
sumra konunganna væru hundruð
þúsunda manna. í portúgölskum
heimildum frá sextándu öld er sagt
frá þvi, að þarna á hásléttunni sé
ríkur konungur, sem búi i borg girtri
öflugum múr. Þegar fyrstu ensku
landnemarnir settust þarna að var
lítið eftir af allri dýrðinni. Ekkert var
þarna að sjá nema fátæklegan
búskap Bantúmanna. Það vakti því
ekki svo litla furðu þegar í Ijós kom,
að sagnirnar um gullið og virkismúr-
ana reyndust á rökum reistar. Árið
1871 vann þýzkur jarðfræðingur að
gullleit í Rhódesiu. Þá rakst hann á
steinhleðslu á klettahæð. Þarna
voru hringlaga múrar, allt að 1 5 til
20 metrar á hæð, en mesta undrun
vakti þó tiu metra hár borgveggur
sem lukti um svæði, sem var 300
metrar í þvermál. Innan þessa
virkisgarðs voru margar steinbygg-
ingar og listilega vel hlaðinn turn.
Bantúmennirnir kölluðu þennan
stað Zimbabwe. Zimbabwe er
minnismerki um hornfa gullöld i
Afríku og þegar þjóðernishreyf-
ingarnar í Rhódesíu stofna sitt ríki
þar verður það skirt Zimbabwe.
Reynt hefur verið með öllum ráðum
að falsa söguna um þetta tákn horf-
inna afriskrar hámenningar. Hvítir
menn í Rhódesiu reyndu lengi vel
að neita með öllu að viðurkenna, að
þetta gæti verið verk Bantúmanna.
Fyrst var þvi haldið fram, að hér
væri um að ræða verk hvitra manna
úr norðri, Egypta eða jafnvel
Fönikíumanna. Virkið á klettunum
var kallað Akrópólis og rústirnar í
dalnum Stóra musterið. Einn þeirra
fræðimanna, sem um þetta fjölluðu
sagði, að byggingar þessar hefðu
verið reistar um eitt þúsund árum
fyrir Krists fæðingu, en um það leyti
hefðu menn frá Miðjarðarhafs-
löndunum setzt þarna að. Upp úr
aldamótum unnu brezkir fornleifa-
fræðingar að því að leysa gátuna
um þessar rústir og komust að þeirri
niðurstöðu, að leirker og aðrir gripir,
sem þarna fundust í jörðu og í
rústunum væru sömu gerðar og enn
tíðkast meðal Bantúmanna.
Zimbabwe væri því byggt af þeim
og sennilega á siðasta hluta
miðalda. Þarna hefði risið hámenn-
ing Bantúfólks einhvern tima um
1 000 e. Kr. Ríki þetta hafði mikil
viðskipti við þjóðir annars staðar i
álfunni, en einkum var það gullið,
sem tryggði góð kjör og blómlegt
þjóðlif á þessum slóðum.
Öll þau ríki, sem hér hafa verið
nefnd liðu undir lok eftir að Evrópu-
menn fóru að seilast til valda og
áhrifa i Afríku sunnan Sahara. Upp
úr því hefst nýr kapituli i sögu
álfunnar.
Þetta flaug um hug minn þegar ég
horfði niður á rauðbrúnan nakinn
jarðveg Zaíre og Zmabiu, þar sem
reykirnir liðuðust frá búverkavatni
bændakvennanna. Framundan var
gulleit grasslétta, mistri hulin og um
hana liðaðist aurugt fljót, tákn lifs í
þessari þurru álfu. Þegar sól var að
nálgast hvirfilpunkt sást stórborg
fram undan og eftir átta stunda flug
frá Fort Lamy lentum við i Lusaka,
höfuðborg Zambiu. Ég var kominn
hinumegin á hnöttinn. Það var
september 1 972, og þegar ég fletti
dagblaði á ensku, Daily Mail of
Zambia, öðru helzta blaði landsins,
var þar á annarri siðu löng grein um
hetjulega baráttu íslendinga gegn
brezkum heimsvaldasinnum, sem
sneru geirum sínum gegn einni
smáþjóðinni af annarri. Var ég eftir
allt saman ekki svo langt að
heiman?
0
t