Lesbók Morgunblaðsins - 04.04.1976, Blaðsíða 12

Kjarni máls hans er sá, að hag-
ur öreiganna versni æ, er auð-
valdið safnast á færri hendur og
ofríki þess vex; loks komi til loka
orrustu, öreigarnir brjóti af sér
hlekkina og hrifsi framleiðslu-
tækin í sínar hendur. Eftir
borgaralega stéttaþjóðfélagið
verður alræði öreiganna, en siðast
stéttlaust, kommúnískt þjóðfélag.
Þar hafa allir tækifæri til alhliða
þroska, og nýting framleiðslugetu
samfélagsins er fuilkomin. Ríkis-
valdið líður undir lok og friðar-
ríki rís. Enginn verður lengur
nauðbeygður að vinna. Marx seg-
ir, að þá riki fyrst frelsi, þegar
menn neyðist ekki lengur til að
vinna, en geti hagað vinnu sinni
að eigin vild. En hverjir verða til
að sinna skilyróisiausum nauð-
synjaverkum?
Marx getur ekki um það. Hon-
um verður yfirleitt alls ekki rætt
um skipulagið i frjálsræðisríkinu.
Lenín var einn af fyrstu mönnum,
sem reyndu að framkvæma hug-
sjónir Marx og hann sagði um
þetta: „.. jafnvel Marx kom ekki
til hugar nánari útskýring á
þessu. Ekkert liggur eftir hann
um framkvæmdina. Þess vegna
verðum við sjálfir að leysa þann
vanda“.
1. Alþjóðasambandið
Það er ekki djúpt tekið í árinni,
þótt sagt sé, að Karl Marx væri lítt
fallinn tii almennrar stjórnmála-
MARX
Marx hugðist tileinka annað bindi
„Das Kapital" enska náttúruvísinda
manninum Charles Darwin, sem um
þær mundir varð frægur fyrir þá
kenningu slna, að menn væru
komnir af öpum.
Wk* fj'étfkw f ]
SvtíU '
wm

ttlti fé vt. & vtiit.
|.t . ; í:,
a«t> txxtVt-nf..

m ú
A8 dómi Marx sjðlfa lentu margar
bœkur hans, m.a. „Die heilige
Familie" ó „sorphaugi sögunnar".
„Das Kapital" vakti fyrst heims-
athygli löngu eftir Iðt hans.
þvi, hver sök sín væri. Sagði hann
aðeins: „Það er gersamlega von-
laust að rökræða við þennan ofsa-
fengna sjálfshyggjumann". Jafn-
vel Wilhelm Liebknecht, einn
fyrsta og tryggasta marxistann,
kailaði Marx „heimska skepnu".
Hlaut Liebknecht þá einkunn af
því, að hann hafði tekið svo til
orða, að hugmyndafræðingar
gætu spillt flokksstarfinu.
Þannig hjó Marx stöðugt á báð-
ar hendur; var slóð hans þakin
gömlum baráttufélögum, misjafn-
lega móðum og sárum. Engels
einn hélt velli.
Árið 1864 gerði Marx enn eina
tiiraun til þess að komast til valda
í almennum stjórnmálasamtök-
um. Hann sió jafnvel af kröfum
sinum til þess, að svo mætti verða.
Þessi samtök voru engin smá-
klúbbur eða máttlaust félag eins
og gamla verkamannasambandið í
London. Þetta átti að verða
Alþjóðsamband verkamanna,
hvorki meira né minna.
Marx var nú ekki meðal stofn-
endanna og hann valdist ekki
heldur tii forystu. Alþjóðasam-
band verkalýðsins var stofnað á
fundi í St. Martin’s Hall i London
28. september 1864 og var Marx
aðeins einn áheyrenda á fundi
þessum. Raunar var ætlunin með
fundinum aðeins sú að bera fram
yfirlýsingu enskra og franskra
verkamanna um stuðning við Pól-
verja, sem voru undir hæinum á
Rússakeisara og sættu ofríki
hans. En nokkrir ræðumanna
töldu nauðsynlegt, að verkamenn
allra landa byndust bræðrabönd-
um. Þeirri hugmynd var vel tekið.
Var kosin nefnd til að undirbúa
þetta og dr. Karl Marx kjörinn
einn nefndarmanna, „sér til
undrunar óg ánægju". Varð hann
fulltrúi Þýzkalands í nefndinni.
1. Alþjóðasambandið var alls
ekki „marxískt". Þar voru saman
komnir alls kyns vinstri sinnar,
og m.a.s. anarkistar og borgara-
legir lýðræðissinnar, enda komu
menn sér saman um það að orða
skoðanir sínar varlega. Byltingar-
tal var heldur illa séð fyrst um
sinn. Marx var beðinn að semja
reglur handa félagsskapnum.
Gerði hann þær þannig úr garði,
að flestir, sem einhverja félags-
kennd höfðu gátu fellt sig við
þær. Marx skrifaði Engels áþessa
leið: ..ég var beðinn að setja í
innganginn orðin „skylda, réttur,
sannleikur, siðfræði og réttlætis-
kennd" og kom ég þeim þannig
fyrir, að þau koma varla að sök“.
Sambandsstjórnin varð stórhrif-
in.
Marx var ákveðinn að komast
til valda í samtökunum og trúði
Engels, vini sínum, fyrir því, að i
næstu byltingu, sem líklega væri
skemmra undan, en menn héldu
nú, yrði „þetta mikla verkfæri" i
höndum þeirra félaga (þ.e. Marx
og Engels), og þyrftu þeir samt
engu til að kosta.
Ástandið í Evrópu var orðið
hagkvæmt verkalýðssinnum,
þegar hér var komið sögu. Allan
fyrri hluta aldarinnar hafði aftur-
hald og þröngsýni ráðið ríkjum
svo að vinstri menn fengu engu
áorkað. Þegar leið á öldina fóru
hins vegar að rísa frelsisöldur
víða um lönd. Samtök frjáls-
lyndra manna fundu fótfestu og
ýmsir þjóðhöfðingjar létu til leió-
ast að rétta hlut þegna sinna svo-
litið. Napóleón 3. viðurkenndi
samtök iðnaðarmanna. Verka-
menn i Þýzkalandi bundust sam-
tökum undir forystu Lassalle. Þá
höfðu stéttarfélögin i Englandi
þegar komið fram ýmsum kröfum
sinum. Nú var ætlunin, að
Alþjóðasambandið fylgdi þessu
eftir. Væntu forystumennirnir
þess, að það yrði ósigrandi áður
langt liði.
í fyrstu gekk Alþjóðasam-
bandinu margt í haginn. Mörg
félög gengu í það og ýmis stéttar-
félög i Englandi lýstu yfir stuðn-
ingi við það. Að vísu voru gerðar
ýmsar ólániegar ályktanir á ráð-
stefnum sambandsins. T.d. var
það samþykkt, að vinnustaður
kvenna væri heimiiið og ættu þær
að vera þar. Eínnig, að réttlætan-
legt væri og eðlilegt, að börn
byrjuðu almenna vinnu upþ úr
niu ára aldri. En það var líka gerð
ályktun um þjóðnýtingu alls
lands, járnbrauta, náma og skóga.
Marx leizt vel á þessa fram-
vindu mála. En hann var á varð-
bergi. 1 Alþjóðasambandinu voru
margir keppinautar hans um
völdin, t.a.m. Blanquistar, sem
vildu byltingu strax og síðan ein-
ræði og höfðu talsvert fylgi. Svo
voru fylgismenn Proudhons, og
áhangendur Bakunins. Þeir síðar
nefndu voru anarkistar og voru á
móti öllu ríkisvaldi og einnig
ríkiskommúnisma Marx. Voru
þeir allfjölmennir.
Marx var einkar illa við
Bakunin og fylgismenn hans.
Hann skrifaði Engels, að þessi
Rússi ætlaði greinilega að gerast
einráður í evrópskri verkalýðs-
hreyfingu. Svo bætti Marx við:
„. .. en honum er hollast að gæta
sín, því annars verður hann rek-
inn úr sambandinu".
Arið 1870 brauzt út stríð miili
Frakka og Þjóðverja. Marx tald:
þetta stríð fyrst og fremst „þýzkt
varnarstríð" og hélt, að Frákkar
hefðu ekRi nema gott af því, að
þeim væri lúskrað. Garði hann
ráð fyrir því, að Þjóðverjar
sigruðu og vonaði, að það yrði
upphafið að „sameiningu þýzka
starfsemi. Hann þoldi yfirleitt
ekki menn, sem höfðu aðrar
skoðanir en hann. Hann gat ekki
einu sinni orðið félagi þeirra, sem
samsinntu honum, heldur varð
hann að ráða fyrir þeim. Fengu
margir að kenna á þessu. Marx
komst í samband við kommúnista
fyrir tilstiili Moses Hess, sem fyrr
var nefndur. Þar kom, að Marx
fannst baráttugleði Hess vera far-
in að dofna. Skipti hann þá um
skoðun á Hess og tók að hæða
hann á alla lund. Wilhelm Weit-
ling, klæðskerasveinn, komst til
forystu meðal kommúnista. Hann
hafði gefið út bók, sem hét Djúp
hugans og hafði Marx borið mikið
lof á hana. Svo fór að Weitling
leyfði sér að gera athugasemdir
við stefnu Marx. Dæmdi Marx
hann þá þegar svikara og urðu
alger vinslit með þeim. Franski
sósíalistinn Pierre Joseph
Proudhon hafði getið sér mikið
orð fyrir þá kenningu meðal ann-
ars, að eign væri þjófnaður. Hann
orðaði það við Marx, að reynt yrði
að sýna heiminum skynsamlegt
dæmi sósíalisma í stað þess að
útnefna og auglýsa spámenn.
Marx réðist þá á hann af ofsa
miklum og kailaði hann „heíla-
lausan" og „fávita". Arnold Ruge
hafði unniö með Marx að Þýzk-
frönsku árbókunum sællar
minningar. Síöar nefndi Marx
hann „skíthæl og bófa". Gerði
Ruge sér ekki ljósa grein fyrir
Þátttakendur ð þinyi Alþjóðasambandsins ðriS 1869 i Basel. Efst til vinstri Wilhelm
Liebknecht, sem veitti sendinefnd hips nýstofnaSa Sósialdemókratiska Verkamanna-
flokks forystu. Þremur árum slðar klauf Karl Marx fyrsta Alþjóðasambandið.