Lesbók Morgunblaðsins - 04.04.1976, Blaðsíða 11

Eftir Rolf Winter 4. hluti
LÍTT KUNNIR
ÞÆTTIR
ÚR LÍFI
KARLS MARX
SKAPBRESTIR
SKYGGÐU Á
VERK HANS
meðan hann lifði. „Das Kapital” seldist
aðeins í 200 eintökum fyrsta árið og ekkert
varð úr æsingunum, sem bókin átti að vekia
Árið 1867 fær Marx bréf frá
kunningja sínum, sem spyr, hvers
vegna hann sé hættur að svara
bréfum. Marx svarar því til, að
hann hafi staðið á grafarbakkan-
um undan farið og þess vegna
orðið að nota hverja stund, sem
gafst til að ljúka verkinu, sem
hann hafi „fórnað heilsunni,
hamingjunni og fjölskyldunni".
Það var rétt, að Marx hafði verið
veikur. En dauðvona var hann nú
ekki. Hins vegar var hann böl-
sýnismaður að upplagi. Oft á
yngri árum gerði hann t.d. föður
sínum gramt í geði með heims-
þjáningartölum og löngum sjúk-
dómslýsingum.
1 tuttugu ár hafði hann unnið
að höfuðriti sínu, Auðmagninu,
en ekki lokið nema fyrsta bind-
inu, var það rúmar 800 blaðsíður.
Ritaði hann Engels, að ef þetta
dygði ekki mundi hann bæta við
það, þvi „þessir hundar í Þýzka-
landi“ mætu bækur eftir rúm-
máli. Það stenzt engan veginn, að
Marx hafi notað hverja stund,
sem gafst til að ljúka Auðmagn-
inu áður en hann dæi og mætti
því ekki vera að anza bréfum.
Hann dó ekki fyrr en 16 árum
eftir, að hann lauk fyrsta bindi
Auðmagnsins. Hitt var sönnu
nær, að honum veittist ævinlega
jafnerfitt að ljúka verki. Oftast
nær lagði hann það frá sér i miðju
kafi og tók til við eitthvað annað.
En þrek hans var furðulegt. Hann
gat fengizt við fjarskyldustu við-
fangsefni samtimis. Jenny Marx
var löngu orðin sárleið á lífinu, en
maður hennar kynnti sér af
brennandi áhuga difrunar- og
tegrunarreikning. Hugðist hann
semja vísindarit um sögulega
þróun difurhugtaksins. 1
fristundum nam hann fimm
tungumál.
Hann lagði stund á dönsku,
spænsku og rússnesku, kynnti sér
lifeðlisfræði og las Rómversku
borgarastríðin eftir Appianos á
grísku. Einnig kynnti hann sér
serbnesku og fornslavnesku.
Sumarið 1865 skrifar hann
Engels: „... þess á milli tek lífinu
létt og leik mér“. Hann var að
leika sér að því að læra stjörnu-
fræði. Áí-ið siðar var það jarð-
fræði. Og samtímis þessu var
hann að semja Auðmagnið.
Hann lauk við fyrsta bindi
Auðmagnsins í apríl 1867. Hann
taldi verk sitt fræðilega tíma-
sprengju og gerði sér vonir um
það, að hún firrti sig fjárhags-
áhyggjum og ryfi þögnina, sem
um hann hafði rikt. Skrifaði hann
Engels: „Ég vona og trúi því fast-
lega, að ég verði svo vel stæður
áður en árið er liðið, að ég geti
greitt allar skuldir minar og verði
fjárhagslega sjálfstæður“.
Sá óskadraumur kom þó ekki
fram. Otto Meisner í Hamborg gaf
Auðmagnið út. Lét hann prenta
1000 cintök, en aðeins 200 seldust
fyrsta árið. Engels ritaði lofsam-
lega ritdóma í vinstri sinnuð blöð
og harðorða ritdóma í borgara-
blöð í samráði við Marx og
reyndi hvað hann gat að vekja
athygli á bókinni, en allt kom það
fyrir ekki.
Þetta urðu Marx auðvitað mikil
vonbrigði, hann hafði gert sér
vonir um það, að bókin vekti
æsingar. Heimsblöðin voru full
með fréttir um Súesskurð og opn-
un Brennerskarðs. Meira að segja
hafði einhver fundið upp reiðhjól
með keðjudrifi á afturhjóli;
fannst almenningi það sýnu
áhugaverðara en bylting hag-
kerfisins.
Ari eftir útkomu Auðmagnsins
skrifar Marx, að hann hafi alið þá
tálvon, að um þetta leyti yrði gef-
in út önnur prentun þess og að
hann hefði enn tekjur af þeirri
fyrri. I stað þess var hann stöðugt
að kynnast nýjum lánardrottnum.
Enn liðu fimm ár þangað til Auð-
magnið var prentað öðru sinni. Og
það kom ekki út i Englandi um
daga Marx, þótt hann byggi þar í
34 ár.
Hann hafði sagt í riti sínu, að
kenningar Charles Darwins væru
„náttúruvisindaleg undirstaða
hinnar sögulegu stéttabaráttu".
HugðiSt Marx tileinka Darwin
aðra útgáfu Auðmagnsins og
þreifaði fyrir sér um leyfi til þess,
en Darwin færðist undan heiðrin-
um.
Mönnum þótti sem sé ekki enn
ástæða til að taka mark á Marx,
þótt Auðmagnið kæmi út. Hann
hafði áður gefið út rit, sem áttu að
afla honum frægðar en brugðust
eins og Auðmagnið. Arið 1845
kom „Hin heilaga fjölskylda" út.
Marx og Engels sömdu lika rit um
þýzka hugmyndafræði, en fengu
engan til að gefa það út. 1847 kom
Eymd heimspekinnar út. Henni
var stefnt gegn franska
sósíalistanum Proudhon. Marx
gaf hana út á eigin kostnað.
Aðeins 96 eintök seldust. Árin
1851—1853 gaf Marx út ýmislegt
heimspekilegs og stjórnmálalegs
efnis, en ekkert af því seldist.
Sumarið 1859 komu svo út Drög
að gagnrýni á þjóðhagfræði.
Fékk sú bók nokkurn andbyr.
Karl Liebknecht, góðkunningi
Marx, var einn þeirra, sem tóku
henni illa. Fyrtist Marx við eins
og endranær og kvað Lebknecht
,,sauðheimskan“; þetta væri „kýr-
haus, sem greindi ekki hátíðisdag
frá virkum degi“. Marx lifði það
ekki að verða frægur maður;
þegar frægðin kvaddi loks dyra
var hann dauður og er það nú
saga margra annarra.
Eftir að Marx dó var samin um
hann dálitil goðsögn. Áttu ýmisir
hlut að henni, en mestan þó dæt-
ur hans og Engels ásamt þeim
sósíalistunum Bebel, Bernstein,
Kautsky og Mehring. Öhætt mun
að segja, að skapgerð Marx stóð
verkum hans fyrir þrifum meðan
hann lifði. Hann var öfgamaður
að gerð. En hann hafði bókfest
snilld sína, hún iifði hann og varð
brátt lýðum ljós, þegar skapbrest-
ir hans skyggðu ekki á hana
lengur. Þá var hægt að fara að
auglýsa hana, enda stóð ekki á
því.
Fyrsta bindi af „Das Kapital" var loki8 tuttugu irum oftir a8 Karl Marx hóf
samningu bókarinnar. Hann vonaSi þi eins og kemur fram í skrifum hans til
Engels „aS verSa sterkrlkur maSur" og laus vi8 allar fjirhagsihyggjur.
Karl Marx bjóst vi8 þvl, a8 allt myndi
leika i reiSiskjilfi I Evrópu viS birt-
ingu i „Das Kapital" iriS 1867.
Forleggjari hans I Hamborg Ottó
Meissner lit prenta I Leipzig 1.000
bindi af verkinu. En menn létu sér
fitt um finnast. Þess I staS snérist
hugur manna um vigslu jirnbraut-
arinnar um BrennerskarS, opnun
Suez-skurSarins og uppfinningu reiS-
hjóls meS keSjudrifi i afturhjóli.
Marx hafði m.a. skrifað: „Vopn-
in, sem borgarastéttin bar til vígs,
er hún lagði lénsveldið að velli,
eru nú munduð að henni sjálfri.
En borgarastéttin hefur ekki
aðeins smiðað vopnin, er hún
verður vegin með. Hún hefur
einnig skapað þá menn, er munu
bera þessi vopn — verkamenn
nútímans, öreigalýðinn“. d
Enn fremur: „Þér hneykslizt
mjög á þvi, að vér ætlum að af-
nema séreignarréttinn. En i þjóð-
félagi yðar hafa niu tiundu hlutar
allrar þjóðarinnar verið sviptir
einkaeign sinni. Einkaeignin er
eingöngu til vegna þess, að níu
tiundu allra manna eiga ekki
neitt. Þér bregðið oss því úm að
vilja afnema eign, sem ekki getur
þrifizt, nema að meginþorri þjóð-
félagsins sé eignalaus. Þér bregð-
ið oss i stuttu máli um það, að vér
viljum afnema eignir yðar. Og
það ætlum vér raunar að gera“. D
Hann hafði einnig sagt, að
trúarbrögðin væru andvarp
þjakaðrar skepnu, viðkvæmnis-
hjal tilfinningalausrar veraldar,
og að þau rændu skynsemina öllu
skyni. Þau væru „ópíum fyrir
fólkið“. Á þessum tima voru
margir uppi, sem vildu ryðja
ríkjandi skipulagi og koma á
öðru, nýju. Marx var róttækastur
þeirra. Hann var og þeirra snjall-
astur, þótt honum yrði lika á tals-
verðar skyssur. Hann kom stund-
um svo vel orðum að kenningum
sínum, að þær virtust óhrekjandi.
©