Lesbók Morgunblaðsins - 18.07.1976, Blaðsíða 3

Jesse Owens í viðbragðsstöðu. Heimsmet hans í 100 metra hlaupi 10,2 sek., stðð f meira en þrjá áratugi.
maður spilli ekki hæfileikum sin-
um af vangá eða misskilningi. Ég
var staðráðinn í því að komast í
fremstu röð íþróttamanna. Mér
reið því mjög á að hafa góðan
leiðbeinanda og lánið lék við mig
í því efni. Það var þjálfara mínum
að þakka, er ég bætti metið í 100
yarda hlaupi og einnig 220 yarda
hlaupi og langstökki."
Árið 1932 hljóp Owens 100
metra á 10.3 sekúndum og stökk
7.60 m í langstökki. Þá var hann
19 ára. Ekki komst hann í
Ólympíuliðið það árið, en ári
seinna varð hann Bandarfkja-
meistari í fyrsta sinn. Það var í
langstökki. Hann bætti lang-
stökksmet sitt enn árið 1934. Og
1935 vann hann það afrek að
jafna heimsmetið í 100 yarda
hlaupi (9.4 sekúndur) og setti
heimsmet í langstökki. Svo vann
hann i 220 yarda hlaupi, setti
heimsmet í 200 metra hlaupi og
vann í 220 yarda grindahlaupi.
Var hann þó slæmur í baki. Hann
hljóp 100 yarda hlaupið og setti
langstökksmetið á sama klukku-
tímanum. Langstökksmetið stóð I
aldarfjórðung. Metin I 220 yarda
og 200 metra hlaupi stóðu í 14 ár.
„Það var nú meiri dagurinn,"
segir Owens, og er full ástæða til
að taka undir það.
Árið 1936 vann hann svo til
heimsfrægðar. Þá keppti hann i
sex daga óg tapaði aldrei keppni.
Á fyrsta degi Ólympíuleikanna
jafnaði hann Ólympiumetið I 100
metra hlaupi. Þá setti hann lang-
stökksmet, sem ekki varð slegið
fyrr en 1960. Einnig setti hann
met í 200 metra hlaupi og loks var
hann i sveitinni, sem setti metið í
4x100 metra hlaupi.
,,Á þessum Ólympíuleikum
komu allir mestu draumar mínir
fram,“ segir hann. „Mig hafði
dreymt um það frá þvi ég var 13
ára að keppa einhvern tima á
Olympíuleikum. Og mér gekk allt
að óskum. Minnisstæðastur er
mér sigurinn í 100 metra hlaupi.
Það var ótrúlegt, að ég skyldi vera
fótfráasti maður heims. Mér þótti
lítið til koma þótt ég sigraði í
öðrum greinum eftir það.
Mér var sama, þótt Hitler hefði
eitthvað á móti mér. Ég var ekki
kominn til Berlínar til þess að
heilsa honum. Mér er minnisstæð-
ara, að ég vingaðist við þýzka
langstökkvarann, Luz Long. Hann
var helzti keppinautur minn, en
samt gaf hann mér góð ráð og það
var m.a. honum að þakka, að ég
vann, því hann ráðlagði mér að
gefa meiri gaum að tilhlaupinu
fyrir stökkið og reyndist það mér
vel. Við urðum miklir vinir.
Þegar Hitler réðst inn i Pólland
hætti Long að skrifa mér. Ég
frétti síðar, að hann hefði fallið í
striðinu. En ég hafði uppi á syni
hans og við höfum skrifazt á síð-
an. Slíkt sem þetta kann að vera
litils vert í augum sumra, en það
er mér mikils virði. Vináttan við
Long sannaði mér það, að íþróttir
eru ýmislegt annað og meira en
miskunnarlaus keppni og barátta.
íþróttir geta kveðið niður for-
dóma. Það vildi ég, að stjórninni i
Suðurafriku skildist þetta og
leyfði hvítum og svörtum krökk-
um að keppa í iþróttum. Það
mundi draga þjóðina langt áleiðis
til einingar."
Jesse Owens hefur haft sæmi-
legan frið fyrir kynþáttafordóm-
um hin síðari árin. „Viðhorf
manna hafa greinilega breytzt frá
því, sem var, þegar ég var ungur.
Ekki dugði mér að verða fjór-
faldur Ólympíumeistari. Ég varð
eftir sem áður i skugga hvítu
keppendanna að ýmsu leyti. Ég
varð auðvitað frægur og dáður, en
samt urðu margir ekki sáttir við
mig.
Sem betur fer komu síðar fram
á sjónarsviðið menn, sem fengu
miklu áorkað til batnaðar í þess-
um efnum. Ég skal nefna Martin
Luther King. En á árunum fyrir
seinna stríð áttu blakkir
Bandarikjamenn mjög i vök að
verjast. Þeir áttu enga mikilsvirta
forystumenn. Svo urðum við Joe
Louis frægir. Árangur okkar olli
þvi, að viðhorf manna breyttust
smám saman. Aðrir komu á eftir;
ég get nefnt Jackie Robinson til
dæmis. En það var Martin Luther
King, sem tók af skarið, gerði
óréttlætið lýðum ljóst og krafðist
réttlætis. Það er honum að þakka
manna mest, hve bandarískum
blökkumönnum standa margar
dyr opnar nú. Enn er ýmislegt,
sem betur má fara, en sannarlega
hefur mikið áunnizt."
Mér datt i hug að spyrja Owens,
hvað hann segði um þann mál-
glaða, blakka heimsmeistara,
Múhameð Ali. „Ég kalla hann nú
ekki Ali,“ sagði Owens. „Hann hét
Cassius Clay, þegar við kynnt-
umst. Við hittumst fyrst í
Ólympiuþorpinu í Róm. Hann
hefur lítið breytzt. Hann fer sínu
fram af því að hann veit, að
hnefaleikar biðu þess ekki bætur
ef hann gerði það ekki. Hann er
áræðinn og mikill baráttumaður
og ég kann vel að meta það. Ég
hef ekki heldur neitt á móti trúar-
skoðunum hans. Ég veit, að ýms-
um falla þær illa. En hér í Banda-
ríkjunum er trúfelsi og það er
mikils vert, að menn hafi frelsi í
átrúnaði. Ég lit nú ekki á Clay
sem frelsara eins og sumir. Mínir
frelsarar eru Martin Luther King
og Whitney Young. Það er ekki
nóg að kalla hátt og viða um órétt-
læti og kúgun. Menn verða að
hafa einhverjar lausnir fram að
færa.“
Owens gerðist atvinnumaður
skömmu eftir Ólympíuleikana
1936. Hann hljóp jafnvel í kapp
við hross fyrir þóknun. Samt er
hann allra manna ákafastur i
Ólympíuhugsjóninni. Hann vill,
að sin verði minnzt sem Ólympíu-
manns.
„Menn spyrja mig oft að því,
hvort mig langi ekki að vera orð-
inn ungur aftur og geta tekið þátt
i keppni, því nú séu öll skilyrði
svo miklu betri en áður var. En ég
kæri mig ekki um það. Þegar ég
var ungur voru öll skilyrði til
íþróttaiðkana hin beztu, sem
menn vissu til. Smiðaðir höfðu
verið betri skór, en áður þekktust
og betri hlaupabrautir lagðar. Ég
gat því tekið fyrirrennurum min-
um fram. Ég bjó við betri að-
stæður en þeir.
íþróttamenn hafa breytzt. Þeir
eru nú stærri, sterkari og liðugri
en áður fyrr. Þeir eru keppnis-
glaðir og taka þjálfun vel. Nú er
líka betur búið að þjálfurum en
áður og auk þess er þekking þjálf-
ara meiri á flestu, sem snertir
íþróttir. Það er því eðlilegt, að
iþróttamönnum hefur farið fram.
Hins vegar veit ég ekki, hvort
þeim getur farið fram endalaust
eða hvort einhvern tíma verður
ekki lengra komizt. Það má ekki
setja mönnum takmörk. íþrótta-
menn hefðu aldrei komizt svo
framarlega sem raun ber vitni, ef
þeim hefðu verið sett takmörk.
Það, sem ég hef að athuga við
íþróttir nú á dögum, er sér-
hæfingin fyrst og fremst. Ég vil,
að íþróttamenn séu fjölhæfir og
tel, að þeim sé það ekki nema
hollt að gefa sig að fleirum en
einni grein.“
Margir frábærir íþróttamenn
hafa gert þá skyssu að reyna að
fara fram úr sjálfum sér, ef svo
má að orði komast, og reyna að
bæta um beztu afrek sin, þótt þeir
væru komnir af léttasta skeiði.
Jesse Owens urðu aldrei á slík
mistök. „Ég vildi hætta leiknum,
þegar hæst stæði,“ segir hann.
„Þeir eru margir, sem leika ein-
um of marga knattspyrnuleiki eða
keppa einum of oft í hnefaleik.
Menn minnast iþróttamanna fyrir
það, hvernig þeim tókst síðast og
því er bezt að hætta þegar bezt
gengur."
Steinn Steinarr:
Hin mikla gjöf
Hin mikla gjöf, sem mér af náð er veitt
og mannleg ránshönd seint fær komizt að,
er vitund þess að verða aldrei neitt.
Mín vinnulaun og sigurgleði er það.
Margt getur skeð. — Og nú er heimsstríð háð,
og hönd hvers manns er kreppt um stál og blý.
En eitt er til, sem ei með vopni er náð,
þótt allra landa herir sæki að því.
Það stendur af sér allra veðra gný
í annarlegri þrjózku, veilt og hálft,
með ólán sitt og afglöp forn og ný,
hinn einskisverði maður. Lífið sjálft.