Lesbók Morgunblaðsins - 05.06.1977, Blaðsíða 6

Á síðastliðnu ári hafa verið sýndar í
íslenzka sjónvarpinu tvær kvik-
myndir, sem byggðar hafa verið á
málaferlum í Bandaríkjunum, sem
vöktu heimsathygli á sínum tíma, en í
báðum tilvikum var verjandinn, sá
sem mest mæddi á, málflutnings-
maðurinn Clarence Darrow. Fyrri
myndin fjallaði um hið fræga ,,apa-
mál" í Dayton, Tennessee, en hin
síðari, sem var sýnd 12. nóvember
s.l., nefndist ,,Hin myrku öfl" og þar
lék Orson Wellws verjandann —
Clarence Darrow.
En hver var hann? Hér mun gerð
nokkur grem fyrir því.
Clarence Seward Darrow fæddist I
Kinsman i Ohio 1857, en bjó lengst
ævinnar í Chicago, þar sem hann dó
1938. Faðir hans var húsgagna-
smiður og grafari og þótti sérvitur og
sérkenmlegur í þorpinu. Það verður
þegar skiljanlegt af því að Clarence
var ekki eins og aðrir drengir í
þorpinu almn upp í guðsótta, en ekki
þó heldur í guðleysi beint, öllu fremur
í heiðarlegri efahyggju, rökhyggju og
einstaklingshyggju Þannig mótaðist
-skapgerð hans og bar þess einkenni
alla ævi. Sérstaklega kom það skýrt í
Ijós í aparéttarhödlunum, en helzti
andstæðingur hans þar, W.J. Bryan,
var alinn upp í anda strangs rétt-
trúnaðar og bókstafstrúar —r- og bar
þess merki til dauðadags.
Darrow varð fyrst frægur sem emn
af færustu lögfræðingum landsins og
snjöllustu kappræðumönnum. Síðan
fyrir að vera sverð og skjöldur, en þó
aðallega skjöldur þeirra, sem minna
máttu sín í þjóðfélaginu, sem þá var
sannkallað auðvaldsþjóðfélag. Hann
tók þá oft að sér máll sem aðrir
lögfræðingar höfðu vísað frá sér og
"VERJANDI
HINNA
VON-
LAUSU
■■■■Um Clarence Darrow, verjandann fræga sem
sagði: „Ég gæti kannski hatað syndina,en aldrei syndarann"
Eftir Svein Ásgeirsson ■■■■■■■■■■I
talið vonlaus. í þriðja lagi varð hann
frægur fyrir hina einbeittu afstöðu
sína gegn refsingum almennt og þá
að sjálfsögðu alveg sérstaklega gegn
dauðarefsingum Og loks var hann
frægur i guðs eigin landi fyrir hina
efagjörnu afstöðu sína í túmálum,
sem hann fór ekki dult með. En fyrir
hana öðlaðist hann litlar vinsældir,
vægast sagt, en hann sóttist heldur
ekki eftir þeim. En hann naut þess að
vera þar, sem stormasamt var, og
hafði gaman af að striða mönnum,
sérstakiega þeim, sem voru kreddu-
fastir og fiátiðlegir. Sjálfur var hann
allt annað en hátíðlegur, þó að hann
þyrfti oft að beita leikarahæfileikum
sinum í ameriskum réttarsölum, eins
og allir meiri háttar málflutnings-
menn þar í landi hafa þurft — vegna
réttarkerfisins. En þó var hann sizt
maður hversdagsleikans.
Darrow hóf lögfræðistörf fyrir járn-
brautafélag og átti að gæta hags-
muna þess í tryggingarmálum. Hlut-
verk hans reyndist vera i þvi fólgið að
verja félagið fyrir skaðabótakröfum í
sambandi við slys og óhöpp, en hann
fékk slíka andstyggð á þvi, sem af
honum var krafizt i starfinu, að að
hann söðlaði algerlega um og gerðist
lögfræðingur verkalýðssamtaka —
flutti mál þeirra, sem áttu um sárt að
binda vegna slysa og af öðrum
ástæðum, gegn hinu máttuga járn-
brautarfélagi. Má nærri geta, að
minni peninga hefur hann fengið fyrir
það — en meiri ánægju, meiri vinnu-
gleði.
Sem málflutningsmaður þótti
Darrow snemma sýna afburðaleikni
og skerpu við yfirheyrslur í réttar-
sölum, snerpu í orðaskiptum, sann-
færandi mælsku og jafnframt hæfi-
leika til að leika á viðkvæma strengi
dómara og kviðdómenda.
Þess má geta til gamans, að um
langt árabil rak Darrow lögfræði-
skrifstofu með Edgar Lee Masters,
sem síðar varð stórfrægt skáld i
hinum enskumælandi heimi — án
þess að Darrow vissi, að hann væri
skáld. Masters undirbjó mál vel og
samvizkusamlega, en var ósýnt um
að flytja þau fyrir rétti. Það varð
Darrow að gera. Aðeins einu sinni
varð Masters að hlaupa í skarðið,
áður en skaðabótamál verkamanns
gegn jarrnbrautarfélagi væri tekið til
dóms. Darrow hafði engar áhyggjur
af því máli og fór til annarrar borgar
að halda fyrirlestur sem oftar, því að
hann var eftirsóttur fyrirlesari. „Er
maðurinn vél?" hét fyrirlesturinn og
var gerður góður rómur að. En
járnbrautarfélagið vann málið.
Framkoma Masters var sögð slík,
að menn misstu alla samúð með
skjólstæðingum hans. Sagt er, að
Darrow hafi orðið undrandi, er Edgar
Lee Masters gaf út „Skeiðarár-
kvæðasafn sitt", sem íslenzkir les-
endur ættu að kannast við af þýðingu
Magnúsar Ásgeirssonar.
Fyrsta stórmál sinnar tegundar,
sem Darrow átti eftir að hafa svo fræg
afskipti af, var ! sambandi við „Hey-
markaðs-uppþotin" í Chicago 1886.
Hann kom til Chicago 1887, þegar
nýlega var búið að hengja 4 sak-
borninga, en hinn fimmti framdi
sjálfsmorð i fangelsmu. 3 voru
dæmdir til 15 ára fangelsisvistar.
Darrow sagði síðar, að hann hefði
harmað það alla ævi, að hann skyldi
ekki hafa komið til Chicago nokkrum
mánuðum fyrr til að verja hina
ákærðu.
Málsatvik voru þau í stuttu máli, að
stjórnleysingjar — anarkistar —
hédu fund á Heymarkaðstorgi.
Meðan verið var að tvistra hópnum,
sem fundinn sótti, var sprengju
varpað á lögreglustöð i nágrenninu
með þeim afleiðingum, að 7 lögreglu-
menn létu lífið, en 27 særðust. 8
manns voru handteknir og dæmdir,
eins og áður segir, án þess að það
næðist í þann, sem sprengjunni kast-
aði. Enginn hinn átta var kærður fyrir
að hafa kastað sprengjunni.
Borgarbúar voru i miklu uppnámi
og kröfðust þess, að stjórnleysingj-
arnir væru hengdir. „Hengið þá fyrst,
yfirheyra þá svo", var vígorð. Blöðin
sögðu stjórnleysingja vera reiðbúna
að sprengja Chicago út í mitt
Michiganvatn. Fullyrt er, að borgar-
búar hafi bókstafelga þröngvað yfir-
völdunum til að taka mennina af lífi.
Þeir voru dæmdir fyrir það, „að þeir,
sem æsi fólk upp og fái það til að ná
ólögleu markmiði með ofbeldi, sé
sjálfur upphlaupsmaður, þótt hann
taki engan þátt í upphlaupinu." En
samkvæmt lögum fylkisins mátti ekki
dæma meðseka, fyrr en höfuð-
paurinn hafði verið sekur fundinn.
Því fékk Darrow hina þrjá náðaða, en
hinir fimm urðu ekki vaktir til lifsins
aftur.
Darrow álasaði borgarbúum í sama