Lesbók Morgunblaðsins - 03.07.1977, Page 11

Séra Bolli og Hafliði ræðast við snemma f vor, þegar Hafliði var á fcrðinni fyrir
norðan.
hvort það var keisarinn sjálfur, aðall
eða almúgafólk. Björgvin sýndist vera
líkur honum í framgöngu. Frakkinn
var alltaf svona frá, eins og þú manst,
hendurnar læstar um stafinn miðjan
fyrir aftan bak. Hann var stór og
fyrirferðarmikill maður og stefndi
mjög ákveðið í þá átt, sem hann var
að fara. Maður hafði það þá á tilfinn-
ingunni, að hann myndi ryðja hverj-
um sem var um koll, til að komast
leiðar sinnar. Svo virtist mér augljóst,
að þarna var maður, sem þjáðist
mikið. Það fann ég strax sem barn, að
þar fór listamaður, sem hafði eitthvað
sérstakt að gefa og var að fást við
hluti, sem enginn átti við í líkum mæli
í bænum okkar og að hann mætti
eiginlega engum skilningi. Þótt hann
stofnaði kór, sem að mestu var skip-
aðtjr erfiðisfólki, þá virtist mér, að
kórinn gæti ekki tjáð eða komið til
skila nema litlu broti af því, sem hann
hefði annars samið við beztu skilyrði
og uppörfun. Ekki kynntist ég tón-
verkum hans mikið, en þó komst ég
óneitanlega I snertingu við starf
Kantötukórsins, því móðir min söng i
honum og starfaði af miklum áhuga
og varði til þess frístundum sínum.
Það hugsaði ekki um þreytu, þetta
fólk, sem lagði á sig erfiðar æfingar
eftir langan og strangan vinnudag.
Það ættir þú að þekkja, þar sem faðir
þinn söng í kórnum. Já, Björgvin var
næsta óvenjulegur í útliti og háttar-
lagi. Þú mannst eftir gleraugunum
undir háu, hrukkóttu enni. Glerin
voru kringlótt og spangirnar svartar.
Rödd hans var há og gróf og hann
virtist segja flest, sem honum flaug í
hug, hrenskilinn og stundum vægðar-
laus, ekki síst ef hann var undir
áhrifum víns. Ég heyrði einu sinni
sagt frá þvi, að Björgvin hafi mætt
séra Friðrik Rafnar skömmu eftir að
víslubiskupinn var sæmdur riddara-
krossi. Líklega hefur það borist í tal,
því séra Friðrik, spurði Björgvin, hvort
hann hefði ekki fengið krossinn. „Nei,
og ég kæri mig fjanda kornið ekkert
um það." svaraði Björgvin. „Maður
getur líka búist við að mæta hvaða
helvitis hundi sem er með þetta gling-
ur dinglandi á sér." Það var einkenni-
legt, hvernig saman fór i þessum
manni sú gáfa, sem við setjum ósjálf-
rátt í samband við fíngerða hluti eins
og tónlistina og svo einhverskonar
grófleiki. Ég held, að grófleikinn hafi
sprottið af innri óánægju yfir því, að
geta ekki notið sin betur. Hann kom
oft í heimsókn í hús við Laxagötuna.
Stundum var hann nokkuð við skál
og þá gekk mikið á og honum lá þá
óvenju hátt rómur. Líklega á sú sam-
liking vel við Björgvin, að hann hafi
verið eins og gimsteinn í ryðgaðri
járnumgerð. Þá dettur mér i hug
annar tónlistamaður, sem oft kom
gangandi eftir Laxagötunni. Þótt ekki
væri hann líkur Björgvin, þá gekk
hann alltaf með hendur fyrir aftan
bak. Hann var dálitið fattur og feitlag-
inn og horfði gjarnan öðru hvoru upp
í loftið og sönglaði. Þetta var tón-
skáldið, Jóhann Ó. Haraldsson. Hann
var ákaflega snyrtilegur maður, í fall-
egum sléttum frakka, með góðan,
voldugan hatt, sem sat réttur á höfð-
inu. Þegar ég stóð þarna á stuttbux-
um í hlíinu heima. þá kom mér oft í
hug, að gaman væri að fá þessi lög á
blað, sem flugu þarna eins og fuglar
um loftið um leið og hann fór fram-
hjá, þvi hann var alltaf sönglandi.
— Þú varst alveg viss um, að hann
væri að „kompónera" á leiðinni á
kaupfélagskontórinn?
— Já, hann gæti alveg eins hafa
verið að „kompónera, eða a.m.k. að
velta fyrr sér einhverjum lögum.
— Og þetta hefur haft sterk áhrif á
Þ'g?
— Maður man eftir því og þess
vegna er Ijóst, að það hefur haft
einhver áhrif. Mér fannst að það
mætti veiða þessi litlu lög eins og
fiðrildi á háf.
— En manstu þá ekki eftir Áskeli
Snorrasyni?
— Jú, ég man vel eftir þeim
manni. Ég man sértaklega eftir loð-
húfunni hans. Hún ku hafa komið frá
Rússlandi og manni fannst ákaflega
skrítið, að þessi hógværi maður skyldi
endilega vilja tilheyra svona sterkt
einhverjum heimi, sem var þó svo
fjarlægur og tilbiðja allt, sem þaðan
var komið. Ég setti til dæmis
Internasjónalinn ævinlega í beint
samband við hann, en tónverk hans
þekkti ég lítið. Þó minnist ég þess að
hafa heyrt hann leika eigin verk á
orgel Akureyrarkirkju, þegar ég var
mjög ungur. Áskell var einstaklega
prúðmannlegur og fíngerður. Ég sé
hann greinilega fyrir mér með hvltan
snöggklipptan hárkraga, heilsa bros-
andi og hneigja sig kurteislega.
— Þegar að er gáð, þá hafa verið
býsna margir athyglisverðir tónlistar-
menn á Akureyri í okkar ungdæmi.
— Þar voru náttúrlega kórar og
lúðrasveit, en kannski ekki mikið ein-
staklingsframtak I tónlistarefnum. Þó
má ég sist af öllu gleyma góðum
nágranna mínum, yfirl öggluþjón-
inum, Jóni Benediktssyni. Hann er
fjölhæfur listamaður. Hann leikur á
pianó, orgel og harmoníku og syngur
þar að auki. Hann semur lög og yrkir
kvæði, hefur gefið út Ijóðabókina
Sólbros og aðra til. Það var gaman að
vita af þessum einsetumanni við hinn
endann á Laxagötunni. Það var eins-
konar menningarmiðstöð hjá honum,
sem brá Ijóma á þessa götu, sem ég
tel alltaf götuna mi na. Þar var Jón
Ben úti á horni með þessa músik og
gamia, fína plussdregna bílinn sinn,
model 1920, og vissa hluti, sem
maður komst aldrei i kynni við eins
og konfektkassa, sem hann dró einu
sinni fram, þegar ég datt kylliflatur
þarna fyrir framan húsið hans. Hann
kom þegar út og tók mig inn til sín,
huggaði mig, gaf mér konfekt og
spilaði fyrir mig dillandi lag á
harmoníkuna. Annars bar ég ótta-
blandna virðingu fyrir honum sem
yfirvaldi. Mér fannst eins og Jon
hefði nokkurs konar röntgenaugu á
alla stráka og vissi því nákvæmlega,
hvernig innræti þeirra væri, betur en
til dæmis presturinn. Ég var satt að
segja óskaplega hræddur við lög-
reglustöðina. Þeir voru með tæki þar
fyrir utan, sem ég hélt lengi vel að
væri til þess að rassskella stráka.
Þetta var gömul loftpressa, sem
þarna var geymd, Hun var með stóra
kúta á hliðunum, sennilega fyrir
benzín og olíu. Ég hélt að í þeim væru
blöðin eða vifturnar, sem flengdu. Nú
ekki má gleyma því að í næsta húsi
utan við okkar var pianó, þvi þar bjó
Helga Jónsdóttir söngkona, sem m.a.
var lengi einsöngvari með Kantötu-
kórnum. Á heimili hennar var oft
safnast saman og sungið. Ég man að
mamma fór oft yfir til að syngja með
fólkinu, en þá var kominn háttatími
fyrir stráka. Svo má ég ekki gleyma
Aðventistakirkjunni, sem stóð við göt-
una utanverða. Þarfengu menn lengi
framan af Ijósböð og nudd, en siðar
var þar æfingamiðstöð lúðrasveitar-
innar og karlakórs Akureyrar. í þessu
vígða húsi fékk ég að æfa mig á
sellóið um sumartíma og þar samdi
ég mitt fyrsta tónverk. Þá skrifaði ég
músik, sem var eingöngu i moll. Það
var mjög sorgleg tónlist og sem betur
fer týnd og tröllum gefin. Ég man nú
reyndar alveg hvernig þetta lag var
og raula það stundum fyrir sjálfan
mig. Það var vægast sagt alveg
hörmulegt, í c-moll, einsögnslag með
pianóundirleik, samið við texta, sem
ég hefi gleymt með öllu. Þarna i
Aðventistakirkjunni æfði lúðrasveitin
eftir að hún yfirgaf litla húsið við
Kaupfélag Verkamanna. Jakob
frændi minn Tryggvason organleik-
ari, sem æfði og stjórnaði henni,
kenndi mér ungum að haldá á þver-
flautu og dubbaði mig eftir nokkra
tíma til lúðrasveitarmanns. Ég var lítill
og grannvaxinn og fékk alltof stóra
húfu, kastskeyti og gljáskyggni, sem
seig alltaf niður fyrir augu, þegar ég
hnaut í pollaholum í skrúðgöngum 1.
maí eða 17. júní. Nótnaheftið mitt
var þá fest með öryggisnælu aftan á
jakkakraga þess, sem næst fór á
undan mér. Þetta voru erfiðar göngur
og kátbroslegt hlýtur það að hafa
verið að horfa á þverflautuleikarann
berjast við kastskeytið og ójafnar göt-
ur. Jakob stjórnaði af miklum strang-
leika og beitti vinnubröðgum og
kröfuhörku, sem ég kynntist síðar hjá
miklum hljómsveitarstjórum erlendis.
Ég nefndi hann frænda minn áðan,
en þeir voru systkinasynir faðir minn
og hann. Og þá man ég allt í einu
eftir frænku okkar Jakobs, Þórunni
Jóhannsdóttur. Ég sé hana i anda
koma neðan Gránufélagsgötuna i
stuttum, hvitum blúndukjól, hopp-
andi á milli pollaholanna eins og
strákur. Faðir hennar, Jóhann
Tryggvason, reyndi að hafa taumhald
á henni, þvi að úm kvöldið átti hún að
halda tónleika og vera í þessum fina
kjól. Ég var veikur þennan dag, með
hita, en samt þótti ekki annað fært,
en ég færi á fætur til þess að leika
mér við þessa frægu frænku mína,
sem var tveim árum eldri en ég.
Þegar við komum út i garð og ég átti
von á væmnum mömmuleik, þá dró
hún fram skambyssubelti, spennti
það um sig, sveiflaði byssunni og
hljóp um með tilþrifamiklum indíána-
hrópum. Ég horfði á hana furðu lost-
inn og var nokkra stund að átta mig á
því.að hún var eins og hinir krakkarn-
ir, í meira lagi ærslagjörn og vildi
helzt leika sér eins og strákur. Undir
kvöldið var ég aftur drifinn í rúmið.
Það var einkennilegt að vita til þess,
að þessi litla stúlka skyldi þá eiga eftir
að leika á planó fyrir stóran skara
fullorðinna áheyrenda og sitja fram á
nótt í veislu með stjórn tónlistafélags-
ins og fleiri forystumönnum bæjarins.
Nokkrum árum síðar þegar ég þótti
nógu gamall til þess að vaka fram
eftir kvöldi, gerðist tónlistaviðburður
á Akureyri, sem hafði sterk áhrif á
mig. Þá var Meyjaskemman sett á
svið. Það þótti mér stórkostlegt, að
sjá tónskáld uppi á sviði. Þar kom
Schubert sjálfur fram, leikinn af
Jóhanni Konráðssyni söngvara. Það
var mjög eftirminnanlegt, að sjá tón-
skáld aftur úr öldum komið þarna
Ijóslifandi á fjalir gamla Samkomu-
hússins. árið 1954. Ég hafði þá strax
á tilfinningunni, að öll tónskáld ættu
mjög erfitt og þannig hlyti það jafnan
að vera. Það gekk sannarlega mjög
illa fyrir Schubert I Meyjarskemm-
unni, þvi hann fékk ekki konuna, sem
hann elskaði heitast og vildi fá. Það
hefur alltaf fylgt mér siðan, að þetta
væru menn, sem við þyrftum að
vorkenna svolítið. Enda er líka mikið
um sorg og harma hjá þeim, bless-
uðum, en ekki þó öllum. Þessa sýn-
ingu sá ég oft, þvi þá seldi ég leik-
skrár í leikhúsinu, og þessvegna
stendur hún mér jafnan Ijóslifandi
fyrir hugskotssjónum. Þarna laukst
upp fyrir mér nýr og heillandi heimur,
heimur eftirvæntingar og ævintýra,
heimur baráttu og þrotlausrar vinnu,
heimur vonbrigða og sælla sigur-
stunda, heimur æðri tónlistar.