Lesbók Morgunblaðsins - 07.08.1977, Qupperneq 7

Douglas A 20 ferst vi8 lendingu é
Keflavikurflugvelli 16. mai 1944.
Brazki herinn lagði undir sig ÞjöSleikhúsiB, sem var i
byggingu i strffisbyrjun. ffér sjést brezkir hermenn me8
birgSir fré hemum framan vi8 ÞjóSleikhúsiS.
Niðurlag
Hvað sem öllum þessum afleiðingum líður, er
óhætt að slá því föstu, að I striðinu og eftir lok þess
var komin geysilega mikil aðstaða hér á landi fyrir
flug landsmanna og annarra, bæði innanlands og til
annarra landa. Tæknileg bylting hafði orðið í flug-
vélakosti og hjálpartækjum og flugmenn búnir að
kynnast aðstæðum til flugs á norðurslóðum. Augljós-
ustu afleiðingar fyrir landsmenn voru að sjálfsögðu,
að landið komst í alfaraleið í víðtækri merkingu þess
orðs.
Er heimilt að draga ályktanir af hernaðarstöðu
landsins á striðsárunum og jafna henni við það, hvert
hernaðarmikilvægi landsins megi teljast á eftirstriðs-
árunum fram á þennan dag?
Er þetta ein af brennandi spursmálum í þjóðmála-
umræðum, en fátt fræðilegt hefur verið skrifað um
málið, þar til nú nýlega, að Þór Whitehead hóf
umræður um stöðu landsins og samskipti við aðrar
þjóðir á stríðsárunum.
Einhver hefur haft það eftir bandariskum flotafor-
ingja að líkja megi Atlantshafinu við flösku með stút
er visi til norðausturs. Mikilvægt sé, ef til styrjaldar
komi, að hægt sé að loka flöskunni, bæði fyrir
kafbátum og herskipum, sem til dæmis kynnu að
sækja inn á þetta haf að austan, beggja vegna
íslands. Bætir hann við, að ef einhver tappi sé til í
slíka flösku, þá sé hann ísland.
Hér er enginn vettvangur til að taka afstöðu f
þessu máli. Skylt er að leggja áherslu á það, að
hernaðarmikilvægi landsins var mest árin 1 940 fram
til 1942 eða jafnvel 1943, meðan flugvélar höfðu
takmarkað flugþol og Bandamönnum hafði ekki
tekist að ráða við kafbátahættuna hér á Atlantshaf-
inu. Á eftirstríðsárunum breytast allar forsendur
varðandi hernaðartækni og allt önnur lögmál nú
komin til skjalanna.
Er þá komið að niðurlagi þessarar ritsmíðar, þar
sem stiklað er á stóru um viðburðarikt og hættulegt
skeið fyrir landsmenn. Þjóðin sá á eftir mörgum í
hafið og mikil áföll urðu í siglingum, en á landi urðu
engin veruleg slys, og má það heita furðulegt miðað
við alfar þær aðstæður, sem hér voru. Annað mál er
hin almennu áhrif og afleiðingar striðsáranna á
mannlífiðá íslandi, það erönnursaga.
Þó að um léttvæga sagnaritun sé að ræða, vonar
höfundur, að eldri og sérstaklega yngra fólk fái
nokkra heildarsýn eftir lesturinn. Jafnframt geti þeir,
seni rannsaka málið fræðilega, fengið Ttokkurn
stuðning af ritsmíðinni.
Helstu ritverk um efnið:
„í lofti" eftir Alexander Jóhannesson, prófessor,
„Arctic War", Norways role on the Northern Front,
útgefið 1 945 fyrir norsku stjórnina, Bæklingur um
komu Churchill til (slands i ágúst 1941, Flugmála-
tímarit, einkum Aeroplane og Flight á stríðsárunum,
„Pursuit, The chase and sinking of the Battleship
Bismarck" eftir Ludovic Kennedy. Bókin hefur verið
þýdd á vegum ísafoldarprentsmiðju. „Virkið í norðri"
eftir Gunnar M. Magnúss. „Annálar íslenskra flug-
mála" eftir Arngrím Sigurðsson (fram til 1936),
„Political Science Quarterly" marshefti 1947, stutt
grein um komu bandaríska liðsins til íslands. „The
Battle of the Atlantic" eftir Donald Macintyre (sjá
m.a.bls. 1 58) Pan Books Ltd., London.
Flugvélagerðir yfir íslandi í stríðinu
Fyrir flugáhugamenn verða greindar hér á eftir
þær flugvélar, sem greinarhöfundur sá í fiugi yfir
Reykjavik á stríðsárunum, auk annarra, sem vitað er
um, að komu yfir landið eða lentu hér. Eru þær
flokkaðar eftir því, við hvaða verkefni þeim mun hafa
verið beitt. Mörg afbrigði komu af sumum vélunum.
Aðalheiti vélanna er látið nægja.
I. Til varnar landinu
Orrustuvélar:
Hawker
Hurricane Kittyhawk Tomahawk
Airacobra Thunderbolt Lightning
Könnunar- og sprengjuvélar (til varnar):
Walrus Fleetstar Kinsfisher
Fairy Battle Northrop
Kennslu- og þjónustuvélar innanlands:
II. Flutningavélar á leið yfir hafiS:
Tiger Moth
Lysander
Fleetstar
Percival
Proctor
Norseman
Martinet
Warwick
Anson
Steerman
Vigilan Digby
C Trainer
Utility
Harrow
Beechcraft
Boeing 307 Pethyakov PE 8 Empire-flug- (Molotov-vélin) bátar (Ensign)
Albatros Skymaster
III. Orrustan um
Atlantshafið:
Fulmar Hampden Canso
Hudson Swordfish Mariner
Northrop Beaufighter Whitley
Sunderland Beaufort Albacore
Wellington Catalina Liberator
(B 24)
IV. Vélar ■ flutningi yfir hafið:
Lightning Fljúgandi virki (B 17)
Liberator (B 24) Boston (A 20)
Mitchell (B 25) Marauder (B 26)
Waco-sviffluga CG 4 Dakota
Skytrain Baltimore
Lancaster Stirling
Halifax Mosquito
Lockheed Ventura Maryland
Lodestar Canso Catalina
V. Þýskar vélar, sem komu yfir
landið. munu hafa verið:
Heinkel 111 Junckers 88?
Dornier 1 7? Focke Wulff Kurier
Blohm-Voss flugbátar
en upptalning þessi er ekki örugg.
©