Lesbók Morgunblaðsins - 28.08.1977, Blaðsíða 16

Lesbók Morgunblaðsins - 28.08.1977, Blaðsíða 16
61/0 E& tffZ/MGDI 'A SKR ö'/LAR- RANNSÓKN - /\RFÉLA6S- IAIS____= þ£/R 5ÖGÐU: PACKAfZD-SÍLUNN 3/RTISt'a NÆCtl/ A/órr... & 13 03 © Gott eg n'aþ/ NÚMSR/NU. ,p>ví M/DUR, V/Ð 6ETUM EKKERT (5ERT, p>£ TTA ER B/la~ r^Ev^egteZ LE/Gu- 3/í.l.., SmZmb EG HR/NGD/ T/L .pBlRRA AFTUR OG ÚAF þElM UPP NÚMER/D. Konurí Njölu Framhald af bls. 14 mönnum örlög, hamingju eða óham- ingju Konum hefur auðvitað verið úthlut- að sínum örlögum sem körlum, fæð- ingu, skaplyndi, lífsferil og dauða. En það er oft á tíðum sem þær beri meiri ábyrgð á gerðum sínum útfrá skap- lyndi en karlar. Þær eru dæmdar mun harkalegar frá hendi höfundar sam- tíðar sinnar og það kemur hyergi fram að nein þeirra sé „ógæfukona" né minnst á utankomandi máttarvöld sem gætu ráðið einhverju um þeirra lifslínurit. Þarafleiðandi gerir höfund- ur hlut þeirra verri on ella og lætur að því liggja að þær geti sjálfar sér um kennt, sbr Hallgerði sem tvimæla- laust er ógæfumanneskja. Þannig er í flestum tilvikum sem minnst er á „ógæfumenn" eða „gæfumenn" um karlmenn að ræða og lesandi öðlast ákveðna samúð með þeim. Telur sig jafnvel skilja þá. Gunnar, Hrútur, og jafnvel brennumenn (sbr. draum Flosa) eru allir „ógæfumenn" og Skarphéðinn er oftar en einusinni kallaður ógæfumaður. (Td. er Njáls- menn safna liði eftir vig Hösk. Þrá- inss) og siðan eru þeir báðir Flosi og hann nefndir ógæfumenn er sættin sem gerð var um vig Hvitanessgoð- ans fór útum þúfur þeirra vegna eða var það einungis vegnaþess að þeir voru „ógæfumenn '. Konur koma við sögu flestra þeirra sem hér hafa verið teknir sem dæmi um ógæfumenn, þ.e.a.s. Hrútur (Gunrihildur og Unnur) Flosi (Hildi gunnur) og Glúmur og Gunnar (Hall- gerður). Þeir tveir fyrrnefndu hljóta að vísu. ekki bana af en lenda i allskyns vandræðum og stappi Aftur- ámóti virðast gerðir Hallgerðar miðast að því að örlög Glúms og Gxinnars nái fram að ganga. Þórarinn, bróðir Glúms, ræður honum fráþvi að biðja Hallgerðar og hann lætur þau orð falla að það komi fram sem ætlað er." (Njála bls. 40) Hallgerður á semsagt einhvern þátt i þvi að þvi fór sem fór. Og síðan er hún neitar Gunnari um hárlokkinn á örlagastundu. Athyglisvert er að aldrei eru háðir bardagar eða víg unnin til að ná hylli kvenna eða vegna afbrýðisemi, nema þarsem Þjóstólfur kemur við sögu. Og þarsem Njála er saga um karl- menn, líklega skrifuð af karlmanni má draga þá ályktun af þessu tvennu að þessar konur og fleiri undirstriki með gjörðum sinum og verði tilþess að örlög karlmanna rætist. Afstaða höfundar til kvenna kemur víða fram í sögunni og sem fyrr getur, oft á tíðum ekki jákvæð. Hann birtir að visu glæsilegar myndir af konum, þær eru friðar sýnum, drengir góðir, skörungar og vel að sér, kurteisar og vænar. En hvergi er getið um gáfur þeirra eða greind, hvað þá að þær séu vitrar. Þær eru allar grimmlyndar og það er grimmd þeirra sem ræður úrslitum þegar til kastanna kemur og á hvað mestan þátt í gerðum þeirra. Þær koma fram á sjónarsviðið til að eggja til mannviga og hefnda og reita hverja aðra til reiði og sem frá er sagt er það aðeins Hróðný sem letur mannviga og má þá vera að hún hafi einhverra hagsmuna að gæta. Skoðun höfundar kemur einna best i Ijós í sambandi við Hallgerði og Hildigunni og neikvæð afstaða til Hallgerðar i garð höfundar er augljós og leyfi ég mér að fullyrða að hann geri flest til að ófegra hana og ala á andúð lesandans til hennar. Sbr. yfir- lýsing Hrúts um þjófsaugu hennar, lýsingu á hjónabandi Hallgerðar og Þorvalds, dylgjur hvað viðvikur bana Glúms. Og siðan nær hlutdrægni höf- undar hámarki eftir að Gunnar átti hana, sbr. frásögnina af bogastrengn- um og eins ýtir kuldalegt viðmót aðstandenda Gunnars til Hallgerðar undir neikvæða skoðun lesandans á Hallgerði. Mjög liklegt er að Hallgerð- ur hefði fengið mun mildari dóma bæði frá hendi höfundar og þá eins lesenda, hefði hún hlotið þá náð að deyja i sögunni, syndir hennar fyrir- gefnar. Þar er Skarphéðinn gott dæmi um, en hann er ein vinsælasta persóna sögunnar. Hann deyr nokkurskonar píslarvættisdauða i brennunni, þar sem hann nær að fara hlýlegum orðum um karl föður sinn og krossa sig í bak og fyrir. Annars hefði mátt ætla að vig Hvitanessgoðans, sem oft hefur verið nefnt versta verkið í sögunni, hefði komið Skarphéðni í koll. En með dauða sínum. nær hann fullri samúð lesandans, ekki endilega vegnaþess að lesandinn skilur Skarphéðinn bet- ur en áður, heldur vegna þess að Skarphéðinn er hvort sem er ógæfu- maður og dauði hans það magnaður og vel á svið settur. Margra kvenna er látið hér ógetið en flestar þeirra eru óljósar og þvi lítt fýsilegar til umfjöllunar, þar má nefna Hildigunni lækni, Guðrúnu náttsól, Steinunni móður Skáld-Refs, Valgerði hina heiðnu og dætur- og tengdadæt- ur Njáls. Ég hef reynt að taka fyrir þær konur sem hvað mestan þátt eiga i sögunni og eitthvað er hægt að átta sig á. Það er engin tilviljun að Hallgerði er skipað hér stærst rúm, né að henni sé gert hærra undir höfði en öðrum kvinnum sögunnar, heldur er hún óneitanlega sú kona sem kvað mest kveður að og sömuleiðis um- deildust. í ritgerðarkorni þessu hef ég aðal- lega lagt áherslu og reynt að gera einhver skil fjórum atriðum, þess. Þjóðfélagsstöðu, skaplyndi, og at- höfnum, afstöðu höfundar og hlut- verki kvenna í sögunni. Ég læt það standa þó að það komi málinu ekki beinlínis við, að ekk væri hægt að skrifa heimildaritgerð um skáldsögu nema út frá eigin brjósi. Þó er ekki hægt að segja Njálu venjulega skáldsögu og maður freistast stund- um til að halda og trúa að atburðir sögunnar séu hásannsögulegir og öll sagan hafi gerst í raun og veru. Eftilvill ber ritgerðin þess einhver merki. Þessi samantekt um konur í Njálu er engan veginn tæmandi og efnið býður uppá þrotlausar hugleiðingar. Og sjálfsagt væri hægt að gera efninu betri skil með því að glugga frekar í aðrar íslendingasögur og eins með því að kynna sér Grágás, Landnámu eða íslendingasögu. Auðvitað væri langsniðugast að eiga tímavél Því má bæta við að lokum til að fá skrattann úr sauðarleggnum að sú skoðun hefur komið fram að kona hafi skrifað Njálu, dauðleið á ofbeldi og kynferðisfasisma samtiðar sinnar. Bækur sem gluggað var i til heim- ildasöfnunar: Njála—skólaútgáfa. Á Njálsbúð eftir Einar Ól. Sveinsson. Drottningarkyn eftir Friðrik Brekkan. Njála i isl. kveðskap eftir Matthias Johannessen. Heimskringla.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.