Lesbók Morgunblaðsins - 01.10.1978, Page 11

Við vinnu í sænska útvarpinu.
Þátturinn „Tuttugu spurningar“
gekk í rúman áratug.
sem prófarkalesari, og einnig átti hún aö
skrifa smáklausur og litlar fréttir, aöallega
um staðbundna atburöi: stórafmæli, brúö-
kaup og jaröarfarir. Fyrir þessi störf átti hún
aö fá sextíu krónur á mánuði.
Dag einn var Astrid send til aö fylgjast
með vígslu járnbrautarlínunnar milli Vimmer-
by og Österbymo. Á staöinn voru mættir
aöalritstjórar og þekktir blaðamenn allra
landshlutablaöanna í Smálandi, og forstjóri
járnbrautanna bauð þá velkomna, og veitti
„herrunum" hádegisverö í stöðvarhúsinu.
Hins vegar veitti enginn eina kvenlega
pennanum í hópnum neina athygli. Hún beiö,
svöng og óframfærin, fyrir utan í marga
klukkutíma áður en loksins kom að
vígslunní.
Astrid varö kona ekki einsöm átján ára aö
aldri. Þetta var 1926 og í smábænum sáu
þúsund augu allt og þúsund eyru voru meira
en fús að hlera hneyksliö. Og vissulega hafði
hneykslið ekki síður áhrif á fjölskyldu
Astridar en hana sjálfa. Svo hún ákvaö að
fara til Stokkhólms og spjara sig upp á eigin
spýtur.
„Nú á tímum“, hefur hún sagt löngu síöar,
„er enginn munur á aö eignast börn innan
eða utan hjónabands. En á þeim tíma, þegar
ég „varö fyrir óláninu“, skók það bæjarfélag-
ið meira en orö fá lýst“.
í Stokkhólmi komst Astrid í kynni viö hinn
róttæka lögfræðing Evu Andén, en hún var
fyrsti kvenlögfræöingurinn í Lögfræöinga-
sambandi Svíþjóöar, og haföi getið sér gott
orð fyrir störf sín og fórnfýsi í þágu illa settra
kvenna, sem of oft voru meöhöndlaðar eins
og skepnur fremur en manneskjur. Eva sá
til þess aö Astrid komst til Kaupmannahafn-
ar, en Ríkisspítalinn þar var þá elni spítalinn
sem sinnti fæöingarhjálp án þess aö afhenda
yfirvöldum upplýsingar um nafn eða aðstæð-
ur viðkomandi. Eva útvegaöi Astrid líka
húsnæöi hjá ágætri fjölskyldu, sem reyndist
Astrid vel meðan á þessu stóð, og sú
fjölskylda tók síöan barniö aö sér.
En þessi atburður átti eftir að hafa mikil
áhrif á iíf Astrid Lindgren. Næstu árin vann
hún sleitulaust aö því aö Ijúka námi sínu í
hraöritun og vélritun, til þess aö geta tekið
drenginn aftur til sín. Og eftir mismunandi
störf hér og þar komst hún í kynni við þann
mann sem hún giftist síðar meir, Sture
Lindgren.
En hvernig stóö á því að Astrid Lindgren
fór aö skrifa eigin ritverk af alvöru?
Vissulega haföi hún sett eitthvað smávegis
á blaö af og til, en þaö hafði þó aldrei veriö
ætlun hennar aö gera eitthvað alvarlegt á
þessu sviði.
Forsögu þessa má rekja allt aftur til ársins
1941, þegar dóttir hennar lá veik og baö
móður sína, sem sat á rúmstokknum að
segja söguna af Línu Langsokk. Móöir
hennar brá viö hart og sagöi hverja
fáránlegu söguna á fætur annarri um Línu.
„Nafniö var svo furðulegt, að sagan hlaut aö
verða eins“.
„En tilviljunin ein réði því að ég fór að
skrifa af alvöru", segir Astrid sjálf. „Það
snjóaöi einn daginn, veturinn 1944, og ég
rann á gangstéttinni og sneri mig illa og varð
aö liggja í rúminu nokkra hríð. Til að fá
tímann að líða ákvað ég að skrifa sögurnar
um Línu á blað, og gefa dóttur minni í
afmælisgjöf með vorinu“.
Þetta gerði Astrid, og sendi jafnframt
eintak af sögunni til Bonnier-bókaforlagsins
í Stokkhóimi „í þeirri von, aö barnaverndar-
nefndin verði ekki látin vita af þessu" eins
og hún skrifaði á blað meö handritinu.
Bonniers neitaði aö gefa bókina út, og
Lína var sett til hliðar. Hins vegar fékk önnur
bók, sem Astrid hafði þá skrifaö, önnur
verölaun í verölaunasamkeppni um bestu
stúlknabókina sem bókaforlagiö Rabén &
Sjögren stóð fyrir. Ári síðar gaf Rabén &
Sjögren út bókina um Línu Langsokk, sem
varð metsölubók. Þess má geta til gamans,
að á þessum tíma var Rabén & Sjögren
nánast gjaldþrota, enda voru tímarnir ekki
hagstæöir bókaútgefendum, svona rétt í lok
seinni heimsstyrjaldarinnar. En bókin um
Línu Langsokk bjargaöi forlaginu úr þeirri
kreppu sem þaö var statt í, og þaö er núna
orðið eitt stærsta forlagiö í gervallri Svíþjóð.
Flestum er trúlega kunnugt um þaö sem
Wimmerby um aldamótin.
á eftir kom. En ekki veröur svo skiliö við
Astrid Lindgren og þá söguhetju hennar sem
bar hróður hennar út um allan heim, Línu
Langsokk, án þess að gera þeirra tíma
umræöu um uppeldisfræöilegt gildi Línu
nokkur skil.
Viðbrögð gagnrýnenda við fyrstu bókinni
voru nær eingöngu jákvæö, lesendur þóttust
himin höndum hafa tekið og hvert upplagiö
á fætur öðru seldist upp. Neikvæðu
viðbrögðin létu hins vegar ekki á sér standa
ári síöar, þegar önnur Línu-bókin birtist
almenningi. Einkum urðu heitar umræður um
bókina í blööum og tímaritum kennara og á
lesendabréfasíðum dagblaöanna. Smám
saman breyttist umræðan, snerist ekki
eingöngu um Línu og uppátæki hennar,
heldur kannski fyrst og fremst um svonefnt
„valdboðunaruppeldi" gagnvart svonefndu
„frjálsu uppeldi". Einkum barnaskólakennar-
ar vildu haida fast á rétti sínum til að „aga“
börnin í skólunum, og það var ekki fyrr en
1958 að bann við svonefndri „ögun“ var
lögbundiö.
En umræöan um Línu og uppátæki hennar
hófst með látum á grein eftir prófessorinn
John Landquist, sem veittist harkalega bæði
á verðlaunanefnd þá, sem veitt hafði bókinni
verðlaun, og verðlaunabókina í grein sem
hann nefndi „Lélegt og verðlaunað“. Þar
fékk Astrid að vita að hún væri hæfileika-
snauð og siölaus og aö Lína væri óeölilegt
og sjúklegt barn:
„Ekkert eðlilegt barn étur heila rjómatertu
í einu kaffiboöi né heldur gengur það berfætt
á strásykri. / — / En hvort veggja ber vott
um geöveikislegt ímyndunarafl eða sjúklegt
viðhorf".
Lína Langsokkur og uppátæki hennar voru
að mati prófessorsins „eitthvað óyndislegt,
sem rífur í sálina".
Rauði þráöurinn í flestum lesendabréf-
anna, sem neikvæð töldust, var, aö Lína væri
börnum slæm fyrirmynd. Á það bættist að
máliö á bókunum var óvandaö, dólgslegt og
aö bókin í heild sinni siöspillandi. Vitaskuld
svöruðu róttækir foreldrar uppeldisfræöing-
ar og sálfraeöingar mörgu sem kom fram í
hinni neikvæöu gagnrýni. Astrid Lindgren
skipti sér hins vegar lítið af deilum þessum,
fremur en hún hefur endranær gert þá
bækur hennar hafa verið til umræðu, utan
einu sinni, þegar mátti lesa í grein í sænsku
blaði, að „það væri orðið nokkuð þreytandi
að heyra í sífellu klifaö á réttindum barna“,
og „aö það væri ekki að furða þó börn yrðu
erfið viðureignar út af þeim áróðri sem
rekinn væri fyrir réttindum þeirra".
Þá svaraöi Astrid Lindgren og setti á blaö
sjónarmiö sín til barna og barnauppeldis, en
þau sjónarmiö hafa æ síöan veriö ráöandi í
ritverkum hennar.
„Það er ekki auðvelt aö vera lítiö grey hér
á jörðunni. Það er svo mikið af óþekktum
og ógnvekjandi hlutum í heiminum og hið
eina sem iitla greyið getur sett traust sitt á
eru hinir fullorönu sem hafa þegar lifað svo
lengi og vita svo mikið. Það ætti aö vera
hlutverk þeirra að skapa heim tryggðar, hlýju
og vingjarnleika handa greyinu. En gera þeir
þaö? Allt of sjaldan, virðist mér. Þeir hafa
trúlega ekki tíma til þess! Þeir eru svo
óskaplega uppteknir við að ala litla greyiö
upp. Þeir ala það svo ákaft upp frá morgni
til kvölds, þeim er svo óskaplega í mun að
það veröi strax eins og fullorðiö. Því það „að
vera barn“ er víst eiginlega mjög Ijótt
skapgeröareinkenni, sem verður að má
burtu með ölium tiltækum ráðum.
Skorti' börnin nú á tímum „mannvit",
skuluö þér ekki varpa sökinni á frjálst
uppeldi! Frjálst uppeldi útilokar ekki ákveöni.
Það útilokar ekki heldur að barnið hlýöi
foreldrum sínum og virði þá, og — það sem
mestu skiptir — það felur í sér að
foreldrarnir bera einnig virðingu fyrir börnum
sínum. Ég vildi óska að fullorðnir hefðu
meira af þeim eiginleika að bera viröingu
fyrir barninu... Meðhöndlið þau á sama hátt
og þiö eruð neydd til aö meðhöndla
fullorðinn náunga ykkar. Veitið börnunum
ást, meiri ást, og enn meiri ást, og þá kemur
mannvitið af sjálfu sér.“