Lesbók Morgunblaðsins - 03.03.1979, Blaðsíða 12

Sérhannað fyrir múgæsingar: Aðalstöðvar nasistaflokksins í NUrnberg og ræðupallur fyrir miðju.
OG S-JÁLFSDÝRKUN
Eitt af verkefnum Álberts Speer, arkitekts Hitlers, var að teikna
Þjóðarhöll, sem skyldi vera 17 sinnum stærri en Péturskirkjan
Komin er út frá hendi Alberts
Speer myndabók, par sem birtar eru
teikningar og drög aö byggingum
fyrir Hitler í samræmi við hugsýnir
hans. Enn dvelst hugur Speers við
pessar stórbrotnu fyrirætlanir.
Þeir gerðu áætlanir fyrir eilíföina,
ætluöu að byggja minnismerki, til
dæmis „heimshöfuðborg“, að turn-
byggingum hefði aðeins verið hægt
aö jafna við babel eða pýramídana í
Egyptalandi.
Byggingameistarann dreymdi
stóra drauma um árleg hátíðarhöld
og hersýningar til að gæða lífi
minnismerkin úr steíni, tákn valds
og tignar.
Arkitekt hans teiknaði fyrir hann
byggingar, „sem myndu líkjast til
dæmis hinum rómversku fyrir-
myndum, pegar pær væru líka orðn-
ar rústir eftir hundruð eöa púsundir
ára“.
Flestar pessar fyrirætlanir komust
ekki lengra en á pappírinn, og innan
tíu ára létu hinir hugumstóru
byggingarmeistarar eftir sig mestu
rústir veraldarsögunnar — Adolf
Hitler og vígbúnaðarráðherra hans
og leiksviðsteiknari, Albert Speer.
Þessu stytzta og fjarstæðukennd-
asta tímabili pýzkrar byggingarsögu
hefur nú Propyláen forlagið helgað
myndabók í stóru broti: „Albert
Speer, Byggingarlist, verk frá árun-
um 1933—1942“. Þrír gagnrýnendur
á sviði myndlistar og húsgerðar
segja álit sitt á verkum Speers í
textum peim, sem fylgja myndunum.
í formála að bókinni viðurkennir
hinn fyrrverandi húsameistari
nazista, að ekki einu sinni 20 ára
íhugun í Spandaufangelsinu hafi
megnaö að telja honum hughvarf.
„Ég get ekki slitið mig frá pessu.“
Birting pessara gagna er honum
léttir. Þaö er hreint og beint átakan-
legt: „Sjötugur lítur hann með
undrun og óttablöndnu stolti á eld-
móð hins afvegaleidda prítuga
manns.“
Albert Speer var 28 ára gamall og
hafði pá verið flokksmaður í tvö ár,
pegar hann setti fyrstu sýningu
nazista á svið. Við hátíðahöldin á
Tempelhof vellinum 1. maí 1933
beitti hann Ijóskösturum þannig, að
„foringinn birtist umvafinn skærri
birtu“ og svo virtist, svo aö vitnað sé
til oröa franska sendiherrans, André
Francois-Poncet, sem hann „stæði í
ævíntýraskipi yfir öldum mannfjöld-
ans“.
Á flokkspinginu í NUrnberg 1937,
pegar vígbúnaöurinn var hafinn af
kappi, lét Speer 130 Ijóskastara
mynda átta kílómetra háa „Ijós-
kirkju“, sem brezki sendiherrann, Sir
Neville Henderson, lýsti sem „dóm-
kirkju úr ís“.
„Mín fegursta formsköpun,“ sagði
Albert Speer 40 árum síðar.
Milli pessara „upplýsinga" jókst
frami húsameistarans svo mjög, að
hann varð einn helzti vildarmaður
foringjans. Fyrst varð hann „stjórn-
andi listrænnar skipulagningar úti-
funda „og síðan“ yfirhúsameistari
höfuðborgar ríkisins“.
í eftirmála segir Friedrick. Koch,
prófessor í listsögu við háskólann í
Darmstadt, að Speer hafi „algerlega
tekizt að fella drög stórbygginga-
meistarans Adolfs Hitlers inn í
áætlanir sínar“ og veriö fyrstur til að
„Ijá hugmyndum hans hæfilegan
búning“.
Eftir á viðurkennir Speer hið
ómannúðlega við hinar ógnvekjandi
byggingar sínar: „Hver einstakiingur
varð að lúta.“ Þess vegna var
svæðið, þar sem flokksþingiö fór
Gangur í ríkiskannselíinu í Berlín. Það þótti hafa tilhlíðilega auðmýkjandi áhrif á gesti, að vera
leiddir eftir slíkum göngum, þegar þeir þurftu að hitta framámenn þriðja ríkisins.
Þannig var hún hugsuð Þjóðarhöllin í Berlín, sem átti að verða mesta
byggingarverk veraldar og 17 sinnum stærri en Péturskirkjan í Róm. Jafnvel
var hugsað fyrir því aö rústirnar af henni yrðu fagrar eftir svo sem þúsund ár.