Lesbók Morgunblaðsins - 26.05.1979, Blaðsíða 10

Hér á landi hefur þaö lengi veriö
siöur aö skrifa dóma um bækur, sem
prentaðar hafa verið á hverjum tíma.
Þessir dómar, sem skrifaöir hafa veríö
í blöö og tímarit eru æöi misjafnir, eftir
því hverjir hafa skrifað. Sumir eru
sanngjarnir og mildir í dómum, en aðrir
dæma bækur ofan fyrir allar hellur meö
miklu orðbragöi. Ung skáld og rithöf-
undar hafa oft fengiö aö kenna á
höröum dómum um byrjendaverk sín,
þegar þeir þurfa á vinsamlegum leiö-
beiningum aö halda. Hversvegna er
veriö aö troða niður hneigð til skáld-
skapar hjá ungu fóllki, sem er af guöi
gefin?
Þeir sem skrifa dóma um bækur nú
eru fjöldamargir, heil stétt, sem er einn
þráöur í því, sem kallað er kerfi. Þessi
stétt mun innan tíöar veröa prýstihóp-
ur eins og þegar lægö myndast yfir
Reykjanesi. Þessi samtök gætu orðið
aö gagni, ekki aöeins varöandi launa-
kröfur, heldur gætu þau sett reglur um,
hversu mikinn ótuktarskap, mætti
brúka í dómum um bækur
A fyrsta og öörum tug þessarar
aldar voru fá blöö og tímarit gefin út.
Áriö 1907 byrjuðu Nýjar-Kvöldvökur
aö koma út á Akureyri, mánaöarrit fyrir
sögur kvæöi bókmenntir og fleira. í
Kvöldvökunum birtust margir ritdómar
um bækur. Flesta þeirra skrifaöi merk-
isklerkurinn séra Jónas á Hrafnagili.
Hann skrifaöi meö mikilli virðingu um
bækur skáldbræöra sinna, Einars
Kvarans og Jóns Trausta, en fann þó
að sumu einkum hjá Jóni Trausta.
Klerkur þessi skrifaöi líka um Ijóöa-
bækur eftir ýmsa höfunda sem honum
þótti ekki mikill skáldskapur. Ekki
ráölagöi hann þessum mönnum aö
hætta Ijóðagerð, en áminnti þá í
föðurlegum tón, aö vanda sig og gera
betur.
Þegar öldin var bálf, haföi bókadóm-
urum fjölgaö mikiö og er síöan hefur
þeim enn fjölgað og eru misgóöir eins
og áður er bent á.
Kristján frá Djúpalæk og Andrés
Kristjánsson eru sanngjarnir og mildir í
dómum, en þaö veröur ekki sagt um
alla.
Ólafur Jónsson skrifaöi í Alþýöubl-
aðiö slæma dóma um bækur, en sú
áþján hefur nú liöiö hja^ Alþýöublaöiö
hefur minnkaö og Ólafur farinn eitt-
hvaö annaö. Erlendur Jónsson þótti
mér slæmur áöur fyrr, en hann hefur
mikiö batnaö og „batnandi manni er
bezt aö lifa".
Ljótasti ritdómur, sem ég hef lesiö
er eftir Guömund G. Hagalín um
Sæluviku eftir Indriða G. Þorsteinsson,
sem kom út 1951. Sæluvika er fyrsta
bók Indriöa, smásögur. Hagalín líkir
höfundinum viö svín, sem veltir sér upp
úr skólpræsi. Aö vísu er sagan Selkolla
Ijót. Hún er saga af draug, aö öörum
þræöi, en einhver var aö velta því fyrir
sér, hvort þaö væri ekki bezta sagan í
bókinni. í Sæluviku er líka verölauna-
sagan Blástör, sem mér finnst vera
meö beztu sögum Indriöa og mætti
Hagalín vel við una að hafa skrifað þá
sögu.
Svo liðu fjögur ár og þá kom næsta
bók Indriöa „Sjötíu og níu af stööinni".
Um þá bók skrifaði Hagalín mikiö lof.
Þá hugsaði ég: Hvernig getur maöurinn
skrifaö svo mikiö lof á eftir hinum fyrri
ritdómi um bók eftir sama höfund.
Guðmundur Hagalín var snöggur í geöi
á fyrri tíö. Ég held aö hann hafi verið
reiöur þegar hann skrifaöi ritdóminn
Ijóta. Menn mega ekki skrifa dóma í
þungu skapi.
Ekki þarf aö kynna Helga
Sæmundsson. Hann er alinn upp á
brimströnd fyrir austan fjall. Þar rís
brimaldan stundum hátt og hefur sett
svip sinn á sálarfley Helga, því hann er
stórkostlegur í frásögnum.
Skagfirzk Ijóö komu út áriö 1957. í
þessari bók eru kvæði og stökur eftir
68 höfunda. Helgi Sæmundsson skrif-
aöi dóm um bókina, sem er stórkost-
legur og ætla ég aö rlfja upp nokkur
atriöi úr honum
„Feöginin Emma Fr. Hansen og
Friörik Hansen eru mér hinsvegar
aufúsugestir, og sama er aö segja um
Helga Konráösson og Pétur Hannes-
son. Þau yrkja öll af hjartans þörf og
gera lesandanum kynningarstundina
bærilega.
Vísurnar í bókinni valda sárustu
vonbrigöum, ef stökur þriggja manna
eru undanskildar. Þar á ég viö Harald
Hjálmarsson, ísleif Gíslason og Stefán
Stefánsson. Þeir hljóta, aö dæmast í
hópi slyngra hagyröinga, þótt mistækir
séu. Ennfremur kemur staka eftir
Guölaugu Guönadóttur og önnur eftir
Sigurö J. Gíslason skapgóðum lesanda
eftirminnilega á óvart. Þetta mun samt
lítil uppskera af jafn stórum akri.
Raunar má vel vera aö systkinin
Hallgrímur Jónasson og Ólína Jónas-
dóttir njóti gamallar frægöar hjá sum-
um, en vísur þeirra í bókinni sæta
litlum tíöindum. Skagfirðingar hafa
talið íslendingum trú um einstaka
hagmælsku fólksins par noröur frá.
Viö hvaö er þá átt? Kannski eru
hagyrðingarnir í Skagafirði fljótir aö
kasta fram stökum — talandi skáld?
En góðu vísurnar þeirra hafa lent utan
viö þessa bók“.
Meistari Helgi nefnir nöfn eilefu
höfunda í Skagfirzkum Ijóöum og eru
sumir þeirra mistækir eöa sæta litlum
tíöindum. Ljóö 57 höfunda eru ekki
umtalsverö og gagnslaus, aö því er
virðist. Svo er þessi dæmalausa staö-
hæfing aö Skagfiröingar hafi taliö
íslendingum trú um. — Voru það allir
Skagfiröingar, eöa hverjir þá, sem gáfu
íslendingum trúna?
Ekki veit ég hvort Helgi Sæmunds-
son er „endurskoðunarsinni“, en ætla
má aö hann hafi komist til nokkurs
þroska síöan hann var ritstjóri Alþýðu-
blaösins fyrir tuttugu árum og þess-
vegna gæti hann endurskoðaö dóminn
um Skagfirzk Ijóö. Geri Helgi þaö vil ég
ráöleggja honum aö lesa aftur, Ijóö
eftir Albert Sölvason sjómann og smið
á Sauðárkróki og Andrés Björnsson
útvarpsstjóra. Á Ijóöagerö þessara
höfunda eru enginn vettlingatök.
Þegar Helgi Sæmundsson er búinn
að endurskoöa og milda dóminn um
Skagfirzk Ijóö kemst hann í samræmi
viö umhverfi sitt á fyrri tíö. Þá hefur
brimaldan falliö á fjörusand.
Seint á árinu 1978 kom út bók eftir
Guömund Halldórsson frá Bergsstöö-
um „Þar sem bændurnir brugga í friöi“.
Þar segir frá því þegar áfengi var
bruggaö í sveitum, selt og drukkiö og
leitun lögreglumanna að bruggi. Þessi
bók er skáldsaga fræöandi um þetta
tímabil. Ég sem þetta rita er kominn
þaö til aldurs, aö ég man vel bruggöld-
ina, sem var frá 1930 og fram undir