Lesbók Morgunblaðsins - 03.11.1979, Qupperneq 4

En þaö aö mála myndir af Bréznev og
áhrifamiklum vinum Kremlar, hefur ekki
hjálpaö Glazunov til aö afla sér leyfis til
aö sýna þaö, sem hann sjálfur álítur
meistarastykki sitt „Leyndardómur 20.
aldarinnar“, afarstórt málverk, um 6
metra á lengd. Þar má títa fjölda andlita,
sem alls ekki eru í náöinni í Kreml og
enginn þorir aö sýna undir venjulegum
kringumstæöum. Þar á meöal eru síöasti
Zarinn, Stalin, Krúsjéff, Trotsky, Mao og
Solzhenitsyn. Þaö er engin furöa þótt
engir hafi séö þetta málverk nema þeir,
sem hafa veriö gestir í vinnustofu Glaz-
unovs.
Áriö 1976 buöu yfirvöld í Moskvu
honum sýningarhöll til aö halda þar
heildarsýningu á verkum sínum. En hann
rakst strax á harðan múr „sambandsins“,
sérstaklega aö því er snerti beiðni hans
um aö fá aö sýna „Leyndardóminn". Eftir
langt þóf sagðist Glazunov ekki vilja opna
sýninguna án þess meistarastykkis síns.
Henni var síðan aflýst.
„Leyndardómur 20. aldarinnar" og
„Giataöi sonurinn” sýna glöggt tvo sterka
þætti í stíl Glazunovs: framlag hans í
listinni til félags- og stjórnmála. En
margar af áhrifamestu myndum hans, —
kolateikningar, lýsa einmanaleik og því,
hve nútímaborgir í Sovétríkjunum eru
ómennskar og kaldar. Faömiög elskenda
hverfa í skugga risastórra fjölbýlishúsa,
gömul kona hreinsar ruslið af götunni,
daginn eftir gamlárskvöld. Meðal bestu
verka Glazunovs eru andlitsmyndir af
sögupersónum eftir uppáhaldsrithöfund
hans, Dostojevski, — andlit, sem enn
sjást á götum Moskvuborgar.
Annað algengt myndefni hans er
gamla Rússland, keisararnir, dýrlingar og
hetjur, trú og menning: veggir og huröir í
vinnustofu Glazunovs eru þaktir litríkum
myndum rússneskrar alþýöulistar. Flest-
um helgimyndunum var bjargaö úr yfir-
gefnum kirkjum og samyrkjubúum og
endurnýjaöar og gert viö þær á vinnu-
stofu Glazunovs. Hann segir aö list sín,
sem er í hæsta máta andstæö hinni
opinberu stefnu í listum, sé einhvers
staöar mitt á milli abstraktlistar og
opinbera „ljósmynda-natúralismans.“
„Ég reyni að fara gullna meöalveginn,"
segir hann, „og reyni aö láta þjóölega
hefö vera leiöarljós mitt.“
Hann hefur andúö á þeirri list, sem
opinberlega er lýst þóknanleg í Sovétríkj-
unum. Hann kallar hana „lakkaöa list“, —
list sem setur „glans á raunveruleikann,
sem einstaklingurinn og innri veröld hans
eru falin á bak við.“
Hann segir einnig, aö sovézka raun-
sæisstefnan sé fölsun á lífsstaöreyndum,
þar sem viöfangsefnið, málaö í áróöurs-
skyni, er ekki raunverulegt fólk, heldur
„sýningargínur“.
Hann er jafn gagnrýninn á margar
aörar nútímastefnur í list. „Mér fellur vel
viö Englendinga,” segir hann, „því þeir
hafa í heiöri og varöveita þjóölega hefö
sína og ég dáist aö málurum þeirra —
Reynolds, Gainsborough, Turner. En
margir af yngri listamönnum þeirra halda,
aö frelsi í list sé sama og frelsi til ofbeldis.
Frelsi krefst ábyrgðartilfinningar.“
í lífi sínu og starfi er Glazunov aö reyna
aö bjarga því, sem bjargaö veröur úr
fortíö Rússlands og er einn af framá-
mönnum í hópi borgara, sem reyna aö
bjarga gömlu Moskvu frá frekari eyöi-
leggingu.
Hann hefur sérstaka ánægju af aö
kenna ungum listnemum sitthvað um
fortíöina.
„Mér finnst gaman að kenna,“ segir
hann. Ég er utangarösmaöur, ef þaö orö
merkir mann, sem hugsar ööruvísi en
aðrir. Ég á ekki samleið meö opinbera
skólanum.“ En rætur Glazunovs standa
djúpt í Rússlandi, þar sem hann vill vera
sovézkur borgari, en rússneskur málari.
Þýö.: Jón K. Magnússon.
©
/ tllofni þúuunda ira byggöar
íslanda, 1874, aetti Kristján kon-
ungur níundi íslendingum nýja
stjórnarakrá. Á grundvelli hennar
var kosiö til fyrsta löggjafarþings
íslendinga, sem sett var 2. dag
júlímánaöar 1875. Þetta var jafn-
framt 15. þingiö í rööinni síöan
Alþingi var endurreist. Þingiö sátu
36 fulltrúar í tveimur deildum, 30
þjóökjörnir og 6 konungkjörnir.
Efri deild var skipuö 12 þing-
mönnum, þ.ám. öllum konung-
kjörnu þingmönnunum, en neðri
deild 24 þjóökjörnum þingmönn-
um.
Þingforseti var kjörinn Jón Sig-
urösson, sem síöan hefur, lífs og
liöinn, boriö forsetanafn í hugum
íslendinga. Hann andaöist í Kaup-
mannahöfn 7. desember 1879. í
kjölfar komandi kosninga er því
100 ára ártíö hans í desember-
mánuöi nk.
Þetta fyrsta löggjafarþing
íslendinga sat aöeins í tæpa tvo
mánuöi. Þaö tók þó til meöferöar
80 mál og afgreiddi 26 lög, þar á
meöal fyrstu fjárlög sem landinu
vóru sett (til tveggja ára: 1876 og
1877).
Heildartekjur þessara tvíæru
fjárlaga vóru 580 þúsund krónur
en heildarútgjöld 452 þúsund. Til
samanburöar má geta þess að
frumvarp að fjárlögum komandi
árs, 1980, hljóðar upp á
330.329.500 þúsund krónur. Hiö
síöara frumvarpiö nær þó aöeins
til eins árs. Verkefnin vóru aö vísu
færri og „smærri“ þá en nú og
krónan stærri. En skondiö er samt
aö bera saman þessar tölur.
Tekjuafgangur hinna fyrstu
islenzku fjárlaga vóru 20 hundr-
aöshlutar niöurstööu þeirra. Veröi
útkoman jafn jákvæö á fjárlagaár-
inu 1980 kæmi ríkisbúskapnum til
góða tekjuafgangur upp á 66
milljarða króna, miöaö viö nýjasta
tjárlagafrumvarpið. Þaö þætti
virkur veröbólguhemill og lofs-
verður árangur í dag.
Á þriöja löggjafarþingi íslend-
inga, 1879, fyrir téttri öld, sem sat
aöeins í 58 daga, vóru 94 mál
tekin til meöferöar. 27 lagafrum-
vörp vóru samþykkt sem lög.
Meöal þeirra mála sem samþykkt
vóru á þessu þingi vóru ákvaröan-
ir um byggingu þriggja stórbrúa:
á Ölfusá, á Þjórsá og á Skjálf-
andafljót. Miöaö við þáverandi
íbúatölu, þáverandi þjóðartekjur
og þáverandi tækni jafnast senni-
lega hvert þessara mannvirkja viö
Borgarfjaröarbrú dagsins í dag.
Aö auki var samþykkt aö byggja
stórhýsi yfir Alþingi. Hornsteinn
þess var lagður 9. júní 1880 og í
apríl 1881 var smíöi þess aö fullu
lokiö. Þinghúsiö er nýtt enn í dag,
þó aö þröngt sé þar um 60 manna
þing með nútíma umsvif. En gerö
þess, byggingartími og reisn
stenzt engu aö síöur samanburö
viö flest þaö, sem bezt er gert í
dag. Enn samþykkti þetta þing
fyrir 100 árum að stofna lagaskóla
í Reykjavík, sem vissulega var
mikilvæg ákvöröun. Tekjuafgang-
ur fjárlaga á þessum árum fékkst
ekki, eöa a.m.k. ekki fyrst og
fremst meö því, aö halda aö sér
höndum um framkvæmdir.
En hvaö um vandamál, sem
börðu aö þjóöardyrum á þessum
tíma? Vóru þau ekki smá ísniöum
miöaö viö stressvaka samtímans?
Sínum augum lítur hver á silfriö
— en nefna má nokkur dæmi.
Stórkostlegt eldgos varö í
Dyngjufjöllum 1875, hundruö
jaröa stórskemmdust og almennt
bjargleysi varö víöa um land.
Þrjátíu og fjórir menn fórust af
hákarlaskipum nyrðra á einum og
sama deginum í endaöan maí
þetta ár. Landflótti til Vestur-
heims var mikill og 1200 manns
fóru meö einu og sama vesturtar-
askipinu í júlí 1876. Hall-
ærisástand var víöa viö Faxaflóa
vegna eindæma aflaleysis tvö ár í
röö (1866 og 1867). Bágast var
ástandiö á Vatnsleysuströnd,
Álftanesi og í Hafnarfiröí, en þar
næst í Reykjavík og á Seltjarnar-
nesi. Barst þó umtalsverö hjálp úr
öörum landshlutum. Og fleiri
dæmi áþekk mætti til tína.
Á allt þetta er minnst til aö sýna
fram á, a&fyrir 100 árum hugsuöu
íslendingar stórt, þrátt fyrir
þrengingar. Þeir körpuðu að vísu
um hin smærri málin — en stóðu
saman um þau stærri. Þeir vóru
ver í stakk búnir, efnalega og
tæknilega, til aö axla erfiöleika og
takast á við stór verkefni, en þeir
geröu hvorutveggja. Og þeir
lögöu grunn aö því gróandi þjóö-
lífi, sem síöar varö.
Enn í dag er Alþing háð í húsi
því við Austurvöll, sem tekin var
ákvörðun um að reisa fyrir 100
árum, samtímis þremur stórbrúm.
Og í sjálfu sér var þinghúsið og
hiö nýja löggjafarþing brú yfir til
nýrri og betri tíma, efnalegs og
stjórnmálalegs sjálfstæðis
íslenzkrar þjóðar. Hér skal ekki
lagöur dómur á, hvort allt þaö,
sem innan veggja þinghússins
hefur síöan skeö, sé rökrétt fram-
hald af reisn og fyrirhyggju hinna
fyrstu þinga. En ekki væri skaöi
skeður þó að nýtt þing, sem kjöriö
veröur í skammdegi, yröi sams
konar dagsbrún betri tíöar og
blóma í haga og fyrstu þingin fyrir
heilli öld.
Síöasta þing var úti um leiö og
þaö var sett. Megi hiö næsta
höndla giftu til lengri lífdaga, þors
og reisnar.
Stefán Friöbjarnarson.