Lesbók Morgunblaðsins - 12.01.1980, Blaðsíða 2

Ljóðasmiður úr Laugardal —
síðari hluti Eftir Sigurð Skúlason magister
Hjálmsstaöir í Laugardal.
Bærinn stendur innst í
Króknum, sem svo er
nefndur þar í sveit og um
3 km austan við Laugar-
vatn. Þarna er afburöa
fallegt bæjarstæði, en á
myndinni sést báru-
járnsklætt timburhús,
sem Páll byggði.
Reitt heim af engjum. Hér teymir Páll á Hjálmsstöðum langa lest og heldur á einum
sona sinna í fanginu. Páll umgekkst að sjálfsögðu mikið hesta og snjöllustu
hestavísur hans eru meö því bezta, sem til er af því tagi.
Páll á Hjálmsstööum. Þessa mynd tók Jón Kaldal á efri árum Páls.
ÚTHANN TEKUR ENGANKLÚT
OG EKKINEITT AF PRJÁLI
Kynni Páls af listmálurunum Þór-
arni B. Þorlákssyni og Jóhannesi S.
Kjarval voru miklu nánari. Þórarinn
heillaöist upp úr síöustu aldamótum
af fegurö Laugardalsins, dvaldist þar
þá stundum aö sumarlagi fáeina
daga í senn og málaði landslags-
myndir. Þeir Páll kynntust þá brátt
og uröu góðir vinir. í örstuttu máli
tekst Páli býsna vel aö lýsa Þórarni
og listrænum viðhorfum hans. Þegar
Þórarinn reisti sér sumarbústaöinn
Birkihlíö í brekkunni fyrir ofan Laug-
arvatnsbæinn sumarið 1923 skor-
aöi hann á Pál, sem hann nefndi
„skáld Dalsins", aö flytja kvæöi í
risgjöldum hússins. Páll segir aö lítið
hafi oröiö úr drápunni hjá sér, en
samt hafi hann flutt málaranum
kvæöi. Er það prentaö á bls. 193 í
Minningaþáttum.
„Hann elskaöi Laugardal meir en
flestir aörir aökomumenn," sagöi
Páll um Þórarin listmálara. En því
miður naut Þórarinn bústaðar síns
þar skamma hríö. Hann haföi kennt
hjartasjúkdóms, vann samt af kappi
aö smíöi húss síns, en varö bráö-
kvaddur þar sumarið 1924. (Sjá
Minningaþætti, bls 193).
Páll segir hressilega frá því hvern-
ig hann kynntist Jóhannesi S. Kjar-
val. Um þaö komst hann þannig aö
oröi:
„Ég kynntist Jóhannesi Sveins-
syni Kjarval fyrst í Þingvallaréttum.
Þá var ég nýkominn þangað
flengríöandi og viö skál, glaöur og
reifur og sjóöandi heitur. Hann var
þar hjákátlega búinn meö málara-
grindina sína og logandi glampa í
augum, órakaður og spekingslegur.
Viö áttum margt saman aö sælda
þann dag og svo varö, aö viö gistum
saman í Skógarkoti um nóttina.
Sváfum við einir saman í herbergi og
skröfuðum margt. Þaö fór vel á meö
okkur. Sumir segja, aö Kjarval sé
skrýtinn og lítill alvörumaöur. Mér
hefur alltaf fundizt, aö hann væri
alveg eins og hann ætti aö vera og
meiri alvörumaöur en flestir aörir.
Ég hitti hann oft í Reykjavík, og
alltaf bauð hann mér heim til sín.
Einu sinni sagöi ég viö hann í glensi:
Þú skreppur nú austur til mín. Þaö
skal fara vel um þig. Svo geturðu
leitað viöfangsefna í Laugardal."
En Kjarval svaraði: „Eg geri það
ekki, nema þú heilsir mér meö
kvæöi.“
Ég bjó mig undir aö taka á móti
snillingnum og meðal annars meö
því aö hafa kvæöiö tilbúiö. En
Kjarval kom ekki. Hann hefur ekki
komið nógu oft í Laugardal. Þaö
vantar kannski hraun þar.“ (Minn-
ingaþættir, bls. 193—94).
Páll varö viö áskorun Kjarvals og
orti þetta kvæöi til hans:
Heilsa þér, Kjarval, halir frjálsir,
hýrar meyjar kné sín beygja.
Heilsa þér fjöllin, hamrasillur,
hlíðar, geirar, burkni, reyrinn,
merkur víðar, barr og birki
bjóða þér skjól viö hliö á fjólu.
Fossinn hátt viö hellur flissar.
Heiöur þinn, Kjarval, um landiö
breiðist.
Fast þú sóttir leiðir lista,
lagðir á þrattann, horfðir ei attur,
klifaðir bjarg þótt kæmi aö ofan
klakahríð með stormabraki.
Hæsta tindsins ógn og undur
örvaði dug og skerpti huga.
Framur í starfi, nýtur í námi,
naust þar anda og snilli handa.
Efni hefurðu saman safnað
sólarlands úr tindakransi,
seitt úr fjöllum hulduhallir,
hillingar og töfragylling,
manað hefuröu í þarfir þínar
það, sem enginn fyrr gat drengur,
mánakvik á bárubökum,
blossarósir noröurljósa.
Enn á landiö efni í myndir:
undradali, jöklasvalir,
dvergariö og drápuhlíðar,
dyngjufjöll og hveravelli.
Málaðu allt, sem augað tælir,
ör að viti, skyggn á liti.
Svífi þitt lofyfir hauður og höfin,
háttrómaði listamaður.
(Minningaþættir bls. 194—95).
Þar sem Páll átti þess ekki kost
aö flytja Kjarval þetta kvæði austur í
Laugardal, eins og hann haföi hugs-
aö sér, tók hann þaö ráö aö birta
þaö í dagblaði. Eins og Kjarvals var
von og vísa launaöi hann kvæöiö
höfðinglega, aö fornum siö, meö því
aö senda Páli forláta málverk af
Þingvöllum.
Mætavel undi Páll sér „í félasskap
hagyrðinga á staupaþingi," eins og
hann orðaði þaö. Hann kvaöst fyrir
mörgum árum hafa komiö í klúbb
eins konar leynifélags hagyröinga í
Reykjavík í hvert sinn sem hann var
þar á ferö „og þá var mikið kveðið,“
sagöi hann. (Minningaþættir, bls.
232).
Langt fram eftir ævi vann Páll á
Hjálmsstööum höröum höndum,
myrkranna milli ef svo mætti aö
oröi komast. Þaö var með ólíkindum
©