Lesbók Morgunblaðsins - 12.01.1980, Blaðsíða 15

Lesbók Morgunblaðsins - 12.01.1980, Blaðsíða 15
sem ort var á svipstundum oft í dagsins önn. Hann segir þarna enn fremur. „Ég lýsi Tómasi í henni, en meöan ég kvaö hana, sá ég í anda íslenzka bændur frá ómunatíð og til vorra daga, þar til þeir hurfu okkur aftur í fortíöina — og við sjáum þá aldrei framar. Þetta þiö ég menn aö athuga, því aö ríman er ekki ein- göngu kveöin um einn íslenzkan bóndamann." Myndin af Tómasi í Brattholti er stílfærö og hafin í æöra veldi skáldskapar. Tómasarrímu yrkir enginn nema meira háttar skáld meö traustar rætur í gamalli Ijóöhefö.Kún á að vissu leyti sam^tööu meö listaverki eins og Skíöarímu, enda þótt yrkisefnin séu gerólík, svo og tilgangur skáldanna og aldir liöu milli sköpunar þeirra. Tómasarríma var ort áriö 1907. Hún birtist fyrst hér í Lesbók áriö 1928, en síöan í 2. bindi ritsins Inn til fjaila sem Félag Biskupstungna- manna í Reykjavík gaf út áriö 1953. Næst kom hún á prent í Minninga- þáttum, bls. 123—24. Enn fremur hef ég séö hana í bókinni Rímna- vöku. Rímur ortar á 20. öld. Safnað hefur Sveinbjörn Beinteinsson á Draghálsi. Sú bók kom út áriö 1959. Hér er aðeins rúm til að birta sýni úr Tómasarrímu. Upphafserindi hennar er þannig: Skámmdegis við skertan dag skemmta blaðaskræður. Um Tómas skal því byrja brag, Brattholti, sem ræður. Um þaö, er Tómas neitaði aö selja Englendingum Gullfoss, kveður Páll. Fyrir glófext fossins tröll, fram sem straumur þvingar, hafa boðið handamjöll honum Englendingar. En ei sig kærði um gullið grand greitt af þeirra lúkum, vildi heldur verja land valds og maurapúkum. Um úttekt Tómasar í kaupstað er þessi vísa: Út hann tekur engan klút og ekki neitt af prjáli, en á lætur hann eikarkút anker að fornu máli. Loks skulu hér tilfærðar þessar vísur um Tómas. Enn þá stenzt hann ungum við að útliti og þokka, þó að uþþ um svarðarsvið silfri ellin lokka. Mest hann prýða tel ég tvennt, tryggð og hreysti rara. Það er ekki heiglum hent í hendur slíkra að fara (Minningaþættir, bls. 123—24). í hinu óprentaða Kvæöasafni Páls á Hjálmsstöðum er fjöldi kvæöa og vísna. Allt þetta orti Páll sér til hugarhægöar en hvorki sér til lofs né frægöar, eins og komist hefur verið að orði. Hann hefur áreiöanlega ekki ort til aö láta á prent fremur en verkast vildi. Þaö er mest hirðusemi Eyjólfs, sonar hans, aö þakka aö allur þessi kveðaskapur skuli hafa varöveist. Raunar á Hildur, dóttir Páls, verulegan þátt í varöveislu kvæöanna því aö hún mun hafa orðið fyrst allra til aö halda þeim til haga. Mér fyndist vel til fundið aö bókmenntasinnaður fræöimaöur tæki skáldskap Páls til rannsóknar. Sá maöur stæöi aö því leyti vel að vígi aö hann ætti aðgang aö miklu og vel varöveittu kvæöa- og vísna- safni og auk þess aö Minningaþátt- um Páls. Einnig þykist ég vita aö hann gæti vænst mikilsverðrar fyrir- greiöslu og aöstoðar hjá afkomend- um skáldsins. Yröi hér ólíku saman aö jafna og umfjöllun um íslenskan kveöskap frá fyrri öldum þar sem margt er myrkri huliö. Hér er hins vegar vitaö um tildrög obbans af því sem Páll orti, því aö frá þeim er sagt í Kvæöasafni. Auk þess veita Minn- ingaþættir hans mikilsverðar upplýs- ingar, sbr. þaö sem hann segir sjálfur um Tómasarrímu og tilfært hefur veriö hér aö framan. Mér er þaö í barnsminni aö ég heyrði fööur minn, Skúla Árnason, héraðslækni í Grímsneshéraöi, segja: „Ef Páll á Hjálmsstöðum sendir mér skriflega sjúkdómslýs- ingu sé ég venjulega undir eins hvaö gengur aö sjúklingnum. Ég hef aldrei fengiö skilmerkilegri sjúkdómslýs- ingu frá nokkrum manni.“ Þessi ummæli voru sögð af mikilli aödáun og ég heyröi þau það oft aö ég held ég muni þau orðrétt. Þá vaknaði hjá mér löngun til að sjá þennan greinda bónda úr Laugar- dalnum. Sú ósk rættist brátt. Hjálmsstaðaheimilið var fjölmennt, eins og mörg sveitaheimili í þá tíö, og Páll kom til okkar í lækniserind- um. Segja má því aö ekki hafi komiö til af góöu aö ég fékk aö sjá hann. Alvarlegasta erindið átti hann við fööur minn síðsumars 1914 er Þórdís, fyrri kona hans, veiktist fyrirvaralaust af heilablæðingu. Þá tjáöi ekki að senda skriflega sjúk- dómslýsingu heldur kom Páll sjálfur um hánótt aö sækja lækni. Sú för varö árangurslaus, því aö Þórdís lést áöur en læknir kom til. Þá var harmur í húsi hjá Páli er hann stóð uppi með heimili sitt fullt af móöur- lausum börnum. Ég leit þennan svipmikla bónda lengi vel forvitnum barnsaugum og án þess að eiga oröastaö viö hann. Þar kom þó aö fundum okkar bar rækilega saman. Ég var þá aö fylgja kunningja mínum frá Skálholti áleiö- is til Reykjavíkur og kom á leið- inni við á Hjálmsstöðum. Þetta var snemma á stúdentsárum mínum. Oröiö var áliðiö dags. Páll mátti ekki annað heyra en aö ég gisti hjá sér. Þá ég þaö, enda haföi ég farið nokkuð geyst og hestar mínir voru orönir þreyttir. Mér fannst sem mér heföi veriö boöiö til veislu hjá oddvita Laugar- dalshrepps og konu hans, svo frá- bær var gestrisnin. Um kvöldiö sýndi Páll mér helstu kennileiti hins fagra umhverfis Hjálmsstaða. Að því loknu gengum viö til stofu og tókum að ræöa um bókmenntir, einkum kveðskap. Ég fræddist um sitthvaö skemmtilegt þessa björtu sumarnótt. Skáldbóndinn var hinn mikli veitandi í umræðum okkar en ég, óráöinn unglingurinn, þiggjandinn. Brátt barst taliö að kveðskap Páls sjálfs. Hann lét lítiö yfir honum, en lét mig samt heyra nokkrar lausavísur eftir sig. Af þeim man ég best eftir hringhendunni um Apal, uppáhalds- reiöhest Páls. Hún er svona: Séö hef ég Apal fáka fremst frísa, gapa, iöa. Ef að skapið í hann kemst er sem hrapi skriða. Um Apal og fleiri hesta Páls má lesa snjallar lýsingar á bls. 168—75 í Minningaþáttum, þar sem birt eru sýni af kveðskap Páls um hesta. Þeim þætti lýkur meö þessum orö- um: „Og nú á ég engan hest. Á aðeins eftir aö ráöstafa hnakknum mínum.“ Ég hitti Pál í síöasta sinn á Árnesingamóti á Hótel Borg áriö 1950. Hann haföi verið boöinn þang- aö sem heiöursgestur. Páll vék sér þá aö mér og kvaöst vera í vanda staddur. Hann sagðist veröa aö halda hér ræðu í þakklætisskyni fyrir Ástin lengir lífið Framhald af bls. í^l óvenjulegu. Ef roskin kona veröur ástfangin af sér miklu yngri manni, þykir hún vandræöamanneskja. Hiö 87 ára gamla kyntákn Holly- woods, Mae West, hefur aldrei haft áhyggjur af þessu. Kjörorö hennar er: „Nóg af fersku lofti, hraustum elskhugum og snyrtivörum." Hún hefur sagt: „Eg hef haft vald yfir karlmönnum og varö að frelsistákni konunnar. Ég vildi sýna, aö þaö er hægt að lifa kynlífi meö beztu lyst án sektartilfinningar." Christoph Hufeland myndi snúa sér viö í gröf sinni, mætti hann heyra kjörorð Maes. Hann var líflæknir skáldjöfursins Goethe, og það var álit hans, aö óhófleg iökun kynlífs væri stórskaöleg, og þeir, sem gæfu sig aö slíku svalli, ættu á hættu aö tærast upp fyrir aldur fram. Um þetta efni fjallaöi hann í furðulegri ritgerö, sem kom út 1796 og nefndist „Makrobiotik eöa listin aö lengja mannsævina". Fullyrti hann þar, aö enginn annar orkumissir lamaði jafn- varanlega lífsþróttinn og sóun kyn- orkunnar. En sjálfur Goethe lét þessi varnaðarorð sem vind um eyrun þjóta, og þegar hann var 73ja ára gamall, varö hann ástfanginn í síöasta sinn og þá svo um munaði. Ást hans til hinnar 17 ára gömlu Ulrike von Levetzow fyllti hann slíkum andlegum þrótti, aö hann orti Ijóöaflokk, sem (jykir meðal mestu dýrgripa þýzkrar Ijóðlistar: „Marien- bader Elegien". Sálfræöingurinn Jens Corssen frá Munchen segir: „Hvort þaö verður ástríöufull ást eöa blíöa, andleg ást eöa líkamleg, verður hver og ein roskin manneskja aö reyna aö ráöa sjálf.“ En hann varar eindregiö viö því, aö fólk taki miö af kynorku æskuáranna. Því aö slíkt getur hæglega valdiö alveg sams konar taugaspennu og ótta og kvíða, sem oft veldur alvarlegum truflunum í kynlífi ungs fólks. En einangrun og einsemd roskins og gamals fólks er mikið vandamál, og þaö er ekki auðvelt að komast í samband viö umheiminn og eignast nýja vini eftir vissan aldur. Unga fólkiö hefur næg tækifæri til aö kynnast, en oftast er þaö, sem gert er fyrir eldri kynslóöirnar, meira og minna miðað viö að gefa fólkinu tækifæri til aö hitta gamla kunningja. En í Ameríku hafa þeir fariö inn á þann heiður sem veriö væri aö auðsýna sér og kvaöst vera meö ræöuna á blöðum. „En ég er orðinn svo sjóndapur aö ég treysti mér ekki til aö lesa hana og ætla aö biöja þig aö gera þaö fyrir mig,“ bætti hann viö. Mér kom þessi beiðni skáldsins á óvart, en vitanlega kom ekki annað til mála en reyna að veröa viö henni enda harla lítil hugnun fyrir nætur- greiðann á Hjálmsstööum foröum. HÉR FER á eftir lausleg flokkun Hilmars Pálssonar á kveðskap Páls í Kvæðasafni: 9 ferðakvæði, 19 kvæði til barna, barna- barna og annarra náinna vina, 77 kvæði til kunningja, 3 erfiljóð, 44 Ijóðabréf, 41 formannavísa, 22 kvæði og vísur um hesta, 7 rímur og rímnabrot, 2 þulur, 28 náttúru- og árstíðakvæði, 82 stökur og lausavísur. Loks fáein kvæöi utan þessara flokka. nýjar brautir. Þar hafa veriö stofnuö „þorp eftirlaunafólks", til dæmis Sunset City í Arizona. Þar er hiö glaðsinna gamla fólk alveg út af fyrir sig, svo að unga fólkiö væri þar utanveltu. Árangurinn af þessum tilraunum hefur veriö hinn merkasti. Á þessu ári hafa sex nýástfangin pör gengið í hjónaband, og elzti brúö- guminn var níutíu og þriggja ára gamall. — SvÁ — úr „Bunte“ Gunnar Sverrisson VINALEYSI Að sótti efi og einsemd, einn var á gangi í blíðu, leita aö vini með vinsemd engum sem vekur ástríðu, — einn sannan, því miður finn hvergi því fortíð svo leikandi þáttum, stundum af bikar þeim bergi voldugi sláttur. Ei mig yfir því ergi, því einsemd, einn sterkur þáttur, misjafn er mannlegur máttur, en kannski finnst vinurinn hvergi aö sinni, svo ætlar að bíða, en vonin er mannlegur háttur, engin ástríóa. ©

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.