Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.1980, Blaðsíða 2

Um
Julius
Nyerere
forseta
og
einvald
*
i
Tanzaníu
BONBJARGAMAÐURINN MIKLI
Enginn annar Afríkumaður fær jafngóðar undírtektir
og jafnmikla þróunaraðstoð í Evrópu og Julius Nyerere,
sem frá árinu 1961 hefur verið forseti og einvaldur
Tanzaníu. Hann er vel menntaður og mælskur stjórn-
málamaður haldinn miskunnarlausri drottnunargirni og
kann vel að beita kænskubrögðum. En framar öllu er
hann „afburða bónbjargarmaður“, eins og háttsettur
embættismaður hjá Sameinuðu þjóöunum kallaði hann
eitt sinn.
Á hverju ári tekur hann viö um það bil
hálfum milljarði dollara sem þróunarað-
stoð, aöallega frá vestrænum ríkjum, og
lætur erlend ríki greiöa um helminginn af
ríkisútgjöldunum. Án þessarar auð-
magnsaðstoöar væri hann fyrir löngu
gjaldþrota. Hiö merkilega er, að Tanzanía
Nyereres á yfirleitt ekki skilið svo mikla
hjálp miöaö viö gildandi mælikvarða.
Það eru margar ástæöur til þess, aö
þróunaraðstoö er veitt, en þær eru nær
engar fyrir hendi, hvað Tanzaníu varöar.
Hefur landiö til dæmis hráefni, sem eru
iönríkjunum bráönauðsynleg? Yfirleitt
engin. Er landfræöileg lega landsins
mikilvæg frá hernaöarlegu siónarmiöi?
Heldur ekki. Er hér um aó ræða raun-
verulegt þróunarland, sem er vel stjórnaö
og þar sem hjálpin kemur í góðar þarfir?
bað þarf ekki aö ræða þaö. En er ef til vill
Tanzanía sérlega vinveitt vestrænum
ríkjum? Þvert á móti, Nyerere hefur ekki
fariö dult með þá skoöun sína, aö Afríku
stafi ógn af Vesturlöndum, en ekki af
Sovétríkjunum eöa Kúbu. í öllum meiri-
háttar deilum og árekstrum hefur hann
tekiö málstað Moskvu og nægir aö benda
á Angola og Eþíópíu.
Nyerere er frábær sláttumaöur einnig
að því leyti, að hann sýnir ekki vott af
þakklæti og lætur líta svo út sem hann
þurfi eiginlega ekki aöstoðina, heldur sé
það af vinsemd sem hann taki við hinum
vestrænu peningum. En af hverju er þá
Tanzanía meöal fátækustu landa heims
þrátt fyrir hið óhemjumikla fé, sem það
fær sem þróunaraðstoð? Svariö er Nyer-
ere sjálfur. Hann er glöggt dæmi um það,
aö sósíalismi geti ekki einu sinni á 20
árum breytt landi til hins betra.
Eftir síðari heimsstyrjöldina var Tanz-
anía meöal þeirra landsvæöa, sem voru
aflögufær, hvaö helztu fæöutegundir
snerti. En eftir að landiö varð sjálfstætt,
varö þaö meöal hinna fátækustu í Afríku.
Það varð sjálfstætt áriö 1961, og síöan
þá hefur þar ekkert gerzt, sem Nyerere
ber ekki ábyrgð á. Áöur en Englendingar
héldu burt, gortaði hann af því, aö
framfarirnar í landinu yrðu örari næstu tíu
árin en þær heföu veriö þau 40 ár, sem
það heföi lotið nýlendustjórn. Reyndin
hefur oröiö sú, aö matvælaframleiðslan
hefur minnkaö, og matvælasendingar frá
vestrænum ríkjum hafa bjargað tugþús-
undum frá hungursneyö. Þrátt fyrir fjár-
magnsaustur í landið hefur því farið aftur
en ekki fram.
Nyerere kvartar stöðugt yfir kúgun
hinna svörtu í Suður-Afríku, og hann er
eindreginn andstæöingur stjórnar Muzor-
eva í Simbabwe-Ródesíu. Það mætti því
ætla, að í þessum efnum væri ástandiö
hið ákjósanlegasta í Tanzaníu. Það er
ööru nær. Þaö er hiö versta jafnvel eftir
afrískum mælikvaröa. Hinn sami Nyerere,
sem fordæmir Simbabwe-Ródesíu, þar
sem margir stjórnmálaflokkar starfa,
hefur fyrir löngu bannaö alla flokka nema
einn í landi sínu — sinn eigin flokk.
Andstæðingum sínum innanlands hefur
hann varpað í fangelsi. Amnesty Interna-
tional hefur skýrt frá því, aö iög í
Tanzaníu heimili ótakmarkaöar handtök-
ur án dóms, og fangarnir hljóti „augljós-
lega illa meöferö".
Hafnir Tanzaníu hafa oröiö að umferm-
ingarstööum fyrir vopnasendingar frá
austrænum ríkjum til ýmissa staöa í
suöurhluta Afríku. Mjög öflugur vígbún-
aöur hefur átt sér stað í Tanzaníu.
Hersveitir þaöan hafa ekki aðeins veriö
sendar til Uganda, heldur og til Mozam-
bique, þar sem þær aðstoöa viö aö bæla
niöur andstööuna við stjórn kommúnista.
Nyerere styöur vinstrisinnaðar uppreisn-
arhreyfingar í þeim löndum Afríku, sem
eru hliðholl Vesturlöndum, Kenya, Zaire,
Swazilandi og Malawi.
Á Vesturlöndum er Nyerere viöur-
kenndur sem talsmaöur hinna svokölluöu
„landamæraríkja", þó aö Tanzaníu eigi
engin landamæri að Simbabwe-Ródesíu.
Landið er í mörg hundruð kílómetra
fjarlægð frá bardagasvæðunum.
Er Nyerere haldlnn stórmennskubrjál-
æöi? Fyrir nokkrum árum sögöu erlendir
sendimenn í Dar es-Salaam frá því, að
Nyerere væri haldinn hringhugasýki
(manio depressiva) og heföi orðið aö
gangast undir raflosts meðferð. Það er
hart fyrir hann að þurfa aö vera haldið
uppi af löndum, sem hann hatar. Hann
hefur aldrei sagt neitt gott um þróunar-
aöstoöina frá Vesturlöndum, en hann
tekur á móti henni. Nyerere hafði þaö að
markmiði í upphafi aö gera Tanzaníu
óháöa útlöndum, en er nú algerlega
háður útlendum gjöfum.
ÖKU-
FERÐ
UM NÓTT
Mark ók aldrei hraðar en á 80.
Hann var aftastur í litlu bílaröðinni
frá ferjunni. Hann kærði sig ekki um
að aka hratt. Ekki lengur. I fjarska
sá hann rauð afturljósin á hinum
bílnum hverfa í rigningarsuddan.
Mark missti ekki vald á bílnum,
þegar sprakk samtímis á báðum
framhjólunum. Bíllinn kastaðist til,
en honum tókst aö halda honum á
veginum. Hann var góður bílstjóri.
Hann ók varlega út í vegarkant-
inn, lækkaði Ijósin, náði í litla
vasaljósið, sem var alltaf í hanska-
hólfinu, og fór út til að athuga
framhjólin. Það var sprungiö á
báðum. Ef það heföi aðeins verið
sprungið á ööru, hefði hann getað
bjargað þessu með varadekkinu.
En nú voru þau tvö. Þetta var
aðstaða, sem Mark hafði aldrei
búist viö aö lenda í.
Hann bölvaði sjálfum sér, eins
og við var aö búast, og leit til
beggja hliða. Enga bíla var að sjá.
Næsta ferja kæmi í fyrsta lagi eftir
þrjá klukkutíma. Hann lagði við
hlustirnar, en heyrði aðeins í vind-
inum og regninu, en síðan einnig
mjög dauft vélarhljóð. Hljóðið
hvorki nálgaðist né fjarlægðist.
Mark gekk á hljóðið. Þegar
hann hafði gengið hundrað metra,
kom hann auga á bílinn. Tveggja
dyra fólksbíll svipaöur bílnum hans.
Hann stóö kyrr út á vegarkantin-
um meö Ijósin slökkt og gekk í
hægagangi. Ástfangin skötuhjú!
Hann nálgaöist varfærnislega.
Þetta voru ekki ástfangin
skötuhjú. Þetta var maður. Maður-
inn sat viö stýriö og reykti sígarettu.
Hann sneri sér að Mark. Mark
þekkti hann aftur fyrir sama
manninn, sem setiö hafði meö
kaffibolla í einu horni veitingasalar-
ins á ferjunni. Alveg eins og Mark,
— Ó, afsakið, sagði Mark, —
en . . .
— Ég sá þig, sagöi maöurinn,
— ég sá þig og mér datt í hug að ef
til vill mundi springa hjá þér!
— Það gerði þaö líka! Svei mér
þá ef það gerði það ekki! Á báðum
að framan.
— Ég er með eitt varadekk,
sagði Mark, — ef ég gæti kannski
fengið þitt lánað! Bíllinn þinn er
svipaöur bílnum mínum!
— Já, sagði maöurinn. — Ég
er því miður ekki með neitt vara-
dekk! Trúir þú á Guð?
— Guð?
— Já, eða hvaöa nafni sem þú
vilt nefna það! Forsjón, undur,
kraftaverk, örlög, hvað sem er!
— Ég skil ekki alveg, byrjaöi
Mark, — ég skil ekki alveg, hvað
það kemur má. . .
— Nei, nei, sagði maðurinn, —
©