Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.1980, Blaðsíða 4

Doroty C. Miller Cahill
BROT
UR
ÆVI-
SÖGU
HOLGERS CAHILL
Kristjáns Bjarnarsonar
Holger Cahill — Sveinn Kristján Bjarnarson — fæddur á Breiðabólsstað á Skógaströnd
1887.
Foreldrar Holgers Cahills voru hjónin
Vigdís Bjarnadóttir og Björn Jónsson,
sem bæði voru af Skógarströnd á
Snæfellsnesi. Er þau höfðu gengiö í
hjónaband, fluttust þau til Kanada seint á
9. áratugnum og seinna til Bandaríkj-
anna. Björn hlaut borgararéttindi í Pemþ-
ina í Norður-Dakóta árið 1900. Þau
hjónin eignuðust þrjú börn, og var Sveinn
Kristján elztur þeirra.
Sveini voru í barnsminni heiftarleg
rifrildi, er faöir hans stofnaði til, en
drengurinn tók málstað móður sinnar.
Hann hafði óbeit á föður sínum. Þau
höfðu haldið til Pemþina í því skyni að fá
þar jarðnæði, en engin jörð reyndist
fáanleg þar í dalnum. Faðir hans var
drykkjumaöur, erfiður á heimili og þrætu-
gjarn og tolldi illa í vinnu, og móðirin átti
fullt í fangi meö að sjá sér, syni sínum og
dóttur farborða. Dóttir þeirra hét Anna,
en þriðja barniö dó í frumbernsku. Það
var lítið um vinnu fyrir húsmóöurina í
þessum smábæ, þau urðu að þola sára
fátækt og höfðu naumast til hnífs og
skeiðar. Móðirin var lágvaxin, fíngerð
kona, góðum gáfum gædd og ekki löguð
til slíkra ævikjara, en árum saman vann
hún af óbilandi kjarki miskunnarlausa
erfiöisvinnu fyrir óverulegu kauþi. Yfirleitt
voru það átta dollarar á mánuði. Þegar
Sveinn var ellefu ára gamall, yfirgaf
húsfaðirinn fjölskyldu sína fyrir fullt og
allt, og móðir hans, sem hafði hjúkrað
manni sínum í erfiðum veikindum allan
veturinn, þoldi algert niðurbrot og varð
ófær til vinnu. Nágranni þeirra tók
mæðgurnar að sér, þaö sem eftir var
vetrar, en hafði ekki fjárhagslegt bol-
magn til aö bæta drengnum á sig að auki.
í öngum sínum varð konan að finna syni
sínum samastað. Hún átti sér einskis
úrkosta. Hún ákvað að senda hann til
bráðabirgðadvalar hjá íslenzkum hjónum
á bóndabæ nálægt Mountain í Noröur-
Dakóta fimmtíu mílur burtu. Gerði hún
þaö að ráðum vinar síns, sem mælti með
þessu fólki. Það hét því að sjá honum
fyrir uppeldi gegn þeirri vinnu, sem hann
gæti innt af hendi á bænum, og láta hann
ganga í skóla.
Það olli móðurinni mikilli hugarkvöl að
þurfa að skiljast við drenginn, og hann
leið einnig sáran fyrir skilnaöinn. Hann
dvaldi tvo vetur hjá þessu fólki og sótti
þar skóla. Hann fékk góðan kennara,
prýðilegan ungan laganema, sem snerist
öndveröur gegn því, að hann yrði tekinn
úr skóla seinni veturinn til að sinna
búverkum. En hann átti illu atlæti að
mæta hjá þessu smásálarlega fólki og
strauk þaðan skömmu síðar.
Fyrra ár hans á bænum hafði móðir
hans náö sér að nokkru og kom þá að
vitja sonar síns. Hún komst í kaupavinnu
á bæ í nágrenninu, en að sumri loknu
varð hún enn að leggja land undir fót til
að leita sér að atvinnu, og þegar Sveinn
strauk af bænum, vissi hann ekki, hvar
móðir hans og systir væru niður komnar.
Hann varð förusveinn, og tók að sér störf
sem til féllu hjá bændum, en var alltaf að
leita að fjölskyldu sinni. Það vildi til, að
hann fékk vinnu hjá ágætismanni, sem
hét Ferdinand Stark, uppgjafahermaður
úr borgarastyrjöldinni, og hann vildi
ættleiða drenginn. Hann mun hafa dvalizt
hjá Stark í um það bil tvö ár og sótti þá
skóla, en ættleiðingu vildi hann ekki
þiggja. Þegar Stark hætti búskap og festi
kaup á hóteli, ákvað Sveinn að leggja enn
land undir fót. Enn var honum ókunnugt
um dvalarstaö móður sinnar. Hann lagöi
leið sína til Winnipeg, þar sem hann átti
fjarskylda ættingja, og vann þar í nokkra
mánuði sem þjónustusveinn í klúbbi
verzlunarmanna. En ættingjarnir kærðu
sig ekki um að hafa hann hjá sér og
sendu hann á munaðarleysingjaheimili,
og æyndist það rekið af góðgjörnum
Englendingi, sem reyndist honum betur
en ættingjarnir. Fyrir tilstilli þessa manns
komst hann til sveitaþorps í Assiniboia,
þar sem töluð var keltneska, og dvaldist
hann þar í tvö ár. Hann hlaut þarna gott
atlæti og fékk að ganga í skóla og las allt
— Sveins
bókakyns, sem hann komst höndum yfir
en þar á meðal var heilmikið safn af
tímaritinu Edinburgh Review.
Enn á ný fór hann að leita að móður
sinni og systur, kvaddi þennan staö og
sneri aftur til Norður-Dakóta og þar fann
hann þær loksins í vinnumennsku á
stórum búgarði nálægt Edinburg. Faðir
hans haföi aldrei snúið aftur til fjölskyldu
sinnar, en lá þá fyrir dauðanum á
sjúkrahúsi vegna heilabólgu.
Sveinn gat aðeins staldraö stutt við,
því að hann varð aö finna sér atvinnu hið
fyrsta. Svo fór, að þetta var í síöasta sinn
sem þau sáust allt fram til ársins 1947.
Hann skrifaði þeim ekki fyrsta árið vegna
missættis, sem orðið hafði milli þeirra við
brottför hans, en tók sér ferð á hendur
seinna í þeim tilgangi að hitta þær á
búgarðinum hjá Edinburg. Þar frétti hann
aðeins, að móöir hans hefði gifzt aftur og
væru þær mæðgur nú farnar til Elfross í
Saskatchewan að fást við búhokur, en
höföu ekki getað látið hann vita, þar sem
þær vissu ekki, hvar hann væri niðurkom-
inn. Hann skrifaði þeim til Elfross, og í
brefi, sem systir hans á enn, er að finna
ýmsan fróðleik um það, sem á daga hans
hafði drifiö, eftir að hann skildist við þær.
Hann hafði unnið eitt ár hjá naulgripa-
sala, séö um bókhaldiö og rekið naut.
Hann rak nokkur naut fyrir mann þennan
til-St. Paul í Minnesota. Þar fékk hann í
fyrsta sinn vinnu á skrifstofu, en þaö var
hjá Norður-Kyrrahafsjárnbrautinni. Nú
keypti hann sér fyrsta alklæðnað sinn og
gat sótt kvöldskóla. Bókasölumenn komu
oft á skrifstofur járnbrautarfélagsins, og
Sveinn sparaði saman fé til fyrstu meiri
háttar kaupa sinna á bókum, ritsafni
Tolstois. Hann fékk einnig vinnu á kvöldin
— sem fluttist til
Ameríku — kom víöa viö
sögu, gerðist bæöi rithöf-
undur og forustumaöur í
listpólitík og átti mestan
þátt í að koma fótum
undir frægt safn nú-
tímamyndlistar, Museum
of Modern Art í New York
viö að vísa til sætis í leikhúsi, og þannig
gafst honum kostur á að kynnast verkum
Bernards Shaw og Oscars Wilde sem og
sígildri tónlist.
Eftir að hann hætti störfum hjá Kyrra-
hafsbrautinni, vann hann í nokkra mánuöi
á málmgrýtisbátum á Vötnunum miklu.
Það virðist hafa verið rétt áður, eða strax
á eftir, sem hann fór til Vancouver og
réðst sem kyndari á Empress of China,
eitt af skipum kanadísku Kyrrahafsjárn-
brautarinnar, sem sigldi til Austurlanda.
Það fór til Japan og það kom við í Hong
Kong, en þegar það kom til Shanghai,
hvarf hann af skipinu. „Ég dvaldist þarna
aðeins skamma hríö," skrifaði hann síðar.
„Það er erfitt að meta, hversu margs ég
varð vísari. Ég sá mjög lítið, en nóg til að
vekja hjá mér geysilegan áhuga." Hann
fór fljótt burtu vegna ótta við kóleru og
aðrar pestir og tók annað skip til
Vancouver.
Þessi „geysilegi áhugi" varð til þess, að
hann las síðar feiknin öll um Kína, sögu
þess, stjórnmál, hernaðarlist, trúarbrögð
og heimspeki og fór einnig að læra
kínversku. Tvær af bókum hans fjalla um
Kína: „A Yankee Adventurer”, 1930, og
„Look South to the Polar Star“, 1947. Hin
fyrri fjallar um ævi Fredrick Townsend
Ward og sögu Taiping — uppreisnarinn-
ar, hin síöari er skáldsaga.
Þegar hann var kominn aftur til
Miðvestur-ríkja lagöi hann á margt gjörva
hönd, reyndi að selja lífsábyrgðir, reyndi
sig viö bóksölu, vann við uppþvott á
hótelum. Síðan ákvaö hann að halda til
New York. Hann fylgdi járnbrautarlínunni
frá Cleveland til Port Jervis, þar sem
mjóstu munaði að hann léti líf sitt á
járnbrautarteinunum; hélt síöan áfram til
Jersey City. Þar borgaði maður nokkur
honum 50 sent fyrir að flytja nokkra
dráttarhesta á ferju til Neðri Manhattan
og síðan á annarri ferju til Brooklyn.
Hann var vanur að fást við hesta og þetta
tókst vel; en síðan gekk hann ha-
rmþrunginn yfir Brooklyn — brú aftur til
Manhattan, settist þar niður á fiskmark-
aðinum og borðaði í fyrsta sinn skelfisk.
Þetta var fyrir fyrri heimsstyrjöldina.
Hann varð kokkur á matsölustað í Neðri
Manhattan og afgreiddi skyndirétti aö
næturlagi. Milli tvö og fjögur á nóttunni,
þegar fátt var um viöskiptavini, las hann
kennslubækur í bakherbergi. Hann tók
þátt í tveimur námskeiöum við háskólann
í New York, annað var fyrir rithöfunda,
hitt fyrir blaðamenn. í háskólanum kynnt-
ist hann Mike Gold, sem þá var aö verða
fréttamaður og síðan varö ritstjóri
tveggja lítilla vikublaða í Westchester
County í New York, Bronxville Review og
Scarsdale Inquirer og bauö hann Sveini
starf. Þegar hann hafði unnið í nokkra
mánuði hjá þessum blöðum, varð Sveinn
blaðamaöur hjá dagblaðinu Mt. Vernon