Lesbók Morgunblaðsins - 31.05.1980, Qupperneq 12

BILAR
T- MODELIÐ
AF FORD-
í 15 MILLJÓN-
UM EINTAKA
Saga bílanna nær nú senn yfir heila
öld, en enginn bíll hefur markaö önnur
eins tímamót og T-módeliö af Ford,
sem framleitt var frá 1908 til 1927.
Þótt tækni viö fjöldaframleiöslu væri
þá næsta vanþróuö miðað viö þaö
sem síöar varö, tókst engu aö síöur að
framleiöa — og selja — meira en 15
milljónir eintaka af þessu rómaöa
farartæki.
Áöur en saga þessa bíls hófst, haföi
Henry Ford reynt um nokkurra ára
skeið aö framleiöa áreiöanlegt farar-
tæki og eitt sinn haföi hann raunar
gefizt upp í örvæntingu og hvarf þá um
tíma á búgarö fjölskyldunnar, —
aðeins aö sjálfsögöu til þess aö sækja
í sig kjark á nýjan leik. Ford var 45 ára,
þegar fyrsta T-módeliö rann út úr
verksmiöjunni og ekki grunaöi hann
þá, hvert tromp hann haföi á hendi og
hve mjög þessi bíll átti eftir aö verða
þýðingarmikill hluti af bandarísku
þjóölífi.
Sumir hafa haldiö því fram, aö þessi
bíll hafi oröiö þýðingarmeiri fyrir per-
sónulegt frelsi manna á sinni tíö en
nokkur pólitísk yfirlýsing; fram aö
þessum tíma voru jafnvel minni háttar
feröalög afskaplega tímafrek og í
Ameríku, — landi hinna gífurlegu
vegalengda, markaði bíllinn tímamót.
A þessum árum var kominn til
skjalanna þó nokkur fjöldi bílgeröa,
sem framleiddir voru í litlu magni. Þeir
voru dýrir og aðeins á færi þeirra
efnuöu aö eignast þá. Meö tilkomu
T-módelsins varö sú breyting á, aö
hinn venjulegi maður eignaöist tæki-
færi til þess aö koma undir sig hjólum.
Einmitt þessvegna varð T-módeliö
alveg yfirráöanai á markaönum og í
þvílíkum mæli, aö tæpast eru líkur á aö
þaö heimsmet verði slegiö. Svo snar
þáttur varö T-módelið í bandarísku
þjóölífi, aö sérstakar gamansögur uröu
til, T-módelabrandarar og ekki var sú
revía færö upp á þessum tíma, aö
T-módeliö kæmi þar ekki viö sögu.
Fram að þessum tíma höföu Amer-
íkanar reynt aö ástunda viktoríanskt
siögæöi, en þaö var m.a. reist á því aö
erfitt var um vik aö syndga, þegar
alltaf voru einhverjir áhorfendur
viöstaddir. Allt í einu varö sú þýð-
ingarmikla breyting á, aö maöur gat
kippt kvenmanni uppí bílinn og ekiö á
brott og fóru sögur af ótölulegum
fjölda barna, sem átti aö hafa komið
undir í T-módelunum og var þess m.a.
minnst á þann hátt, aö fjöldi svein-
barnanna var skírður Henry í höfuöiö á
höfundi bílsins.
Þegar eldri menn líta aftur í tímann,
hafa þeir eitthvaö miklaö fyrir sér
ágæti T-módelsins og sjá þaö í
rósrauöum bjarma. Sannleikurinn er
sá, aö bíllinn var hannaöur meö þaö
fyrir augum, aö eigandinn gæti sem
mest annast viögeröir sjálfur.
Aðeins það allra nauösynlegasta var
notaö í fyrstu gerðirnar. Rafmagns-
startari var þar ekki, ekki heldur
bensínmælir, né hraða- og hitamælar.
Sagt var að betra væri að fara
bænaveginn aö T-módelinu á köldum
morgnum og vélin átti til aö fara allt í
einu aö brenna olíu. Umboösmenn
Ford urðu á þessum fyrstu árum
T-módelsins að hlusta á óendanlegar
raunatölur frá fólki, sem ekki haföi efni
á neinum öðrum bíl, en geröi samt þá
kröfu aö hann gengi eins og svissneskt
gæöaúr.
Svo spartanskur bíll skapaöi óöar
möguleika fyrir urmul framleiöenda,
sem fóru að búa til og selja ýmiss
konar aukahluti. Hvorki meira né
minna en 5000 aðskiljanlegir aukahlut-
ir voru framleiddir íT-módel hingað og
þangaö um Bandaríkin, — og Ford átti
engan þátt í því.
Vélin var 20 hestafla, sem þætti
nokkuð lítiö nú á dögum, en blokkin
var steypt í einu lagi, sem þá var nýtt
og þótti aö því veruleg framför. Eitt
háspennukefli var fyrir hvern strokk en
ekki kveikja eins og seinna varö. Tveir
gírar voru áfram og einn afturábak.
Gírskiptingar fóru fram meö ástigi á
pedala og þessi venjulegi fótstigni
hemlafeti var ekki í sambandi viö
hjólin, heldur gírkassann og hemlunin
átti sér staö meö þeim hætti aö band
strekktist utan á hjóli. Þótt merkilegt
megi viröast á okkar tækniþróuðu
tímum, var einnig hægt aö hemla meö
því aö stíga aðeins á fetann fyrir
afturábakgírinn — án þess aö þaö
skaöaöi nokkuö. Auk þess var hand-
bremsa í sambandi viö afturhjólin.
Síöar var hægt að fá T-módelið meö
svokallaöri Klettafjallabremsu; þá var
fóthemillinn einnig í sambandi viö
afturhjólin.
T-módeliö var byggt á einfalda grind
og fjöörunin byggöist á þverstæöum
blaðfjöðrum. Höggdeyfar eða dempar-
ar voru engir. A fyrri árunum var
bílnum ævinlega snúiö í gang með
sveif, sem átti til aö „slá“ og uröu æöi
mörg beinbrot þar af. Rafmagnsstart-
ara var fyrst hægt aö panta sem auka-
hlut 1919, en 1926 var sá búnaður í
öllum T-módelum. Þótt ótrúlegt megi
viröast, eru ennþá fjölmargir T-módel
Fordar vel gangfærir. Þeir eru geysi-
lega eftirsóttir sem safngripir og selj-
ast á margföldu verði nýrra bíla.
Mörgum hefur hreint og beint verið
bjargaö af ruslahaugum og meö mikilli
natni hafa þeir verið geröir upp - helzt
meö upprunalegum einingum, en oft
veröur aö fullkomna gripinn meö því
aö láta sérsmíöa eitthvaö, sem ekki
hefur tekizt aö útvega. En þeir veröa
langsamlega verömætastir, sem eru
aö öllu leyti í upprunalegri mynd. Sá
sem sést hér á myndunum er af árgerö
1926 og var hann auknefndur „síma-
klefinn" á sinni tíö. Eftir aö hafa lokiö
eölilegu æviskeiöi sínu, var honum lítt
gangfærum komiö fyrir í heyhlööu á
sveitabæ, sem nokkrum sinnum gekk
kaupum og sölum, — og alltaf fylgdi
bíllinn meö. Núverandi eigandi komst
yfir bílinn 1973 og geröi hann upp. Þá
kom í Ijós, aö hægt var aö koma öllu
því upprunalega í gott horf, nema
rafgeyminum, sem var ónýtur. Vélin
reyndist ágætlega gangfær, þegar
búiö var aö yfirfara hana og sömuleiöis
var þessi merkilega, fótstýröa gíra-
skipting í lagi.