Lesbók Morgunblaðsins - 21.06.1980, Síða 2

Eru stórsöngvarar
senn úr sögunni?
Músíkgagnrýnandi New York Times veltir þeirri spurningu fyrir sér hvort
hreinlega verði að hætta að færa upp erfiðustu óperur söngbókmenntanna,
vegna þess að óperuhúsin hafa ekki á takteinum söngvara, sem ráða við
hlutverkin.
Maöur er nefndur Peter G. Davis
og skrifar um músík í stórblaðiö
New York Times. Hann lætur í Ijósi
áhyggjur sínar um framtíó óperu-
húsanna, vegna þess aö þá söng-
krafta vanti, sem þarf til að ráóast í
erfiöustu verkefnin. Varla er um að
kenna hnignandi skólum og söng-
fólk á alþjóðamælikvarða hefur
hvað eftir annað lýst þeirri hörðu
samkeppni, sem á sér stað á
söngsviðinu: Um leið og minnstu
merki sjást um aö söngvari sé ekki
á toppnum, er honum óöar fórnað
fyrir annan, sem svo aö segja bíður
í dyragættinni. Sem sagt; þaö er
ekki hörgull á fólki, sem hefur á
bak við sig fínustu skóla og fær-
ustu kennara. En er þaö hugsan-
legt aö sjálfur náttúruefniviðurinn
hjá þeim beztu sé eitthvaö síöri en
var fyrir nokkrum áratugum. Eða
gengur þetta í bylgjum eins og
margt annað? Um þetta segir Peter
G. Davis:
„Hvar eru hinir stórkostlegu óperu-
söngvarar samtímans; rjóminn af
rjómanum, ofurstirni á alþjóöamæli-
kvaröa, sem eru kampavín óperu-
heimsins? Jú, viö getum nefnt nokkur
nöfn: Caballé, Scotti, Sutherland, Pa-
varotti, Domingo og Milnes. Þar meö
má segja aö þetta sé talið. Þaö er
lýsandi fyrir ástandiö, aö einmitt hér á
þessum síðum, lýsti James Levine,
tónlistarstjóri Metropolitan óperunnar,
því yfir í september síöastliönum, aö
dramatískir söngvarar væru nú svo
sjaldgæfir, aö taka yröi sumar meiri-
háttar óperur út af skránni hjá Metro-
politan, — þar á meöal óperur eins og
Aidu og II Trovatore.
Starfsáriö, sem endaöi í gærkveldi
(19. apríl) hefur borið meö sér, aö
James Levine talaöi vísdómsorö. Verk
sem gera minni háttar kröfur, svo sem
Brottnámiö úr kvennabúrinu, Billy
Budd og Mahagonny, hafa hlotiö góöa
dóma um leið og kassastykki eins og
Aida, Carmen og Tosca hafa valdiö
vonbrigöum vegna skorts á glæsileika
í söng.
Hver gæti ástæðan verið? Hvar eru
Carusóar komandi ára? Er skýringin
einfaldlega sú, aö framúrskarandi
rödd sé sjaldgæft náttúrufyrirbæri og
aö Carusó fæöist bara einu sinni á
hverri öld. Nei, ekki er það svo, segir
fjöldi kunnáttumanna sem stendur á
bak viö alla góöa söngvara: Um-
boösmenn, óperustjórnendur og söng-
kennarar. Miklar raddir eru hreint ekki
sjaldgæfar, segja þeir. En aðstæður í
músíkheiminum eru hreint ekki sem
bezt til þess fallnar á okkar tímum aö
þessir hæfileikar uppgötvist, ellegar fái
aö þróast. Einn af sérfræöingunum á
þessu sviöi hefur látið í Ijós þá skoöun,
aö birtist ungur Caruso núna á neðsta
þrepi atvinnumennskunnar, lítt fágaö-
ur en aö ööru leyti aö springa af
óbeizluöum náttúrukrafti, þá mundi
hann hvorki hljóta þá umönnun né
uppörvun sem þyrfti tii aö honum
nýttust hæfileikar sínir.“
Utan dagskrár er ekki úr vegi aö
velta fyrir sér, hvert gæti orðið
hlutskipti Kristjáns okkar Jó-
hannssonar, sem gagnrýnendur
virðast vera sammála um, aö sé
náttúrubarn aö þessu leyti. Bæöi
hér heima og úti í Kaupmannahöfn,
hlaut hann þau ummæli, aö röddin
væri stórkostleg, en ennþá, vantaöi
talsvert uppá, aö hann gæti talizt
stórsöngvari. Um leiö var þaö gefiö
í skyn, aö svo gæti orðið meö réttri
meðhöndlun. En í Ijósi þess, sem
Peter G. Davis hefur sagt um
óperuheim New York borgar, gæti
ef til vill fariö svo, að honum yröu
allir vegir færir í krafti söngraddar
sinnar, — en einnig hitt, aö nauö-
synlega uppörvun og aöhlynningu
skorti þegar á fyrstu tröppunni.
„Ekki skal því neitað, aö þessa
dagana gefst kostur, á aö hlusta á
mjög efnilega óperusöngvara,“ segir
Enrico Caruso, fæddur 1873, fræg-
asti óperusöngvari sögunnar og sá,
1 sem lengi verður til jafnaö. í
upphafi fékk hann þó dræmar
viötökur.
Luciano Pavarotti, sem söng í
Laugardalshöll í gærkveldi, er tal-
inn fremsti tenór heimsins um
þessar mundir og einn örfárra, sem
ráða við hvaö sem er og hægt er að
kalla stórsöngvara.
Peter G. Davis ennfremur, „þar á
meöal Catherine Malfitano, Richard
Stilwell, Frederica von Sade, Neil
Shicoff og Ashley Putnam. Og fleiri
mætti raunar telja. Vel gæti farið svo,
aö einhver þessara framantöldu gæti
þróast upþí þá stærö, aö síöari tímar
mundu vitna til þess. Viö skulum vona
að svo veröi. En þeir sem eru inná gafli
í óperuheiminum, telja þó aö líkurnar á
því séu ekki fyrir hendi. Ástæðurnar til
þess aö sú staöa hefur komiö upp,
leiöir heilmikiö í Ijós um þjálfun og getu
óþerusöngvara í heiminum á okkar
tímum.
Áöur en þaö er skilgreint nánar, er
rétt aö taka fram aö gullaldarfólkiö í
óperuheiminum flaug engan veginn
alfiörað, þegar þaö var aö koma sér á
framfæri. Allir miklir söngvarar liðinnar
tíöar, hafa þurft aö heyja sína baráttu
viö tregðulögmál ríkjandi kerfis, áöur
en ölluhn var Ijóst, hvaöa hæfileika þeir
höföu aö geyma. Varla hafa neinir þrír
óperusöngvarar látið meira til sín
kveöa en Caruso, Chaliapin og Maria
Callas, segir Michael Scott, sérfróöur
Breti um þessi efni. Og hann bætir viö:
„Öll hlutu þau sinn andbyr snemma á
ferli sínum og áöur en þau höföu
fínslípað sinn framúrskarandi náttúru-
efnivið."
Til aö ganga úr skugga um réttmæti
þessara hugleiöinga, er einfaldast aö
glugga í gagnrýni frá þessum tímum.
Fyrsta veturinn sinn hjá Metropolitan
óperunni í New York 1903—1904 hlaut
Caruso aðeins dræmt hrós ásamt meö
kvörtunum um „þessi þreytandi ítölsku
áhrif á röddina". Þremur árum síöar,
þegar Chaliapin lét fyrst í sér heyra í
Metropolitan, fékk hann ekki annað
hjá einum gagnrýnendanna, en aö
hann minnti mann á „grófleikann, sem
landi hans Gorki væri þekktur fyrir“.
Þessar köldu kveöjur uröu til þess aö
Chaliapin lét ekki sjá sig í Metropolitan
óperunni næstu 14 árin.