Lesbók Morgunblaðsins - 19.07.1980, Blaðsíða 12

Betri er orðstír
en orður
Ymsar spurningar hafa vaknaö
vegna þeirra þjóöhöfðingjaskipta,
sem veröa hér á landi á þessu
sumri. Við höfum veitt því athygli,
aö ýmsir hafa spurt hinn nýkjörna
forseta, hver afstaða hans sé til
oröuveitinga. Vigdís Finnboga-
dóttir hefur veriö varkár í svörum,
þegar hún fjallar um hugsanlegar
breytingar á starfsháttum þjóð-
höföingjans, en þó dylst engum,
aö hún hefur látiö þá skoöun í
Ijósi oftar en einu sinni, aö
löngum hafi veriö bruölað með
íslensku fálkaoröuna. Þaö er ann-
ars undarlegt, aö til skuli vera jafn
hégómlegur hlutur á íslandi og
fyrirferöarmikil oröa meö ýmsum
stigum, lík því skrauti, sem hengt
er á hershöföingja og aöra stríös-
menn meö þeim þjóöum, sem eru
neyddar til aö hafa jafn menning-
arfjandsamleg fyrirbæri og heri á
sínum snærum. Ef til vill eiga
þessi mistök rætur aö rekja til
þeirrar siövenju hér á betri bæj-
um á ofanveröri síöustu öld og í
upphafi þessarar, að hafa uppi
myndir af fínum persónum, eins
og Alexander Rússakeisara eða
hershöföingjum á borö við Olav
Rey eða Schleppegrell. Síra Ás-
mundur Gíslason prófastur segir
frá því í minningum sínum, aö
þessir skrautlegu heiðursmenn
hafi prýtt þilið í gestastofu hér í
Laufási, þegar hann kom, lítill
drengur, í fyrsta skipti til messu
fyrir rúmum hundraö árum. —
Þaö viröist sem Slavar séu næsta
ginnkeyptir fyrir heiöursmerkjum,
því að „ vinir alþýöunnar“ í austan-
tjaldslöndum eru sérstakir að-
dáendur oröuskrauts og minna oft
á ofhlaðin jólatré, þegar þeir eru
myndaöir á tyllidögum á grafhýs-
um átrúnaöargoöa sinna. Þá gefa
þeir þeim keisurum, sem þeir
fjandsköpuöust viö, ekkert eftir í
tildursdekri.
Ég verð aö játa, aö dapurlegast
þykir mér aö sjá oröuprjál á
prestshempum. Hatursmenn Jesú
Krists geröu sér vel Ijóst, að hann
var andsnúinn hégóma og hvers-
konar tilgerö, og fulltrúar her-
valdsins hæddu hann og spottuöu
meö því aö flétta kórónu af
þyrnum og setja á höfuö honum
og leggja yfir hann purpurakápu.
Þyrnikórónan hlýtur aö veröa
kristnum mönnum áminning um
afstööu Krists til þeirra leikfanga,
sem gerö eru til þess að kitla
hégómagirnd fullorðinna og eru
sjaldan í fullu samræmi við
manngildi þeirra, sém skreyttir
eru. Prestar eru kvaddir til þjón-
ustu i þágu þess drottins, sem
varaöi fylgjendur sína viö að setja
sig í heföarsætin. í samræmi viö
þann boöskap væri sú afstaöa
kirkjunnar þjóna eðlileg, aö þeir
hafni heiöursmerkjum. Um þessar
mundir er rætt um að gera
breytingar á embættisbúningi
presta, ekki síst vegna þess, að
hempan er óþægilegur og
þyngslalegur búningur og pípu-
kraginn óþjáll og heldur hjárænu-
legt hálslín á ofanveröri tuttug-
ustu öld. Tel ég vel viö hæfi, aö
reglugerö um búning presta fylgi
þaö ákvæði, að þeim leyfist ekki
aö bera heiðursmerki, þegar þeir
búast embættisklæðum og helst
yröu þaö samantekin ráö kirkj-
unnar þjóna að hafna heiöurs-
merkjum meö öllu.
Þorgeir rithöfundur Þorgeirs-
son, er afþakkaöi þá fátæklegu
upphæð, sem úthlutunarnefnd
listamannalauna sá sér fært aö
veita honum afgóðum hug á liðnu
vori, lagöi til, að nefndin léti gera
einkennishúfur meö glansskyggni
handa viðurkenndum listamönn-
um í stað þess að vera að píra
þessu takmarkaöa náðarbrauöi í
alltof marga staöi. Mór þótti þetta
býsna fyndin tiilaga (Þorgeir yrði
a.m.k. hermannlegur meö kask-
eiti, sennilega líkastur aömíráli),
einmitt vegna þess, að ég er
hjartanlega sammála Þorgeiri um
þaö, aö líklega er engin þjóö jafn
frábitin einkennisbúningum og
oröutildri og við íslendingar. Hins
vegar eru íslendingar menn
ORDSINS og fátt viröa þeir fremur
en orösnilld. Sú viöurkenning,
sem mest er metin af þessari
menningarþjóö er ORDSTÍR. Þá
er gott MANNORD sá auöur, sem
löngum hefur veriö talinn eftir-
sóttur og veganesti til heilla.
Margir telja ástæöu til aö óttast,
aö viröing manna fyrir þeim auöi
fari nú óöum dvínandi. Viröist
mér, aö uppalendum væri hollara
aö leggja áherslu á látleysi í ytri
búnaöi öllum, án þess aö hvers-
konar snyrtimennska, alúð og
smekkvísi veröi vanræktar í dag-
legu lífi. Við íslendingar þurfum
síst af öllu aö sýnast fyrir öörum.
Viö höfum þær bestu aöstæöur,
sem á veröur kosið, til mannrækt-
ar og uppbyggingar traustrar og
viröingarverörar menningar. Fyrir
þau dýrmætu tækifæri höfum við
ástæöu til aö vera þakklátir Guði,
en ekki mönnum.
Bolli Gústavsson í Laufási.

var einkum hugsaö sem þakklæðning,
sem leysti af hólmi þakhellur, er voru
brothættar og erfiðar í flutningum. Þak-
járniö náði strax miklum vinsældum, og
ekki leiö á löngu fyrr en einnig var fariö
aö klæöa útveggi timburhúsa meö báru-
járni. í því var töluverð eldvörn, og var
það gert að skyldu í Reykjavík aö klæöa
timburhús meö járnþlötum í því skyni.
Bárujárnsklæöning útveggja viröist vera
séríslenzkt fyrirbæri, og hefur þaö vissu-
lega sett sviþ á húsagerð í landinu. Auk
bárujárns var hingað flutt koparjárn, sem
nokkuð líktist múrhleðslu. Var þaö sett á
nokkur hús, einkum á Akureyri.
Fyrsta sementsverksmiðjan var byggö
á Englandi áriö 1830, og breiddist
notkun sements fljótt út. Þaö er þó meö
ólíkindum, hversu fljótt íslendingar upp-
götva þetta byggingarefni. Fékkst það
fljótlega í verzlunum, og var fyrst notaö
viö ýmis smáverkefni, en árið 1895 var
fyrsta húsið <steypt aö Sveinatungu í
Noröurárdal. Þessi nýja byggingaraöferö
vakti strax mikla athygli, og fljótlega
fylgdu fleiri steinsteypt hús í kjölfarið. í
nýrri byggingarreglugerö fyrir Reykjavík
áriö 1903 er steinsteyptum húsum skipað
á sama bekk og húsum úr hlöðnum
steini. Útveggjaþykkt var þar ákveðin 9
þumlungar (23 sm) fyrir efstu hæö í
steinsteyptu húsi, en 3 þumlungar auka-
lega fyrir hverja hæö þar fyrir neðan.
Leyfa mátti minni veggþykkt væru veggir
járnbentir. Venjulega voru loft úr timbri
fyrst í staö, en stundum var þó sett
steypulag ofan á timburgólfið. Fyrsta
steinsteypugólfiö var steypt áriö 1906.
Steinsteypuöld gekk hér snemma í
garð. í fyrstu var var rennt nokkuð blint í
sjóinn, og ekki var nægilegt tillit tekiö til
reynslu annarra þjóöa, sem þá höföu
öölazt mikla kunnáttu í steinsteypugerö,
svo sem Bandaríkjamanna og Þjóöverja.
Lítið var hirt um aö greina steypuefnin
aö, og oft voru þau illa hreinsuð. Þá voru
blöndunarhlutföll lengi vel á reiki og
algengt aö steypan væri alltof veik. í
byggingarreglugerö Reykjavíkur 1903
var styrkleikahlutfalliö í veggsteypu til-
greint 1:5:10, en síöar var kveðið á um
1:3:5. Smám saman tókst aö bæta úr
helztu göllunum, svo að kostir stein-
steyptra húsa fram yfir aörar húsagerðir
uröu auðsærri. Fram undir 1920 var
steinsteypa hrærö meö handafli á palli
og síðan dregin upp í vegg í fötum. Var
hún lögö í mótin í 20—30 sm þykkum
lögum og slegin vandlega saman meö
hnalli. Á þann hátt varö steypan þétt og
sterk og þessi aöferð hefur líklega
bjargað ýmsum elztu húsanna, þó aö
steypan í þeim hafi verið veik. Síðar fór
þaö í vöxt aö hafa meira vatnsmagn í
steypunni, svo aö auöveldara væri aö
koma henni í mótin, en viö þaö komu
fram vatnsaugu á yfirborði veggjanna.
Tækniframfarir í steinsteypunotkun
hafa ekki verið mjög stórstígar á síðari
árum, og ennþá finnast verulegir steypu-
gallar í nýjum húsum. Önnur byggingar-
efni, sem leyst gætu steinsteypuna af
hólmi, hafa ekki komið fram, og er
steinsteypan ennþá það efni, sem hentar
bezt við íslenzkar aöstæður. Hægt er aö
auka gæöi steinsteypunnar með því aö
vinna hana í sem ákjósanlegustum aö-
stæöum, t.d. innan dyra, þar sem hafa
má stööugt hitastig og fullkomna titrun á
mótunum. Verksmiöjuframleidd hús hafa
reyndar átt hér erfitt uppdráttar, enda er
innanlandsmarkaöur svo lítill aö
fábreytni eininganna setja útlisti húsanna
miklar skorður. Ýmsir hafa samt trú á því
aö í verksmiðjuframleiddum húseiningum
liggi framtíö byggingariönaðarins.