Lesbók Morgunblaðsins - 18.10.1980, Síða 11

REGN
í smásögu
eftir Jökul
Hvaö veröur um öll tímaritsheftin,
sem á fjörur okkar rekur á langri ævi?
Ekki hljóta þau strax sömu örlög og
blessuö dagblööin, sem viö köstum
okkur yfir í spennu dagsins meö mikilli
áfergju, berjum snöggvast augum og
ætlum svo aö brjóta til mergjar í kvöld,
— en eru svo oftast komin í öskutunn-
una á morgun, oft án þess að okkur hafi
nokkurntíma gefist tóm til aö vinna að
betur en viö geröum í fyrstu atrennu.
Tímaritin. Viö leggjum þau til hliðar,
og þau eru svo sett í kassa, fyrst inn í
fataskáp, síöan borin upp á háaloft eöa
niöur í kjallara. Þegar viö svo flytjum
eftir nokkra áratugi í nýja íbúö, oftast
þrengri, eða jafnvel í kirkjugaröinn,
lenda kassarnir hjá fornbókasala eöa á
öskuhaúgunum. Þaö hefur sjaldnast
veriö lagt í aö kosta á tímaritin band.
Þaö vill nú svo vel til, aö undirritaöur
hefur verið áhugasamur áskrifandi
margra tímarita um dagana og enn-
fremur fornbókasali í tvo áratugi. — Ó,
hversu mörg hundruð ágætra tímarita-
hefta hef ég ekki handfjatlað: Skírnir,
Andvari, löunn, Eimreiö, Tímarit MoM.
Og Helgafell. Og því miöur er reynsla
mín sú, aö upp úr fæstum þeirra hefur
veriö skorið, stundum ekki einu sinni
veriö svipt af þeim umbúöunum. Þrátt
fyrir þessa sáru reynslu hef ég mikla trú
á tímaritum og þykist vita, að sérhvert
hefti hafi borist nógu mörgum lesfúsum
gáfuunglingum og hugsandi grúskurum,
til þess að réttlæta útgáfu þeirra.
En hversvegna er ég aö segja frá
þessu nú? Á þessum dögum berst mér
einmitt upp í hendur ólesið tímaritshefti,
sem ég haföi lagt til hliðar fyrir
aldarfjóröungi. Enda þótt aö það heföi
veriö mér gleymt í öll þessi ár, og heföi
kannski gert mér enn meira gagn, ef ég
heföi lesið þaö fyrr, þykir mér ágætt, að
það skuli þó ekki alveg hafa farið
framhjá mér. Ég ætla ekki að nefna
ritiö. Ritstjórarnir hétu og heita Gunnar
G.Schram, Matthías Jóhannessen og
Þorsteinn Ó.Thorarensen, allt þjóð-
kunnir menn og hafandi margt til síns
ágætis, en auövitaö grárri og eldri nú
en fyrir 25 árum.
Á líkum aldri og þessir ritstjórar var
Jökull Jakobsson. Og í þessu tímarits-
hefti er saga, sem hann kallaöi Skip
koma aldrei aftur. Dálítiö Davíös Stef-
ánssonarlegt heiti. Og þetta er ásta-
saga í hans kynslóðaranda. Líklega er
þessi saga nú í einhverju smásagna-
safni Jökuls. En ég viröi hana fyrir mér,
eins og hún er þarna.
í mínum augum var Jökull Jakobsson
alltaf ungur höfundur. Ég las fyrstu bók
hans Tæmdur bikar, skömmu eftir aö
hún kom út. Ég var fulloröinn maður og
farinn aö kalla mig rithöfund, þegar
hinn kunni gáfumaöur, séra Jakob
Jónsson kom meö sína rauöhærðu
stráka — og dætur — frá Ameríku. Og
Jökull fór aö dæmi Laxness, gaf út sína
fyrstu skáldsögu á menntaskólaárum
sínum, sautján ára, Ijóngáfaöur, óstýri-
látur lífsnautnapiltur. Þaö var engin
tilviljun aö bikar var í myndinni. Skáld-
sagan var líka um ástir og átök í lífi
ungs eftirstríðsmanns. Síöan komu
smásagnasöfn, ferðabækur, en fyrst og
fremst var Jökull á manndómsárum
sínum blaöamaöur, útvarpsmaöur og
stórglæsilegur leikritahöfundur. Milli
okkar Jökuls var aldrei náinn kunnings-
skapur, aöeins yelviidarhugur úr hæfi-
legri fjarlægö. Ég mun hafa séö flest
eöa öll leikrit hans, fann nokkrar veilur,
eins og oft vill verða, en miklir og
glæsilegir höfundakostir Jökuls nutu sín
oftast vel, þótt mér fyndist stundum, aö
leikdómarar heföu mátt veita honum
meira aöhald og skynsamlegri gagnrýni
en raun var á. Ég leyfi mér aö fullyröa
aö Jökull Jakobsson hafi meö miklum
sóma gegnt forustuhlutverki sem
leikritaskáld okkar samtíðar á íslandi.
Verk hans veröa leikin áfram um
ókomin ár, þau bestu vonandi. Öll eru
þau góö heimild um andlegt líf okkar
tíma. Síöasta stóra leikritiö um skóara-
soninn, sem sýnt var aö höfundi látnum,
var þó því miður hvorki fugl né fiskur,
og ekki veröugt eftirmæli um þennan
ágæta höfund.
Þetta er, eins og allir sjá, augna-
bliksspjall, og auövitaö ér engin tilraun
gerö til neinskonar úttektar á höfundar-
verki Jökuls. En ég vil þó ekki láta
ógetið þess, sem mér er kannski
minnisstæðast úr starfi hans, en það
eru útvarps og sjónvarpsleikritin, þar
sem leikarar eins og Þorsteinn Ö.
Stephensen, Hulda Valtýsdóttir og
Brynjólfur Jóhannesson léku nokkur sín
stærstu hlutverk. Ég nefni Hart í bak,
Silfurbrúökaup og Draum Rósalindu,
Dans fötluöu stúlkunnar og skósmiös-
ins. Þá má heldur ekki gleyma því, hve
góöur útvarpsmaður Jökull var.
Hér eru að lokum nokkrar línur úr
sögunni. Punktarnir merkja úrfellingar:
Eg er farfugi. Ég kem og fer. Þú
grætur, ef ég fer. Þó muntu gráta meira,
ef ég verö kyrr hjá þór alltaf. Þó þú hafir
mig hjá þér, þó þú strjúkir höndum um
hár mitt, er hugur minn fjarri.. . Skipið
blés í fjarska . . . Þaö er betra aö þú
farir. Þá eignast ég þig allan. Ef þú ert
kyrr, verö ég að láta mér nægja að eiga
þig hálfan . . .
Regnið gerir mig þyrstan, sagöi
pilturinn. Ég heyri það falla allt í
kringum mig, en þaö svalar ekki . . .
Vínflaska í skápnum viö rúmið, sagöi
hún... Hún lagði hendur um háls
honum og hann kyssti hana... Þú
kyssir mig ööruvísi en áöur, sagði
hún . . .
Þaö er bara einn koss og hann ertu
búin aö fá. Þeir kossar, sem síðar koma
eru bara eftirhermur. . .
Jökull lýkur sögunni svona:
En regniö buldi á þakinu, þungt og
stöðugt og jafnt. Honum datt í hug, að
þannig hlyti aö heyrast, þegar moldinni
er rutt ofan á líkkistulok.
Stefán Snævarr
SKÁLDSKAPUR,
ÍSSKÁPUR
Ef þú leggur hlustir
viö frystibox í ísskáp
heyriröu í hafi
heyriröu í flugvél
Þaö er ísskápsflugvél
þaö er ísskápshaf.
Eyjalín
frá
Hafnarfiröi
VINUR
Nú átt þú engan — engan
að
nema mig.
Hér er þögn — svo
undarlega hljótt
í þessu húsi.
Fyrir aöeins nokkrum
vikum
voru herbergin
í þessu húsi
full
af
óslökkvandi þorsta
og brennandi losta,
fólksins, sem kom þar.
Nú allt er svo hljótt —
undarleg kyrrö.
Nei — sál þín kveinar,
kveinar ísífellu,
og þarna sit ég
brosi meö
lokuöum vörum
og horfi á þig þjást.
Úr Ijóöabókinni Sjálfsalinn
sem kemur út bráölega.
AUGU
ÞÍN
Sé ég haustský á himni,
dimmbrún,
grá og köld.
þannig eru augu þín
nú
full af kulda
haustsins.
Bláu voraugun
þin,
full af sólskini
sumarsins.
Þó eru aöeins
fáein ár
síöan
saga okkar
hófst.
Þessi saga tregans.
Var þaö ég? — Varst þaö þú?
Nei sökin er
falin
í okkur báöum,
og þetta vitum viö nú.
Sigurjón Guðjónsson
HAUSTLJÓÐ
Nú svífa fuglar suöur yfir höf,
og sveiflur taka vindsins frakkalöf,
en blöðin falla ótt af grein á grein,
og gjálfrar bára á sleipri fjöruhlein.
Loftsins óöur, ilmur, dó í gær,
og upp á loftið teygjast vatnsins klær.
En hvítar blæjur falda fjallsins tind
og frostiö snertir krumlu tjörn og lind.
í eyrum heyri ég annarlegan brag,
og innst í mannsins hjarta er skipt um lag.
Gleði vikin, tregi tekur viö.
Tafliö lífs og dauöa fært á sviö.
Jón úr Vör.