Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1981, Blaðsíða 10

Stritiö er áberandi í
gömlum norðurlanda-
myndum af vinnu, enda
vélar ekki komnar til sög-
unnar. Hér er það grjót-
nám eftir Svíann Gustav
Croner, f. 1889.
Sjómenn og vinnubrögð viö sjávarsíð-
una hafa öðru fremur oröið yrkisefni
þeím íslenzkum málurum, sem á ann-
að borö hafa látið eftir sig myndir af
vinnandi fólki. Samt verður þetta sí-
fellt sjaldséðara. Hér er ein undan-
tekning, sem tekin hefur verið íbók R.
Broby-Johansen: Netavinna eftir Eirík
Smith, máluð 1971.
Stúlkur í saltfiskvinnu.
Eftir Gunnlaug Blöndal.
til héðan: Menn lyfta böggum á klakk í
mynd Ásgríms úr Þjórsárdal og Ás-
mundur Sveinsson sýnir hinn vinnandi
mann í nokkrum verkum, sem standa á
almannafæri í Reykjavík og viö þekkjum
vel. Rómantísk og allt aö því þjóösagna-
kennd stemmning er yfir sumum vinnu-
myndum Schevings; t.d. fjölskyldu-
heimsókn í smiöjuna, hvíld viö heyskap
og fyrirmálslambi gefiö.
Fleiri íslensk dæmi eru tekin: Myndir
eftir Barböru Árnason, Mugg, Finn
Jónsson, Einar G. Baldvinsson, Hörö
Ágústsson, Jóhannes Geir, Svein Þórar-
insson og Sigurjón Ólafsson.
Vinnustaöurinn hefur greinilega orðið
málurum freistandi myndefni; ekki aö-
eins maöurinn sjálfur viö vinnu, heldur
og allt þaö smálega dót, sem tilheyrir.
Hinir þekktu Svíar frá öldinni sem leið,
Zorn og Carl Larsson, sýna á frábæran
hátt þegar brauö er bakaö til jólanna,
stúlkur viö sauma og járniö hamrað á
steðja. Viö sjáum skósmiðinn viö vinnu
sína og menn aö puöa viö grjótnám og
skógarhögg. Færeyskt grindadráp hefur
ekki þótt geðslegt, en Mikines tekst aö
minnsta kosti að gera það myndrænt.
Grænlendingar eiga líka sína menn og
aö sjálfsögöu eru veiðar viöfangsefniö
þar.
Skandinavísku málararnir eru oftar
meö myndir frá verksmiöjum og ein-
hverskonar iönaöi. En hinir rómantískari
í þeirra hópi, leitast viö aö sýna í einni
mynd náttúruna og hinn vinnandi mann:
Bóndi plægir akur sinn í vorsólinni, eöa
stúlkur taka upp rófur og mjólka kýr.
Meö því eftirminnilegra eru myndir
norska málarans Christian Krogh, sem
var fæddur 1879 og liföi fram til 1925.
Eftir að hafa tekið lögfræöipróf gegn
vilja sínum til aö þóknast fjölskyldunni,
sneri hann sér aö málaralist; hitti Georg
Brandes úti í Berlín og örlög hans voru
ráöin. Hann komst í kynni viö Skagamál-
arana dönsku, sem áöur er aö vikið;
dvaldi þar um tíma og fór aö mála mynd-
ir af sjómönnum og ööru alþýöufólki,
sem eru feikilega sterkar í einfaldleika
sínum. Gunnlaugur okkar Scheving hef-
ur sitthvað af honum lært, t.d. í mynd-
byggingu, en þaö var einmitt myndbygg-
ing Kroghs, sem þótti svo óeölileg, þeg-
ar hann sýndi í Christianiu eins og Osló
hét þá. Þetta þóttu mjög grófar og
ósmekklegar myndir í höfuöstaö Noregs
á þeim tíma.
Er vinnan yrkisefni hjá myndlistar-
mönnum einmitt nú? Tæplega er hægt
aö segja aö svo sé, nema rétt í undan-
tekningartilvikum. Sé litiö yfir öxlina á
öllum fremstu myndlistarmönnum okkar,
þá bregöur þar aöeins örsjaldan nú orö-
iö fyrir myndum af vinnandi fólki. Sum-
part er þetta háö tízku, en sumpart
vegna þess aö vinnuamboöin eru svo
óskaplega hörö, vélræn og ómalerísk.
Sé litið á íslenzkar aöstæöur, þá er mikill
munur á baggahesti eöa traktor, verka-
manni, sem bjástrar meö handafli viö
höfnina í mynd eftir Snorra Arinbjarnar,
eða Þorvald — og þeim verkamanni,
sem við sjáum í dag á lyftara. Og á sama
hátt er trébátur úr mynd eftir Scheving
æöi frábrugðinn nýtízku skuttogara.
Þegar til þess er litið að íslendingar
eru fiskveiðiþjóð, hafa furðu fáir málarar
túlkaö heim íslenzka sjómannsins. Áöur
fyrr málaði Finnur Jónsson talsvert oft
karla á smábátum aö veiðum. Og fram-
lag Gunnlaugs Schevings að þessu leyti
er stórfenglegt. í nútímanum eru nýjast-
ar af þessu tagi myndir Kjartans Guö-
jónssonar af mönnum og vinnubrögöum
um borö í togara. Og Hafnfiröingarnir
Sveinn Björnsson og Jón Gunnarsson,
báöir gamlir togarajaskar, hafa lýst
þeirri reynslu sinni í myndum. Jónas
Guömundsson stýrimaöur hefur gert
þaö einnig, en þetta getur ekki talizt stór
hópur.
Sem sagt; vinna viröist hafa oröiö
myndlistarmönnum miklu meira yrkisefni
framan af öldinni — og þá er átt viö
ísland. Á sýningum uppá síökastið
bregöur aöeins örsjaldan fyrir myndum
af vinnandi fólki, þegar undan er skilin
sýningin í vetur á Kjarvalsstöðum, sem
ég vék aö áöur, og sumum gagnrýnend-
um þótti miöur góö.
Sú skoöun hefur heyrzt, aö þaö hafi
einungis veriö af þjóðfélagslegum
ástæöum, aö þeir Þorvaldur, Snorri og
Jón Engilberts máluðu myndir af verka-
mönnum á fjóröa áratugnum. Kreppuár-
10