Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1981, Blaðsíða 12

Sr. Sigurjón
Guöjónsson
Viö erum stödd í Þrándheimi. Fyrir enda
aöalgötunnar, Munkagötu, er liggur frá
Dómkirkjunni miklu, Kristskirkju, blasir viö
hólmur einn úti á firðinum, sem kallaður er
Niöarhólmur eftir ánni Niö. Við könnumst
við nafnið úr fornum sögum, en Norðmenn
breyttu nafninu síðar og kalla hann Munk-
hólm, eftir að klaustur hafði risið þar.
Veður í sumar hefur verið svalt og vætu-
samt í Þrændalögum sem víðar í Noregi.
En í dag er hlýtt og að heita má, óslitiö
sólskin.
Varla er hægt að dvelja svo í Þrándheimi
um tveggja vikna skeið án þess aö sigla út
í Hólm, sem á mikla sögu að baki sem
aftökustaður, klaustursetur, virki og fang-
elsi. Þetta er fyrsta ferð mín þangaö og að
líkum sú eina. Nú er um að gera aö gríþa
tækifærið.
Viö göngum niður að höfn og staðnæm-
umst á bryggju einni þar sem okkur er sagt
að hólmferjan komi á hálftíma fresti.
Á bryggjunni eru nokkrir drengir sem
renna færum sínum í sjóinn. En þeir eru
flestir öngulsárir. Smáfiskarnir bíta ekki á.
Og ég sé vonbrigöin i augun drengjanna.
Kannski gengur betur á morgun.
Okkur verður litið til hólmans og út á
fjörðinn. Ekki ber á öðru. Þarna kemur
IMÐARHOLMI
Niðhólmur, eins og ferjan er kölluð, öslandi
á miklum hraða og eftir fáar mínútur er hún
lent. Hóþur manna gengur í land og annar
stígur um borð, ferðamenn erlendir og inn-
lendir auk Þrándheimsbúa, sem kjósa að fá
sér sólbað úti í Hólmi undir háum virkis-
veggjunum. Veðursþáin hafði loks lofað
góðum degi.
Þaö er mikill skriður á ferjunni. Ferðin
tekur aðeins 10 mínútur. Við stígum á land
í Niðarhólmi.
Þaö er slæðingur af fólki í hólminum,
meiri hluti börn og unglingar. Þau vaða út í
sjóinn milli þess sem þau baða sig í sól-
skini. En flest vaða þau ekki nema í hné
eða mitt læri, hika við að kasta sér til
sunds, sakir þess hve sjórinn er kaldur. Við
Leiörétting
Ég vil biðja Lesbók að leiðrétta villu,
sem fram kom í viðtali við Þorgrím Þor-
grímsson og Jóhönnu Kjartansdóttur í
Lesbók 17. okt. sl. Hinn ágæti áhugamaður
um andleg mál, Þorgrímur Þorgrímsson fer
alls staöar meö rétt mál að ég best veit,
nema í einu atriði sem mér þykir skipta mig
nokkru máli. Á bls. 16 segir hann að ég hafi
íslenskað enska orðið healer með orðinu
græðari. Þetta er ekki rétt. Islenska orðið
sem ég nota um healer er orðið græðir
(beygist eins og læknir). Þetta vil ég vin-
samlegast leiörétta um leiö og ég færi
Þorgrími þakkir fyrir það lof sem hann ber
á frammistööu mína í Englandi.
Ævar R. Kvaran
12
Hólminn er aöal-baöstaöur Þránd-
heimsbúa.
Byggður hefur verið langur grjótgarður
út úr hólminum vegna þessa, en sá hali,
garöurinn, óprýðir hólmann að miklum
mun, en ver baögesti fyrir ölduskvampi
fjarðarins.
Við reikum fram og aftur um hólminn
sem er lítill að ummáli. En að skammri
stund liðinni stefnir leiðsögumaöur ferða-
löngum saman og segir skýrt og greinilega
sögu þessa hólms. Verður stuðst við frá-
sögn leiösögumanns í því sem á eftir fer.
Sá fyrsti sem getur um hólminn er Snorri
Sturluson. Hann segir svo í Heimskringlu:
„Þá fór Ólafur konungur (þ.e. Tryggvason)
og fjöldi bónda með honum út til Niðar-
hólms og hafði með sér höfuð Hákonar
jarls (þ.e. Hlaöajarls) og Karks. Sá hólmur
var þá hafður til þess að drepa þar þjófa og
illmenni, og stóö þar gálgi, og lét hann þar
til bera höfuð Hákonar jarls og Karks.
Gekk þá til allur herrinn og æpti upp og
grýtti þat að og mæltu, að þar skyldi níö-
ingur fara með öðrum níðingum."
Þá getur þess næst, að Knútur mikli,
konungur Dana, Engla og Norðmanna, læt-
ur reisa Benediktsklaustur í hólminum
1028, eða svo herma enskar heimildir.
Konungur kom aldrei til Noregs, en stóð
við hlið bænda og vildi með því styrkja
stöðu sína gagnvart Ólafi konungi Har-
aldssyni. Með því móti tókst Knúti konungi
að flæma Ólaf úr landi á þessu sama ári.
Þegar svo Ólafur snýr heim og fellur á
Stiklarstöðum tveim árum seinna, setur
Knútur Svein son sinn sem undirkonung í
Noregi. Sveinn var kallaður Alfífuson. Var
kenndur við móður sína Alfífu, er var frilla
Knúts konungs. Sennilega fór allvel á með
Sveini og Norðmönnum til að byrja með.
En þau mæðgin urðu síðar óvinsæl og
neyddust til að flýja land. Við dauða Knúts
konungs lagðist klaustrið niður. Ef heimild-
in er sönn, þá er Hólmsklaustur elzta
klaustur í Noregi. En fornminjarannsóknir
hafa ekki enn sem komið er gefið óræka
sönnun fyrir því að klaustur þetta hafi veriö
til.
í íslenskum heimildum er þess getið, að
Klúníkanar hafi aftur komiö á fót klaustri í
Niöarhólmi. En tilefni þess var það, aö
lendur maður og höfðingi í her Magnúss
konungs berfætts gaf vildargjörö til klaust-
ursins. Maður þessi var Siguröur Ullstreng-
ur Loðinsson á Viggju. Um hann getur
Snorri í Heimskringlu. Ekki er vitað ná-
kvæmlega hvenær klaustriö reis af grunni.
En við fornleifagröft á árunum 1967—70
var komið niður á leifar þess. Fannst þá
múr og hlið og aö auki klausturbrunnurinn.
Og enn síðar var grafið upp hellugólf
klaustursins, svipað því sem er í Hákonar-
höll í Björgvin. Telja fornleifafræöingar
gólfið hafa veriö í fundarstofu, þar sem
klerkar og munkar tóku meiri háttar
ákvaröanir. Fornleifarannsóknum er haldiö
áfram og suma fræðimenn grunar að enn
kunni aö leynast minjar um klaustur Knúts
konungs. Halda því jafnvel fram aö undir-
staða virkisins hvíli á rústum þess.
Um nokkurn beinafund hefur verið að
ræða í hólminum. Áriö 1941 fundust átta
beinagrindur og síðan hefur bætzt við þær.
Nú er fengin algjör vissa fyrir þvi aö þarna
hefur verið klaustur á 12. öld.
Um klaustriö er annars lítið vitað. En
eignir átti það víöa um Þrændalög.
Gamlar enskar tollskrár bera því vitni,
að Niðarhólmsmunkar hafi haft veruleg
viðskipti viö Englendinga á skútum sínum.
Talið er víst, að klaustriö hafi átt nokkurt
bókasafn og munkarnir fengist eitthvað við
ritstörf. Öruggt er að þar er rituö um 1200
fyrsta saga Noregs og að sjálfsögðu á lat-
ínu. Höfundurinn er Þjóðrekur, munkur í
Niðarhólmi. Ritið heitir: Historia de antiqui-
tate regum Norwegiensi.
Snorri Sturluson segir svo frá um Magn-
ús blinda konung, sem barðist um völd í
Noregi við Harald konung gilla:
„Magnús, er blindaður hafði veriö, fór
síðan í Niðarós og gaf sig í klaustur og tók
viö munkaklæðum." Árið 1135 veita þeir
klausturbræöur honum viötöku og þar er
hann í tvö ár. Þegar svo Sigurður Slembi-
djákn berst til valda í Noregi og vill fá
Magnús til fylgis við sig, eru þeir klaustur-
bræður tregir tíl að sleppa af honum hend-
inni, en Magnúsi halda engin bönd og hann
yfirgefur klaustrið, griðastað sinn. En fellur
skömmu síðar í orrustunni viö Hólminn grá,
þá aðeins 25 ára gamall.
Eitthvaö kemur Hólmsklaustur við sögu
Sverris og Magnúsar Erlingssonar, er lengi
börðust um konungsvald í Noregi.
Að klaustrið naut álits og haföi ekki svo
lítil völd kemur glöggt fram í því að margir
ábótanna komust til æöstu metoröa og
voru áberandi menn í valdataflinu mikla í
Noregi. En sumir þeirra brutu þó af sér,
eins og Rita-Björn sem varð aö halda til
Rómar á fund páfa til að fá syndafyrirgefn-
ingu.
Það er hald fræðimanna aö klaustriö
hafi verið fámennt, 15—20 munkar, auk
þjónustu- og próventumanna. Fyrir því var
ábóti, sem hafði prior sér til aðstoðar.