Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1981, Blaðsíða 11

Smiðurinn hamrar járn í tréskurðamynd
frá Víkingaöld.
in voru hroðaleg tíð hjá verkamönnum,
en einnig hjá flestum öörum. Eru þá kjör
verkafólks orðin svona góö, að mynd-
listarmenn hafi enga samúö meö því1
lengur og séu þessvegna hættir aö nota
þaö sem myndefni? Varla held ég að
raunin sé sú. Það er ákaflega mikil ein-
földun aö kenna allar hræringar í mynd-
list viö þjóöfélagslegt ástand. Listamenn
eru ekki einangraðir, jafnvel þótt þeir búi
á íslandi. Þeir eru undir sterkum áhrifum
af stefnum og tízku, sem koma upp úti í
heimi og berast hingaö. Sumir meö-
höndla þessi áhrif á persónulegan hátt,
— koma þeim heim og saman við ís-
lenzkan veruleika, þegar bezt lætur.
Ef kenningin um hin feikilegu áhrif
þjóðfélagslegra aöstæöna á myndlist
héldi vatni, ættu listamenn ekki síður nú
en fyrr aö lýsa og útmála ýmislegt úr
heimi hins stritandi manns; hins dæmi-
geröa íslendings, sem vinnur tvöfaldan
vinnutíma og sofnar af þreytu fyrir fram-
an sjónvarpiö. En einhverra hluta vegna
dvelja myndlistarmenn við annaö. Sumir
eru í afstrakt flatarmálverki, aörir í ein-
hverskonar hugleiðingum um manninn í
umhverfi sínu, sumir mála landslag,
sumir mála fólk, en yfirleitt ekki vinnandi
fólk og sumir hafa haldiö inná svið fant-
asíunnar.
Á sýningu grafíkfélagsins, sem var
prýöisgóö og stóö í haust í Norræna
húsinu, kom fólk víöa fyrir í myndum, —
en aðeins Kjartan Guðjónsson sýndi
menn viö vinnu. Frá undanförnum árum
minnist ég þess aö hafa séð myndir eftir
Jóhannes Geir af mönnum að birkja
stórgrip. En þaö er langt síðan. Hjá þeim
Einari Hákonarsyni, Baltasar, Þorbjörgu
Höskuldsdóttur, Gunnari Erni, Braga
Ásgeirssyni og Alfreö Flóka kemur fólk
mjög oft fyrir, en það er næstum aldrei
viö vinnu að því séö verði.
Þegar litiö er til þeirra myndhöggvara,
sem nú starfa, hefur Ragnar Kjartansson
fjallaö um hinn vinnandi mann í einstaka
tilvikum, en ég man ekki eftir fleirum úr
þeim hópi. Ýmsir málarar og grafíklista-
menn hafa aö sjálfsögöu látiö frá sér
fara eina og eina mynd af þessu tagi, en
þær heyra samt til undantekningum.
Hvers vegna hefur þessi breyting orö-
iö? Hvers vegna er vinnan ekki myndefni
líkt og áður? Þessum spurningum er
ekki auðsvaraö, en þetta er samt íhug-
unarefni. Vinnan er daglegt hlutskipti
allra heilbrigöra manna, — og maðurinn
er sjálfur mjög algengt yrkisefni í mynd-
verkum eins og eölilegt veröur aö telja.
Af bók R. Broby-Johansen má sjá,
hversu notadrjúgt yrkisefni vinnan hefur
oröiö mörgum ágætum listamönnum á
Noröurlöndum; íslandi þar á meðal. En
hvers vegna ekki lengur?
Gísli Sigurðsson
RABB
»Nú lýgur Herlegdád ad konungin-
um því skattarnir eru ekki adeins
sjötíu heldur sjö sinnum sjötíu,«
sagdi Árni Oddsson forðum. Hvað
segði hann nú?
Skattaæði stjórnvalda er með
ólíkindum. Sú var tíð að menn
greiddu útsvar, tekjuskatt og
eignaskatt »eftir efnum og ástæö-
um« og þar við sat. Nú yrði þeim
heldur betur svimagjarnt sem ætl-
aði að telja upp alla skattana.
Gömlu skattarnir eru enn í gildi og
fara síhækkandi. Hinir nýju eru sjö
sinnum sjötíu talsins og tæpast að
furða þó hversdagsfólk viti vart
deili á þeim öllum. Nýlega var upp-
lýst að af bílverði, svo dæmi sé tek-
ið, hirti ríkið stífan meirihluta.
Sumir telja að venjulegur borgari
greiði allt aö áttatíu hundraðshluta
tekna sinna í ýmiss konar gjöld til
hins opinbera. Dagsdaglega verður
hann ekki svo mikið var við skatt-
heimtuna. Kerfið hefur lag á að
lauma fingrum í vasa hans án þess
hann verði þess var.
Samneysla? Gott og vel. Hvað
fáum við fyrir skattana? Góða vegi?
Fyrirmyndar skólakerfi? Öruggt at-
hvarf fyrir aldraða? Réttlátt dóms-
kerfi? Laun í samræmi við það sem
tíðkast í nágrannalöndum?
Nei, því miður fáum við ekkert af
þessu. Vegirnir eru jafnvel verri en
þeir voru fyrir fjörutíu árum og er
þá mikið sagt. (Grátbroslegt var aö
heyra á síðast liðnu vori greint frá
úthlutun fjár til bundins slitlags — í
samræmi við kjósendafjölda á
hverjum stað — hundrað metra
hér, tvö hundruð metra þar.) Eöa
skólakerfið? Hver mælir því bót?
Rándýrt er það. En gerast skólar nú
betri en á tíð þeirra, Sigurðar
skólameistara og Pálma rektors?
Fróðlegt væri að heyra rök þess
sem héldi því fram. Nú er svo kom-
ið að drjúgur hluti skólakerfisins
gengur eftir eigin óháöri braut eins
og halastjörnurnar, sem sagt utan
við lög og reglur, þar sem frumvarp
til laga um framhaldsskóla hefur
legið árum saman fyrir Alþingi og
ekki verið samþykkt. Ekki var held-
ur að furða þó þingmenn kyngdu
munnvatni sínu áður en þeir
skræmtu upp úr sér já-yrði við svo
furðulegum skaufhalabálki.
Um málefni aldraðra þarf naum-
ast að ræða, þar stendur allt í
stafni. Er það þeim mun athyglis-
verðara þar sem vinstri stjórnir
hafa nú verið við völd hver á fætur
annarri, en slíkar stjórnir telja sig
einmitt leggja áherslu á mannlegu
þættina á undan hinum efnislegu
— og hæla sér af þvíl En skemmst
er frá að segja að ástandið í mál-
efnum aldraðra er jafnvel lakara en
vegakerfið og þarf þá varla að fjöl-
yrða meira um það.
Dómskerfiö íslenska er svo al-
deilis sér á blaði. Ærið kostar það.
En hvað fyrir það fæst, það er svo
annað mál. Hvernig dómarar verja
tímanum, hvort þeir eru að lesa
blöðin eða horfa út um gluggana,
það skiptir svo sem minnstu máli,
en alltént sýnist svo að þeir hafi
eitthvað annað fyrir stafni en að
kveða upp dóma því slíkt virðist
hreint ekki tíðkast lengur í þessu
landi (þó svona sé tekið til orða
Stóra
skrefið
í vændum
,að bíða tímunum saman eftir spít-
alavist — hvernig má það vera?
Og enn þyrstir kerfið í nýja
skatta. Má víst segja um áfergju
þess eitthvað svipað og Grímur
meðhjálpari dylgjaði um magamál
Bjarna á Leiti. Alkunna er að hver
breyting á skattalögum boðar
skattahækkun. Nýjasta dæmið:
skrefatalning símans. Varla mun
fólki þó lengi blöskra þau skrefin
því nú er loks í vændum stóra
skrefið: Staðgreiðslukerfi skatta.
Eða hver trúir að þá verði tækifærið
eiga dómarar þetta ekki einir held-
ur réttarfarskerfið allt; sé því ætlað
að vernda þegnana er það vita-
gagnslaust). Al Capone hefði sálast
hér úr leiðindum, ekkert að óttast,
engin áhætta, enginn spenningur,
ekkert aðhald.
En eitthvað hljótum við þá að fá
fyrir skattana? Aö vísu. Stórhækk-
uð laun þingmanna, svo dæmi sé
tekið og fyrirheit um fjölgun þing-
sæta. Fyrirheit um stórfjölgun
borgarfulltrúa (undirbúið, en ekki
endanlega útkljáð þegar þetta er
ritað). Einhver í kerfinu játaði að
það hefði aukin útgjöld í för meö
sér en »það má þá spara á öðrum
sviðum«. í stjórnarráðinu fjölgar
jafnt og þétt. Og þó er kvartað und-
an vinnuálagi. Fyrir allnokkru var
t.d. upplýst ad mannfjöldinn í
menntamálaráðuneytinu einu nálg-
aðist tvö hundruð. Og varla hefur
fækkað þar síðan. Hvað er allt þetta
fólk að gera þar? í heilbrigðisþjón-
ustunni hefur fólksfjöldinn sömu-
leiðis margfaldast á fáeinum árum.
Samt standa heilar sjúkrahúsálmur
löngum auðar og sjúklingar verða
ekki heldur betur gripið? »Það mun
hafa einhvern kostnaðarauka í för
með sér,« sagði embættismaður —
aðspurðurl Ætli maður sé ekki far-
inn að skilja undirtóninn í þess
háttar orðalagi? Staðgreiðsla skatta
hefur hvergi gefist vel þvert á móti
því sem sumir halda fram. Þó getur
hún gengið í iðnaðarlöndum þar
sem sami maður situr við sömu
vélina ævilangt, og alltaf á sama
kaupinu. Hér mun sams konar kerfi
hafa í för með sér meira en »ein-
hvern kostnaðarauka«. Þaö mun
stórauka þá skriffinnsku sem fyrir
er. Þá staðhæfa fróðir menn að á
því sé þvílíkur galdralás að frá því
verði aldrei aftur snúið hversu gall-
að sem það reynist.
Ég spái — þegar búiö verður aö
herða þann hnútinn að hálsi þegn-
anna — að þá muni jafnvel verða
horft með söknuði til þess kerfis
sem við nú búum við. Samþykki
skattþegnarnir þetta þegjandi og
hljóðalaust mun kerfið og eyðslu-
semin hrósa ótvíræðum sigri: lengi
lifi stóri samningurinn!
Erlendur Jónsson
11