Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1981, Blaðsíða 13

UR MINU HORNI
Margt skemmtilegt hefur útvarpiö
okkar gamla upp á aö bjóöa, og
kannski ekki síöur fróölegt. En því miö-
ur stelur sjónvarpsglápiö mörgu frá
okkur. Viö skrúfum fyrir útvarpiö rétt
fyrir átta á kvöldin til þess aö vera
reiöubúin aö setjast inn í skársta her-
bergi hússins — ef viö erum svo hepp-
in aö hafa vistarverur til skiptanna. —
Svo hættir okkur við að gleyma aö
opna útvarpið aftur, þegar skjárinn
freistar okkur ekki lengur. Sjónvarps-
fólkiö mætti minna okkur oftar en þaö
gerir á þaö sem útvarpiö hefur upp á
aö bjóöa, málalengingalaust.
Mikill galli er þaö annars hve lítil
samvinna virðist vera á milli vinstri og
hægri handa þessarar stofnunar. Eink-
um er þetta bagalegt um áttaleytið á
kvöldin. Þá er maöur kannski aö hlusta
á erindi eöa upplestur í útvarpinu. Ann-
aöhvort er aö missa af hluta eöa jafn-
vel öllum kvöldfréttum sjónvarpsins,
eöa veröa af síðari hluta þess efnis
sem veriö er að hlusta á í útvarpinu.
Þetta er hin mesta handvömm. Þaö
hlýtur aö vera hægt aö bæta úr þessu.
En ég ætlaði að nefna þætti Jónasar
Jónassonar. Þeir og samskonar
dagskrár Guðrúnar Guölaugsdóttur
eru meöal þess besta af því tagi sem
uppá er boöið. Fyrir flesta aöra fast-
ráöna viðtalsmenn skrúfa ég, menn
sem alltaf viröast vita betur en viömæl-
andinn, hvaö hann ætlar aö segja,
kunna hvorki aö velja viömælendur né
tala sjálfir í útvarp. Þá má fremur kalla
heimilisplágu en velgerðarmenn.
Einn þeirra sem Jónas heimsótti í
sumar var bóndinn á Brekku í Mjóa-
firöi, hinn skemmtilegi, oröhagi og
glaöi fyrrverandi menntamálaráöherra,
Vilhjálmur Hjálmarsson. Sá Vilhjálmur
er einsog kunnugt er núverandi for-
maöur útvarpsráös. Mér þótti hann aö
þessu sinni óþarflega lukkulegur meö
stofnun sína. Hann er greinilega bjart-
sýnismaöur og ég trúi honum til alls
góös. En hann mætti sýna gömlum og
nýjum vinum sínum í pólitíkinni heldur
meiri hörku en enn hefur orðið. Hann
veit manna best, aö þar dugir engin
elsku mamma.
Meöal þess sem barst í tal milli
þeirra Jónasar og Vilhjálms var sú
hlægilega afstaða ríkisstjórnarinnar aö
halda ríkisútvarpinu í fjársvelti. Hvers-
vegna fær útvarpið ekki aö hækka not-
endagjöldin til samræmis viö dýrtíö,
spuröi Jónas ósköp varfærnislega.
Ætli þaö sé ekki fyrst og fremst
vegna þess aö þessi heimilisútgjöld
hafa áhrif á vísitöluna, svaraöi fyrrver-
andi menntamálaráðherra, ekki alveg
eins sakleysislega.
Hvernig væri nú að hnippa í annan
fyrrverandi ráöherra, enn á þingi og í
fullu fjöri. Vildi hann nú ekki gjöra svo
vel aö flytja á næsta Alþingi frumvarp
um breytingu á fölsun vísitölunnar, svo
aö framvegis veröi útvarps- og blaða-
kostnaður heimilishalds föst áætlunar-
tala sem ekki taki breytingum að eilífu?
En gamanlaust: Auövitaö stendur
þaö næst sjálfri ríkisstjórninni undir
forystu núverandi menntamálaráö-
herra aö koma þeim málum í eölilegt
horf sem hér um ræöir. Myndaspólu-
málin sýna aö fólk horfir ekki í kostnaö,
ef þaö á kost á fjölbreytilegu skemmti-
og fróðleiksefni, sem þaö getur notið
heima hjá sér. En auövitað er þaö hins
opinbera aö stjórna þessu og sjá um
aö markaöurinn fyllist ekki af klám-
myndum og ööru ómenningarefni.
Oft ratast kjöftugum satt á munn. Ég
hef ekki lagt það í vana minn aö hæla
þeim skrifara eöa skriffinnskuhlutafé-
lagi sem kallast Svarthöföi dagblaðs-
ins Vísis. En sá ritaranna, sem setur
þar svip á bæinn, kann vissulega aö
oröa hugsun sína, þegar hann vill svo
viö hafa. Stundum fá ráðamenn út-
varpsins frá honum skeyti. Fyrir
Frumvarp
til laga
um
breytingu
á fölsun
vísitölunnar
skömmu sagði hann eitthvaö á þá leið,
aö þar heyröist helst í þeim, sem væru
nógu frekir og viöbragössnöggir viö aö
troöa sér í þau fáu göt og smugur sem
heimamenn og vinir þeirra létu standa
auö einhverra hluta vegna. Þetta hafa
margir hlédrægir rithöfundar mátt þola
í áratugi.
Sá er þetta ritar hefur fyrir löngu
gert sér þaö Ijóst, aö það er mikils
umvert fyrir rithöfunda aö eiga nokk-
urn aðgang aö útvarpinu. Samstarfi
þessara aðila veröur þó aö vera í hóf
stillt, þar má hvorki vera of né van.
Fyrir rithöfundinn er þetta í senn aug-
lýsing og tekjulind. Það heföi því mátt
vera eölilegt samningsatriöi á milli út-
varpsins og höfundafélagsins, aö rit-
höfundum væri tryggöur árlega lág-
markstími fyrir upplestra á prentuðu
og óbirtu efni. Nú er samiö um gjald-
skrá og mestur hluti fer til sömu mann-
anna ár eftir ár. Hér er t.d. hlutur
Ijóöskálda fyrir borö borinn. Fæst
þeirra fá teljandi tekjur frá útvarpinu.
Einu sinni geröi ég á því prufu, hve
lengi ég þyrfti aö bíöa eftir því aö mér
væri boðið aö lesa eftir mig Ijóö í út-
varpið. Eftir sjö ár rauf ég þögnina aö
eigin frumkvæöi. En ég hef líka reynslu
fyrir því, aö ekki dugir aö geta þess
einu sinni eöa tvisvar viö dagskrár-
menn aö maöur vilji lesa.
Þetta er sérstaklega bagalegt vegna
þess aö Ijóöskáld eiga mjög undir högg
aö sækja meö útgáfu bóka sinna og
tímarit sækjast ekki eftir Ijóðum til birt-
ingar, eöa ekki hef ég fréttir af því.
Auðvitað verður þetta til þess aö skáld
eru ekkert aö flýta sér aö ganga frá
Ijóöum sínum eöa Ijóöaþýöingum til
birtingar. Hvort aö því er vinningur eöa
tap fer auövitað eftir atvikum. En ekki
er þetta skemmtilegt ástand eöa upp-
örvandi.
Um 1940 var Ríkisútvarpiö aðeins
rúmlega tíu ára gömul stofnun, ef ég
man rétt. Þá var enn langt til sjón-
varpsaldarinnar. Vissulega var útvarp-
iö þá enn vinsælt og voldugt. Síöari
heimsstyrjöldin aö hefjast fyrir alvöru.
Þá var Siguröur Benediktsson ungur
og áberandi blaðamaður. Ég man eftir
allhvassri gagnrýnisgrein, sem hann
ritaöi í Útvarpstíðindi. Hann talaöi um
fastakjafta útvarpsins, sem hann svo
kallaöi, mennina, sem hreiöruöu um
sig í stofnuninni og kynnu æöi vel við
sig í dýrðarsólskini lýðhyllingar. Þaö
var náttúrlega gott og blessað. En
hvorutveggja væri, sagöi Sigurður,
fólkiö vildi meiri fjölbreytni og þaö
væru líka margir sem teldu sig af-
skipta, vildu gjarna komast aö.
Jón úr Vör
„Skrímslið góða“ heitir gamalt
kvæði eftir Stefán frá Hvítadal.
Þar segir hann frá því, þegar hann
kom, drengstauli, til kirkju aö Felli
og sá uppi á vegg í stofu inni
mynd af furðulegri skepnu. Og
hann fer til gamallar vinkonu
sinnar, sem sat við hlóðasteininn
og hafði svo margsinnis sagt hon-
um allskyns „undrasagnir og
ævintýr“ og spurði „hvort skepna
þessi sé skrímslið góöa?“ En
vinkonan aldna, sem var „ölvuð af
æsku í elli sinni“ var nú „í vond-
um vafa að vizku þrotin“. Prestur
heyrir pískur pilts og segir honum
aö þarna líti hann mynd af landinu
sínu. Strákur hélt hann væri aö
gabba sig, honum fannst hann
„kannast viö kolrass og kviðinn
mikla“.
Ekki efa ég að fjöldinn allur af
íslenskum börnum hafa séð í
myndinni af landinu sínu ein-
hverja ókennilega skepnu, sem
liggur fram á lappir sínar nyrst í
Atlantshafinu og horfir yfir til
snæviþakins Grænlands og vafa-
laust gætu margir tekið undir
með Stefáni frá Hvítadal og kallaö
þetta fyrirbæri skrímslið góða og
jafnvel fengið þessu heiti dýpri
merkingu eins og Stefán gerir
reyndar í lok kvæðisins.
Þegar ég var að byrja að læra
landafræði fyrir um 40 árum síö-
an, hugðum viö aö Norðurlöndum
næst á eftir íslandi. Þá hófust
kynni af skepnu, sem tók á sig
ákveðnari mynd, sem sé þung-
lamalega tígrisdýrinu, Skandinav-
íuskaganum sem kemur stökkv-
andi í átt frá Norðurpólnum og
beinir kjaftinum að Englandi. Ár
og dalir í Svíþjóð mynda flestar
randir í feldi þess, Götaland og
Svealand luralegar framlappirnar,
en við þurfum alla leið til Finn-
lands til aö finna afturlappirnar.
Upp í kverk þessa dýrs teygir
sig svo ólögulegt tröllshöfuð, Jót-
land, með kartöflunefið, Djursland
og sultardropann, Sámsey, sem
er í þann veginn að falla ofan á
Fjón.
Næst lá leiðin niöur landakort-
ið, þar sem lönd Mið-Evrópu hjúfr-
uðu sig hvert upp að öðru og hafa
lítið eftirminnilega lögun uns
komið er í suðurhluta álfunnar og
þar kannast allir við skrautlega
stígvélið, Ítalíu, með háa hælnum
og sporanum og tánni, Kalabríu-
skaganum, sem teygist í átt að
Sikiley eins og hún sé í þann veg-
inn að sparka henni með Etnu og
öllu saman í sátt aö Sardiníu og
Korsíku, hun væri best komin í
þeirra hópi. Enn hefur Messína-
sundinu tekist aö koma í veg fyrir
þetta.
Reyndar liggur annað stígvél
ekki ósvipað Italíu lengst suöur í
höfum. Þetta er Nýja-Sjáland viö
Ástralíu, að vísu sundurrifið af
Cooks-sundi.
Og viö eigum líka stígvél viö ís-
land þar sem er Hvammsfjörður-
inn. Þetta er þó ekkert skrautstíg-
vél eins og Ítalía, heldur hæla- og
tábreitt gúmmístígvél, sem hentar
okkur betur hér og kúrir þorpið
fraega, Búðardalur, undir il þess.
Útvörður okkar lengst til vest-
urs er snoturt hundstrýni, Látra-
bjarg, en Blakkanes myndar lítil
uppbrett eyru þessa fríða hunds.
Sumir sjá í Langanesinu önd
með teygt og vanskapað nef,
Fontinn, og eflaust má finna
fjöldamargar aðrar myndir af dýr-
um, kynjaverum og hlutum á kort-
inu af landinu okkar.
Að lokum má nefna útvörð Evr-
ópu í suðvestri, sem fljótt á litið
líkist allra laglegustu stúlku,
Portúgal, með gríðarstóran skýlu-
klút, Spán, dreginn fram á ennið.
En þegar betur er að gáð er þetta
hökuhvöss og hrukkótt kerling
með höfuöborgina, Lissabon, í
annarri nösinni.
Þegar þetta er skrifað eru
margir ungir nemendur að byrja
að læra á landakort. Kannski auð-
velda undanfarandi líkingar lær-
dóm — eða kannski þær eigi ekki
viö í nútíma samfélagsfræðum?
Samt eru þeir til, sem eru svo
ölvaðir af æsku í elli sinni, að enn
hafa þeir gaman af aö leika sér að
þessum hugmyndum.
Anna María Þórisdóttir