Lesbók Morgunblaðsins - 13.11.1982, Blaðsíða 2

Blöö og blaðamenn eftir Pétur Ólafsson,
III. hluti
„Stolnar“ fréttir
fyrir 40 árum
— og 100 ára gamalt sendibréf frá séra Matthíasi Jochumssyni —
Fréttahraði fyrir liðlega 100 árum: Jón Sigurösson forseti lézt 7. des.
1879, en það var hinsvegar kominn 1. febrúar 1880, þegar fréttin birtist
í ísafold.
íslenskir blaðalesendur og
blaðamenn sitja yfirleitt við
sama borð og útlendir blaða-
menn og blaðalesendur. Er-
lendar fréttir berast þeim svo
til á sömu sekúndu, og vilji
blöðin senda blaöamenn í
eitthvert heimshornið, geta
þeir íslensku komist þangað
jafnfljótt og allir aðrir. Þetta
var öðru vísi fyrir aðeins fjór-
um áratugum. Þá urðu blöðin
að treysta að mestu leyti á
útvarpsfréttir og vikulegan
póst með erlend blöð. Sé
hinsvegar horft 100 ár aftur í
tímann, voru skipaferðir
hingað svo strjálar að það
tók t.d. næstum tvo mánuði
að flytja til Reykjavíkur, frá
Kaupmannahöfn, fregnina
um andlát Jóns forseta. Jón
lést 7. desember 1879, en
fregninni var „slegið upp“ í
ísafold 1. febrúar 1880, dag-
inn eftir að póstskipið kom.
Fyrir stríð taldi fréttastofa
íslenska útvarpsins sig eiga
einkarétt á öllum fréttum, sem
lesnar voru í erlent útvarp, hvar
sem var í heiminum. Því var það
einn fagran morgun haustið
1938 að VSV (Vilhjálmur S.
Vilhjálmsson, kunnur blaða-
maður á Alþýðublaðinu og höf-
undur pistla, sem birtust þar
merktir Hannesi á horninu)
hringdi og sagði hálfhlæjandi:
„Heyrðu, þessu stalstu." Mbl.
hafði þá um morguninn sagt frá
því að breski forsætisráðherr-
ann Chamberlain væri öllum á
óvænt floginn á fund Hitlers í
Berchtesgaden til að reyna að
afstýra stríði. Engin stórtíðindi
höfðu gerst meiri á þessu hausti.
BBC hafði sagt frá þessu í níu-
fréttum sínum kvöldið áður, en
þá var illu heilli íslenska út-
varpsfréttastofan búin að loka.
Því taldist það „þjófnaður“ að
hafa hlustað á þessa frétt í
breska útvarpinu og birt hana
síðan í Mogganum, án milli-
göngu fréttastofunnar. Sagan
endurtók sig auðvitað oft og
mörgum sinnum, og eitt sinn
gekk svo langt að sjálfur for-
maður útvarpsráðs hringdi að
kvöldi dags og spurði hvort rétt
væri að Þjóðverjar hefðu þá um
daginn ráðist með her sinn inn á
Balkanskaga. Við gátum stað-
fest þetta, vegna þess að við
höfðum „hlustað". Stundum
voru „sökudólgar" kallaðir á
fund útvarpsstjóra og frétta-
stjóra útvarpsins og „teknir á
hvalbeinið". En allt fór samt vel
og eitt sinn hringdi sjálfur
fréttastjórinn, vorið 1939, og
spurði hvort við hefðum heyrt
að Franco væri búinn að taka
Madrid (sem reyndist rétt).
Brátt fengu blöðin hér heima
sín eigin ritsímatæki og gátu
hafið keppni við útvarpið á
breyttum grundvelli.
Að „finna“ Shirer
En áður en blöðin gátu leyft
sér þennan lúxus, eigin ritsíma-
tæki, var oft leitað óvenjulegra
leiða til að afla læsilegra frétta
á öldum ljósvakans, með sem
minnstum tilkostnaði. Snemma
í stríðinu tókst okkur á Moggan-
um að „finna“ hvenær William
L. Shirer sendi fréttir frá
Þýskalandi til NBC-stöðvarinn-
ar í Bandaríkjunum. Shirer var
hiklaust einn snjallasti blaða-
maður síns tíma og skrifaði að
stríðinu loknu tvær metsölu-
bækur, „Berlin Diary 1934—41“
og „Rise and Fail of the German
Reich", 1400 blaðsíðna bók, út-
gefin 1961.
Á þessum árum naut Mbl.
einnig um stund liðsinnis Drew
Middletons, sem bjó stutta hríð
á Hótél Vík í Vallarstræti. Þar
kynnti hann sér m.a. bækur
enska hernaðarsérfræðingsins
Liddel Harts, sem hann hafði
fengið að láni hjá okkur.
Middleton varð síðar helsti
stríðsfréttaritari „New York
Times", og sumir kunna að
kannast við hann sem aðalhöf-
und sjónvarpsþáttanna um leið-
toga tuttugustu aldarinnar, sem
sýndir voru hér í fyrra.
Þór Whitehead spurðist fyrir
um það um daginn, hvort þýski
ræðismaðurinn í Reykjavík, dr.
Gerlach, hefði ekki verið ágeng-
ur við okkur Morgunblaðsmenn
fyrir stríð og eftir að stríðið
hófst. (Einhverntíma þarf að
gera því skil ef hægt er hver
maðurinn var, sem sást aðvara
dr. Gerlach hernámsnóttina
1940, „maðurinn í svarta regn-
frakkanum". Maðurinn, sem
undirritaður og fleiri töldu hér
hafa verið á ferð, kemur víst
ekki til greina, að því er Þór hef-
ir fundið út.) Þór fékk það svar,
sem ég hygg að sé tæmandi, að
dr. Gerlach bað Valtý Stefáns-
son að koma á sinn fund í nóv-
ember 1939 og mun ræðismaður-
inn þá hafa verið æði þungorð-
ur. Valtýr kom af þeim fundi
með þýska myndabók, „Greuel-
taten in Polen" (Hryðjuverk í
Póllandi). Sú bók var okkur
kunnug sem hreint áróðursrit.
Varðandi stríðsfréttir frá
Þýskalandi studdumst við helst
við þýsku herstjórnartilkynn-
inguna, sem almennt þótti
áreiðanleg. Hana „hlustuðum“
við í útvarpi frá Þýskalandi, er
hún var lesin hægt, einu sinni á
dag. Einnig „hlustuðum" við,
rifjuðum upp og skrifuðum
fréttir úr sænska útvarpinu, en
Svíar voru hlutlausir í stríðinu.
Fundurí
Compiegne-skógi
En því minntist ég áðan sér-
staklega á William L. Shirer, að
hann lagði Morgunblaðinu einu
sinni til frétt, sem birt var nær
orðrétt, daginn eftir að vopna-
hléssamningar Frakka og Þjóð-
verja voru gerðar í Compiegne-
skógi í júni 1940. Ekkert blað á
íslandi hefði haft efni á að
s:
2
MORGUNBLAÐIÐ
Langrardagur 22. júní
Ameriskur blaðamaður segir frá
Vopnahljessamningarnir
í Compiegné-skóginum
r 'S.l'
A sama stað og í
sama járnbrautar-
vagni og 11. nóv. 1918
I GÆR, 21. júní 1940 voru fulltrúum Frakka af-
hentir vopnahljesskilmálar Þjóðverja í skógin-
um hjá Compiegne á sama stað og í sama járn-
brautarvagni og Bandamenn afhentu fulltrúum Þjóð-
verja sína vopnahljesskilmála fyrir 21 árl 7 mánuðum
og 14 dögum, 7. nóvember árið 1918.
„En þótt staðurinn væri sá sami og jámbrautarvagn-
inn sá sami“, segir amerískur blaðamaður, sem staddur
var á staðnum, „þá var alt annað svo óendanlega ólíkt.
Fyrst og fremst það, að nú voru það fulltrúar Frakka, í
sínu eigin landi, sem voru að taka við skiimáium frá óvina-
Kl. 2 I nóft:
standa enn yfir
Klukkan tvö í nótt stóðu
samningar enn • yf ir milli
;von Keitels, fulltrúa Hitlers og
frönsku samningamannanna í
Co-mpiegne. Frönsku samninga-
mennirnir höfðu þá haft sam-
band við frönsku stjómina, sem
enn er stödd í Bordeaux, aÖ því
er tílkynt hefir verið opinber-
lega.
1 Bordeaux var skýrt frá því
í nótt að skilmálar Þjóðverja
vœru mjög sundurgreindir og að
þeim fylgdu viðamikil skjöl, til
ekýringar. Plögg bessi byrftu
Járiibrautarvagninn í Compiegne- skóginum. Myndin er tekin þegar
samningarnir stóðu yfir í nóvember 1918.
Flóttamenn
frá Frakklandi
5000 kiOna skaða-
bætur veona bflslyss
híníc Ln-PÍM ntnn«nlc Lnö
Frásögn morgunblaðsins 22. júnl, 1940 af fundinum í Compiegne-skógi, þar sem vopnahlé var undirritaó á milli Frakka og Þjóðverja og frá er
sagt í greininni. •