Lesbók Morgunblaðsins - 19.02.1983, Qupperneq 2

Guðrún Ósvífursdóttir er meðal þeirra persóna úr íslendingasögum sem hvað hugstæðastar hafa orðið unnendum sagnanna að fornu og nýju.
Fyrsta leikritið sem sýnt var hér á landi eftir konu, var raunar upp úr Laxdælu — og nú rær Þórunn Sigurðardóttir á sömu mið: Guðrún
heitir leikrit hennar, sem innan tíðar verður frumsýnt hjá Leikfélagi Reykjavíkur. Af því tilefni hefur Illugi Jökulsson rætt við Þórunni.
GUÐRUN
allra kvenna var hún kænst
Söguslóðir í Dölum: Höskuldsstaðir í Laxárdal. Þar bjó Höskuldur Dala-Kollsson, faðir Hallgerðar langbrókar og afí
þeirra Bolla Þorleikssonar og Kjartans Ólafssonar. Mynd úr íslandsför Collingwoods 1897.
„Guðrún hét dóttir þeirra.
Hún var kvenna vænst er upp
óxu á íslandi, bæði að ásjónu og
vitsmunum. Guðrún var kurteis
kona, svo að í þann tíma þóttu
allt barnavípur, það er aðrar
konur höfðu í skarti hjá henni.
Allra kvenna var hún kænst og
best orði farin. Hún var örlynd
kona.“
Þannig segir í 32. kafla Lax-
dæla sögu af andlegu og líkam-
legu atgervi Guðrúnar Ósvíf-
ursdóttur, sem eflaust er fræg-
ust kvenna í íslendingasögun-
um, ef þær stöllur Hallgerður
Iangbrók og Bergþóra eru frá-
taldar. Ekki getur hún kallast
gæfumanneskja; átti fjóra eig-
inmenn en hélt engum þeirra
lengi og af hennar völdum var
Kjartan Ólafsson veginn, einn
mestur kappi hinna fornu bóka.
„Þeim var ég verst er ég unni
mest,“ og svo framvegis. Ekki
verður æfi þessarar miklu konu
rifjuð upp hér, en varla er að efa
að mörgum muni þykja forvitni-
legt að nú er væntanlegt á fjal-
irnar í Iðnó nýtt leikrit um
hana, en það hefur Þórunn Sig-
urðardóttir skrifað. Þórunn er
kunnur leikari og blaðamaður
en hefur ekki fengist við leikrit-
un áður, nema í samvinnu við
aðra. Spjallað var við Þórunni
eftir æfingu á leikriti hennar
sem heitir einfaldlega „Guð-
rún“.
Áður en lengra er haldið; leik-
arar í komandi sýningu eru níu
talsins. Guðrúnu sjálfa leikur
Ragnheiður E. Arnardóttir, ung
og lítt þekkt leikkona, en með
hlutverk Kjartans fer Jóhann
Sigurðarson. Bolli er í höndum
Haralds G. Haraldssonar. Aðrar
persónur eru fjölmargar en
þeim hefur verið skipt niður á
sex leikara: Soffíu Jakobsdóttur,
Hönnu Maríu Karlsdóttur, Val-
gerði Dan, Jón Júlíusson, Jón
Hjartarson og Aðalstein Berg-
dal. Þórunn Sigurðardóttir
leikstýrir sjálf verki sínu en
leikmynd og búninga teiknar
Messíana Tómasdóttir, David
Walters sér um lýsingu en tón-
list hefur Jón Ásgeirsson samið.
Hefst þá samtalið.
Þórunn, hvers vegna varstu
að skrifa þetta leikrit? Getur
fólk ekki bara lesið Laxdælu ef
það hefur áhuga á Guðrúnu
Ósvífursdóttur?
Jú, ábyggilega. Veistu, ég get
eiginlega ekki svarað þessari
spurningu svo að vit sé í. En
þetta var bara hugmynd sem ég
fékk við lestur Laxdælu og allt í
einu var ég komin af stað. Þá
var ekki svo gott að hætta. Ann-
ars er þetta svolítið merkileg
spurning. Ég komst nefnilega að
því, eftir að ég var farin að
vinna að leikritinu mínu, að það
er til mýgrútur alls konar leik-
verka sem unnin hafa verið upp
úr Laxdælu. Ætli þau séu ekki
átta og þar eru bæði íslensk og
erlend leikrit, sem og kvik-
myndahandrit. Flest þeirra eru
gömul, frá nítjándu öld og fyrri
þluta þeirrar tuttugustu og
kunnast er sjálfsagt leikritið
hans Öhlenslágers sem hefur
verið sýnt einum þrisvar sinnum
í Konunglega leikhúsinu í Kaup-
mannahöfn. Ég hafði líka gam-
an af því að fyrsta leikritið sem
sýnt var hér á landi eftir konu
var einmitt upp úr Laxdælu; það
var „Víg Kjartans Ólafssonar"
eftir Júlíönu Jónsdóttur sem var
sýnt í Stykkishólmi veturinn
1879—80. Þannig að ég er síður
en svo ein á báti að vilja búa til
leikrit upp úr þessari sögu.
Hvað er það þá í sögunni
sem höfðar tii þín, og annarra
leikritahöfunda?
Það er nú ýmislegt. í fyrsta
lagi má nefna að hún er á vissan
hátt aðgengilegri en aðrar ís-
lendingasögur, tema hennar er
þrengra ef svo má segja. Þá á ég
við temað um Guðrúnu og
fóstbræðurna, þó sagan fjalli
auðvitað líka um önnur efni. Svo
er hitt, að sagan er að mörgu
leyti mjög dramatísk eins og
flestar aðrar íslendingasögur;
hún minnir á leikrit að formi til.
Þetta stafar að öllum líkindum
af því að sagan varð til sem
munnleg frásögn en ekki skrifuð
niður fyrr en síðar. Til að njóta
sín sem frásögn varð sagan því
að vera mjög hnitmiðuð, og er á
þann hátt eins og leikrit þó lítið
sé um samtöl. Nú, síðast en ekki
síst vil ég svo nefna að sem
bókmenntir standa íslendinga-
sögurnar flestu framar og því er
ekki nema eðlilegt að það sé
reynt að færa þær á svið, gera
þær lifandi í vitund fólks.
Hvernig hefur þú nálgast
viðfangsefnið?
Ég hef fyrst og fremst séð
söguna raunsæjum augum.
Enda þótt forspár, galdrar og
annað slíkt gegni veigamiklu
hlutverki í henni, þá er sálfræði-
legt innsæi ríkulegt, og það er
það sem mér hefur þótt mest
spennandi að glíma við. Frá
mínu sjónarmiði séð er þetta
fyrst og fremst saga um ástina
og allt sem henni fylgir, en einn-
ig um metnað, vináttu.
Hefurðu fylgt söguþræði
Laxdælu mjög nákvæmlega,
eða ef til vill breytt mjög ræki-
lega út af?
Það segir sig sjálft að ég hef
orðið að sleppa mjög mörgu. Ég
fylgi til dæmis ekki æfi Guðrún-
ar allt til loka eins og sagan.
Raunar hef ég. eftir því sem á
vinnslu leikritsins hefur liðið,
reynt að frelsa mig æ meira frá
sögunni; ég hef reynt að koma
mér niður á þau grundvallar-
atriði sem skipta máli og byggja
síðan leikritið út frá þeim, en
ekki smásmugulegri eftiröpun.
Ég fylgi sögunni, elti hana ekki.
Hvað með málfar persón-
anna? Það hefur væntanlega
verið erfltt viðfangs.
Já, mjög svo. Ég varð að
semja næstum öll samtöl sjálf
og sem betur fer gerði ég mér
litla grein fyrir því fyrirfram
hvað það yrði mikið verk. Þá
veit ég ekki hvort ég hefði lagt
út í þetta! En eins og allir vita
eru samtöl mjög fá í sögunni, og
þá yfirleitt mjög skorinorð
gullkkorn, og það er enginn
hægðarleikur að vefa önnur
samtöl kringum þau. Sumir sem
hafa fengist við svipuð verkefni
hafa valið þá leið að sleppa
gamla textanum algerlega en
það þótti mér aldrei koma til
mála. Stíll sögunnar er mjög
leikrænn og spennandi og auk
þess er hann óaðskiljanlegur frá
þeim tíma sem sagan gerist á.
Ég hef umfram allt revnt að
vera trú anda sögunnar. Á þess-
um tveimur árum sem leikritið
hefur verið í smíðum hef ég
margskrifað textann, og auk
þess fengið ýmsa góða menn til
að fara yfir hann með mér.
Þetta var feikileg vinna, en
mjög nauðsynleg því textihn er
mjög mikilvægur í leikriti eins
og þessu. Hann er til dæmis
miklu mikilvægari en ef ég væri
að skrifa kvikmyndahandrit. Á
sviðinu stendur allt og fellur
með textanum, að minnsta kosti
í svona leikriti.
En er leikritið þá á nútíma-
máli eða fornmáli?
Ég hef reynt að fara eins kon-
ar milliveg svo það er líklega
hvorki á nútímamáli né forn-
máli. Það ákvarðast af anda
sögunnar fremur en orðfæri
hennar og númer eitt hefur ver-
ið að reyna að búa til góðan
leiktexta, sem heldur þeim eig-
inleikum sem eru í sögunni. Þar
talar fólk sem er lítið gefið fyrir
að útskýra tilfinningar sínar)
það framkvæmir í staðinn. Jafn-
framt hef ég svo náttúrulega
reynt að segja eitthvað frá eigin
brjósti um þessar persónur,
koma á framfæri mínum hugs-
unum um þær; annars væri til
lítils að vera að skrifa leikrit.
Það hefur ekki verið erfitt, því
mér finnst þetta fólk á margan
hátt mjög nálægt okkur.