Lesbók Morgunblaðsins - 09.04.1983, Qupperneq 3

hins vegar hættur að undrast,
þú ert búinn að læra í skóla að
grasmaðkurinn er lirfa sem
breytist í púpu og út úr henni
skríður fiðrildi. Þessi kunnátta
ætti að gefa þér skilning á því
ofboðslega kraftaverki sem lífið
er, en af því að þú ert ekki leng-
ur barn, þá ertu búinn að missa
hæfileikann til að sjá í þessum
litla grasmaðki dæmi um óþrot-
legan lífsviljann; sjálft lífs-
kraftaverkið: Einn góðan veður-
dag mun grasmaðkurinn geta
flogið. í rauninni er hann fiðr-
ildi allan tímann; hann er eins
konar felumynd af fiðrildi, en
hann bara veit það ekki. Skil-
urðu hvað ég er að fara? Það er
um þann lífsvilja, og það krafta-
verk, sem birtist í grasmaðkin-
um, sem feikritið meðal annars
fjallar."
Og þú vilt ekki fara nánar útí
það?
„Ja, sumir í leikritinu standa
nær þessu kraftaverki en aðrir.
Sumir hafa slitnað úr tengslum
við það, með þeim afleiðingum
að lífsvilji þeirra er stórskadd-
aður. Og sem sé; ef leikritið
fjallar um eitthvað — sem ég
vona með guðs hjálp að það geri
— þá fjallar það um lífstrúna,
lífsbeiskjuna og grasmaðkinn."
Þetta er áhrifamikil þrenn-
ing?
„Já. Ég get líka tekið fram að
þetta er átakamikið leikrit — og
grimmt."
En viltu þá segja mér hvort
það einkennist af bjartsýni ell-
egar bölsýni?
„Það einkennist af sömu
bjartsýninni og birtist í gras-
maðkinum. Þótt hundruð kjarn-
orkusprengna hangi yfir höfð-
um okkar, þá drepur það ekki
lífsviljann sem birtist í öllu —
stóru sem smáu. Á honum verð-
um við að byggja ef við ætlum
að lifa það af sem ógnar okkur."
Og hvað er það helst sem
ógnar okkur, að þínu mati?
„Það sem ógnar okkur helst
er að einstaklingurinn er í
margfaldri hættu. Það er ekki
aðeins að við eigum á hættu tor-
tímingu, heldur hefur verið gert
samsæri gegn manneskjunni í
einstaklingnum. Ef við ætlum
að lifa af, þá lifum við af sem
einstaklingar en ekki sem ein-
hver heild sem kallast samfélag.
Sjálfsagt hefur alltaf verið mik-
ill vandi að vera manneskja; nú ,
er það að minnsta kosti mjög
mikill vandi, og ef þessum sam-
særisöflum gegn manneskjunni
tekst að drepa einstaklinginn,
Mikill vandi að vera manneskja — ef þess-
um samsærisöflun gegn manneskjunni
tekst að drepa einstaklinginn.
þá eigum við enga framtíð fyrir
okkur. Það þarf engar kjarn-
orkusprengjur til.“
En er í rauninni hægt að
drepa niður í okkur einstakling-
inn ?
„Hm.“ Birgir hugsar sig um
góða stund. „Kannski er það
ekki hægt. Við sjáum í dag
menn sem búa við ómennsk skil-
yrði, til dæmis í einræðisþjóð-
félögum þar sem ekki er aðeins
bannað að tala, heldur beinlínis
að hugsa og finna til, og þar sem
lífsháski er fólginn í þrá hverr-
ar manneskju til að tjá sig —
þarna sjáum við menn sem rísa
upp, óvaldaðir af öllu nema
sjálfum sér; menn sem gerast
svo djarfir að segja það sem þeir
hugsa. Þeir leggja lífið að veði
til þess eins að hafa skoðun, til
þess eins að lýsa tilfinningum
sínum. Ég segi til þess eins, en
það er einmitt þetta eitt sem
gerir manninn að manneskju, og
það eru þessir menn sem eru —
á Biblíumáli — „ljósið sem skín
í myrkrinu". Svo hættulegir eru
þessir menn hinum ómennsku
samfélögum að einskis er látið
ófreistað til að koma í veg fyrir
að þeir geti talað; þeir eru lokað-
ir inni, eða pyntaðir til að láta
af því að vera menn, eða þeir
eru hreinlega drepnir. Það er í
rauninni stórmerkilegt að þjóð-
félög — sem eru svo gegnsýrð af
mannhatri að þau hafa skipu-
lagt baráttu gegn manninum
með öllu því valdi sem þau búa
yfir — skuli ekki hafa náð meiri
árangri í mannhatri sínu en svo,
að einstaklingar þora enn að
standa upp í krafti þess eins að
vera manneskjur. í þessum ein-
staklingum krystallast von
mannkynsins."
Birgir heldur áfram: „Komm-
ersjalisminn, eða auðhyggjan, í
hinum svokölluðu lýðræðisríkj-
um hefur í eðli sínu sama
markmið og stefnt er að í ein-
ræðisríkjunum; þ.e.a.s. afnám
manneskjunnar í einstaklingn-
um. Munurinn liggur aðeins í
aðferðunum sem beitt er. Við
megum ekki gleyma því að þess-
um vísi að lýðræði, sem við
búum við, hefur beinlínis verið
neytt upp á þjóðfélögin með
mikilli og strangri baráttu."
Hefurðu svar við því hvers
vegna maðurinn hefur sjálfur
byggt upp ómennsk samfélög?
„Nú er stórt spurt. En þetta
er ágætt; þetta tengist nefnilega
leikritinu svolítið. Svarið við því
hvers vegna maðurinn hefur bú-
ið til ómennsk samfélög er auð-
vitað það, að hann er enn að
mestu leyti ómennskur. Hann er
enn lítið annað en dýr í frum-
skóginum og sjálfsupplifun
hans er að stórum hluta upplif-
un valdsins. Samkenndin með
öðrum er ennþá á frumstigi. At-
hugum að samkennd, eða húm-
anismi, getur ekki orðið til af
sjálfu sér. Ef þú gerir mér
eitthvað á móti skapi, þá lem ég
þig. Ég lem þig alveg látlaust
þangað til þú lemur mig svo
mikið aftur að ég finn að það er
sárt að láta lemja sig. Ég upplifi
þinn sársauka í gegnum minn.
Og þannig upplifi ég sjálfan mig
í öðrum, og útkoman er sam-
kennd. Mannúðin er ekki til af
einhverju bríaríi eða duttlung-
um náttúrunnar, heldur er hún
„Ég heyri rödd, sé andlit, kannski grettu eða
bros. Svo fer fólkið að tala, fyrst nokkur orð,
síðan heilar setningar. Að lokum hittist fólkið
og ég verð að ráða framúr því hvað það gerir þá,
hvernig hver grípur inní annars líf.“
nauðsyn; allt að því líffræðileg
nauðsyn. Það er engin ástæða
fyrir mig að elska þig, nema sú
að þannig getur sá sem ég elska
mest — það er að segja ég sjálf-
ur — lifað af. Þar sem báðir
hafa þessa sjálfstilfinningu
neyðumst við til að skilja að við
verðum að elska hvor annan
eins og sjálfa okkur, vegna þess
að annars munum við drepa
hvor annan."
Birgir glottir. „Þetta er allt
óskaplega kristilegt og Biblíu-
legt, er það ekki? En það er
ágætt; þetta er í samræmi við
mínar tilfinningar. Öðru langar
mig að víkja að. Okkur hættir í
dag til að tala í stórum fyrir-
sögnum. Við segjum að þjóðfé-
lagið eða kerfið sé svona og
svona, en gleymum því að þetta
kerfi er í höndum einstaklinga
með sameiginleg markmið. Það
er allt að því látið eins og kerfið
sé eitthvað sem lýtur sínum eig-
in lögmálum, en í rauninni lýtur
það aðeins lögmálum mannsins.
Þetta undirstrikar enn betur
gildi einstaklingsins í þágu
mannúðarinnar eða hatursins."
Þú talaðir um að þessar hug-
leiðingar tengdust leikritinu
þínu.
„Já. Sjáðu nú til. Fyrir nokkr-
um árum var pólitískt leikhús,
eða vandamálaleikhús, mjög í
tísku. Einkenni þess var að
sjónum var ekki beint að ein-
staklingnum, lífi, tilfinningum
og baráttu hans, nema þegar
slíkt snerti tiltekin pólitísk
vandamál. Leikritið mitt beinir
aftur á móti fyrst og fremst
sjónum að einstaklingnum. Þar
vegast á, eins og ég sagði áðan,
lífsástin og lífsbeiskjan. Það er
leitað svara við spurningunni
um hvernig hægt sé að lifa af
þann ómennska veruleika sem
óneitanlega ræður miklu í lífi
okkar í dag.“
Ég ákvað að gera enn eina til-
raun til að fá hann til að fara út
í smáatriði leikritsins. Spurði:
Og hvaða fólk leiðir þú saman
til að takast á við þetta ? Hvað
verður því tilefni til að velta
þessu fyrír sér?
„Hm.“ Birgir hugsar lengi.
„Sko — í hverju andartaki sem
þú lifir felst spurning um sjálf-
an þig. Spurning um það hvort
þú sért að verða hæfari eða
óhæfari til að nálgast það
mennska í þér. Lífstilfinning þín
— hvort hún er jákvæð eða
neikvæð, ef svo má að orði kom-
ast — hún gerir útslagið um það
hvernig líf þitt verður; hvernig
samskipti þín við aðra verða og
upplifun þin á sjálfum þér. Um
þetta snýst leikritið mitt.“
Þetta eru stórar og miklar
spurningar. Hvernig hefur þér
gengið að koma þeim fyrír í leik-
riti?
„Þessar spurningar eru, eða
eiga að minnsta kosti að vera,
eðlilegur hlutur af lífi hvers
manns. Þær eru alltaf meiraéða
minna að verki, hvort sem menn
gera sér grein fyrir því eður ei.
Frh. á bls. 15.
3