Lesbók Morgunblaðsins - 09.04.1983, Page 5

undur var utan eiginmaðurinn
og sá, sem útsetti tónlistina.
Margoft lýsir frú Heiberg því
yfir í ævisögu sinni að allra
bestu stundir sínar séu úti í
náttúrunni. Þau hjón eyddu öll-
um sumrum utan borgarinnar
sem og reyndar allir, sem
eitthvað máttu sín á þessum
dögum.
Sumarið 1842 leigðu þau
Bakkahúsið, þar sem Heiberg
dvaldist í bernsku hjá þeim
Rahbek-hjónum. Ekki auðnaðist
frú Heiberg að sjá þau hjón í
lifanda lífi, en hún var mjög
kunnug sögu þeirra og hugsaði
mikið um þau þetta sumar á
slóðum þeirra. Hún fann til
samúðar með Kömmu, sem um-
bar með „miklu frjálslyndi og
manngæsku andlega (platónska)
ást Rahbeks", sem varð sífellt
ástfanginn í nýjum og nýjum
dömum, sem heimsóttu hann á
heimili þeirra. Þegar Rahbek
beið óþolinmóður eftir þessum
heimsóknum og gægðist út um
hvern gluggann af öðrum, sagði
Kamma: „Þú ættir að fara í smá
gönguför niður veginn, Rahbek,
og fá þér frískt loft.“
Og þegar frú Heiberg skar
rósir af eldgömlum, mosavöxn-
um rósarunni, velti hún fyrir
sér, hvort það væri af þessum
runni, sem Kamma skar rósina
og gaf Baggesen, sem hann síð-
an orti um.
En á hverju einasta sumri um
15—20 ára skeið dvöldust þau
hjón að sumu leyti gegn vilja
sínum hjá Suhr-fjölskyldunni á
Sölyst við Strandvejen. Hei-
berg-hjónin kynntust Suhr-
hjónunum fyrst í baðferð til
Ems. Suhr var forríkur við-
skiptajöfur í Kaupmannahöfn,
en hafði eiginlega lokað sig inni
20 bestu ár ævinnar til að koma
fótunum undir fyrirtæki það,
sem hann erfði eftir föður sinn
og stóð þá höllum fæti. ískuldi
ríkti á milli Suhr-hjónanna, en
þau voru aftur á móti hvort í
sínu lagi mjög hlýleg gagnvart
Heiberg-hjónunum. Suhr hafði
lokað sig úti frá öllum skemmt-
unum, en hóf að sækja leikhús
(„gaa paa Comedie", eins og sagt
var á þessum dögum), eftir að
hann hafði kynnst frú Heiberg
og var sem eðlileg og hispurs-
laus framkoma hennar bræddi
þelann í brjósti hans. Hann bað
nú þau hjón að gera sér þá
ánægju að dveljast einn mánuð
á sumri á Sölyst. Þar höfðu þau
prýðisvistarverur fyrir sig og
vagn til eigin afnota. Mikið var
um boð og samkvæmislíf og
áleit Suhr að Heiberg-hjónin
drægju fólk að heimili sínu.
Heiberg fellur frá
Þegar Suhr lést, 10. nóvember
1858, ánafnaði hann Heiberg-
hjónum aðalbygginguna á bæn-
um Bonderup við Ringsted. Ein-
hver óhugur sótti að frú Heiberg
gagnvart þessum stað og svo fór,
að annað sumarið, sem þau
dvöldust þar, lést Heiberg úr
þarmabólgu eftir þjáningarfull
veikindi, 25. ágúst 1860. Marten-
sen-hjónin voru frú Heiberg
mikil stoð og stytta í þessu mót-
læti og frúin sat hjá henni jarð-
arfarardaginn og las fyrir hana
útfararræðu manns síns á þeirri
stundu, sem hann flutti hana
inni í Kaupmannahöfn. Á þess-
um tíma var ekki siður að konur
væru viðstaddar jarðarfarir, en
frú Heiberg hafði fléttað fagran
krans úr haustblómum með
hjálp nokkurra barna þarna í
sveitinni og sent á kistu manns
síns sem hinstu kveðju.
Gagnkvæm kurteisi
og riddaramennska
29 ára hjónabandi var lokið.
Þau hjón skildu varla nokkurn
tíma nema hvað frúin fór í fylgd
bróður síns til baðstaðarins
Marienbad tvö sumur, þegar
Heiberg varð að vera eftir
heima hjá veikri móður sinni,
Frú Heiberg ásamt fósturdætr-
um sínum. Myndin er tekin
1874.
í tilefni sýn-
ingar Leikfé-
lags Reykja-
víkur á leikriti
Per Olov En-
quists, Úr lífi
ánamaðk-
anna.
Jafnvel hinar fegurstu prima-
donnur verða að beygja sig
fyrir lögmálum ellinnar. Hér er
frú Heiberg á gamals aldri;
myndin er tekin 1882.
sem lést 4 árum á undan honum.
Brosleg er lýsing frú Heiberg á
fyrsta aðskilnaði þeirra hjóna,
en það var sumarið 1845, eftir 14
ára hjónaband. Þau dvöldust þá
á Sölyst að venju. Þá leigði Hei-
berg sér fiskibát og sigldi til
eyjarinnar Hven og dvaldist þar
í viku í stað 2—3 daga, sem hann
hafði áætlað í fyrstu. Ekki var
lengra til eyjarinnar en það að
fólkið á Sölyst fylgdist með
ferðum bátsins í kiki og á kvöld-
in gekk frú Heiberg um strönd-
ina og lét sig dreyma um að eig-
inmaðurinn fylgdist með ferðum
sínum í sjónauka. En þessi ferð
Heibergs var nokkurskonar
pílagrímsferð til heimkynna
stjörnuspekingsins Tycho-Brah-
es og hugðist hann beita sér
fyrir því að honum yrði reistur
minnisvarði á Hven, þó að sú
fyrirætlun rynni út í sandinn
vegna áhugaleysis ráðamanna.
I hugleiðingum sínum um
hjónaband sitt og Heibergs seg-
ir frúin að þar hafi ekkert lít-
ilmótlegt og hversdagslegt spillt
neinu og samband þeirra hafi
verið byggt á gagnkvæmri kurt-
eisi og riddaramennsku. (Hún
talar um „et courtoisieforhold".)
Hún telur, að það hafi komið
hjónabandinu mjög tl góða að
hún hafði eigin tekjur og þurfti
ekki að biðja eiginmanninn um
hvern eyri.
Áhorfendur drógu
sjálfir vagninn
hennar
Frú Heiberg var á leiksviðinu
í 36 ár og starfaði eftir það í 7 ár
sem leikstjóri við Konunglega
leikhúsið. Hún lék óteljandi
hlutverk, bæði létt og alvarleg.
Hún lék í „vaudevillum" manns
síns og alvarlegri leikritum
hans. 127 sinnum lék hún í Elv-
erhöj, þar af Agnete í 27 ár, en
síðar Elísabetu. Hún lék líka í
eigin leikritum „Apakettinum"
og „Sunnudegi á Amager“.
Höfundar kepptust um að
skrifa leikhlutverk fyrir hana og
hún vann eftirminnilega leik-
sigra, t.d. sem blinda stúlkan í
„Dóttur Renés konungs" eftir
Hertz og i titilhlutverki „Dinu“
eftir Oehlenschláger. Að lokinni
frumsýningu á „Dinu“, þar sem
frú Heiberg var hyllt með
óvenjuinnilegu og löngu lófa-
klappi, spenntu áhorfendur og
vegfarendur, sem safnast höfðu
saman á Kóngsins Nýjatorgi,
hestana frá vagni hennar og
drógu hann spottann heim í
Bredgade. Slíka upphefð höfðu
ekki aðrir hlotið en Friðrik 6. og
Thorvaldsen. Frúin vissi ekki af
þessu fyrr en hún steig út úr
vagninum, slíkur var troðning-
urinn í fólkinu og hún hélt að
þessvegna æki vagninn svona
skrykkjótt.
Frú Heiberg lék í fjölmörgum
leikritum Shakespeares og
margar blaðsíður í ævisögu
hennar fjalla um túlkun á hlut-
verk Lady Macbeth. Fram að
þessu höfðu eldri leikkonur allt-
af leikið þetta hlutverk og lagt
aðaláhersluna á gráa illsku lafð-
innar. En frú Heiberg lagði
mesta áherslu á ástríðuhita
hennar í túlkun sinni.
Hún lék Maríu Stuart í leik-
riti Schillers, en var ekki sátt
við meðferð höfundar á persón-
unni. Seinna leikstýrði hún leik-
riti Björnstjerne Björnsons um
Maríu Stuart og var mjög
ánægð með skilning hans á
henni. Björnson áleit að raunv-
eruleg orsök ógæfu Maríu Stu-
art hefði verið hin mikla fegurð
hennar, ástleitni og suðræn létt-
úð, sem varð þess valdandi að
háir og lágir gerðust ástríðufull-
ir tilbiðjendur hennar og í raun-
inni hafi hún aldrei eignast
neinn vin. Aftur á móti sætti frú
Heiberg sig ekki við virðingar-
leysi það sem Björnson sýndi
nafni Krists og Biblíunni í leik-
ritinu og strikaði út atriði, þar
sem þetta kom fyrir. Björnson
var viðstaddur frumsýninguna
og lét þetta gott heita.
Aðalmótleikari frú Heiberg
var Michael Wiehe. Hún hafði
um nokkurra ára skeið fylgst
með þessum unga og að hennar
mati efnilega leikara í því skyni
að yngja upp í elskhugahlut-
verkum. Hún stuðlaði að því að
þessi feimni og duli leikari fengi
fleiri og meiri hlutverk og fór að
leika á móti honum sjálf og
minnist oft í ævisögu sinni á
hinar djúpu og duldu tilfinn-
ingar hans og ástríðuhita.
Smám saman vann hann hugi og
hjörtu áhorfenda og varð um
langt skeið aðalmótleikari henn-
ar, sjálfrar prímadonnunar.
Öfund og illkvittni
Heiberg var um 7 ára skeið
leikhússtjóri við Konunglega
leikhúsið. Hann kom því m.a. til
leiðar að aftur var farið að leika
leikrit Holbergs og þau fengu
æðri sess í augum áhorfenda en
verið hafði um skeið. En nú kom
upp mikil andstaða frá ráða-
mönnum leikhússins og mörgum
leikaranna gegn Heiberg og
þeim hjónum báðum. Bar þar
margt til, svo sem sú frelsisalda,
sem flæddi yfir Evrópu 1848 og
einveldisafsal Kristjáns 7. það
ár. Leikararnir vildu nú sjálfir
fá meiri völd í leikhúsinu. Þar
var í fremstu fylkingu ungur,
myndarlegur og ákaflega
framagjarn leikari, Höedt að
nafni, sem einnig predikaði nýja
leikhústúlkun, þar sem tækni
var fremur í hávegum höfð en
tilfinningar. Hann hafði ótrúleg
áhrif á meðleikara sína upp á
móti þeim hjónum, m.a. Nielsen,
sem öfundaðist líka út í vel-
gengni og vinsældir frú Heiberg,
sem hann áleit vera á kostnað
leikframa konu sinnar (áður frú
Wexschall, velgerðarkonu
Hönnu Pátges, en vinskapur
þessara tveggja stóðst allar
raunir). Jafnvel Wiehe varð
fyrir miklum áhrifum af Höedt
Frh. á bls. 15.
5