Lesbók Morgunblaðsins - 09.04.1983, Síða 12

Rabelais
Hin stór-hrikalega
ævisaga Gargantúa
hins mikla föður
Pantagrúls forðum
samin af meistara
Alkófrýbasi
Þriðji hluti
Þýðandi: Erlingur E.
Halldórsson
Sjötti
kapítuli
Hvernig Gargantúi
fæddist með
kynlegu móti
Á meðan þau voru að grínast
svona um drykkjuskap fór
Gargamela að fá óþægindi í
kviðarholið, og þá stóð Grand-
gussi upp af grasinu og hug-
hreysti hana blíðum orðum því
hann hélt að þetta væri fæð-
ingarhríðirnar, og hann sagði
henni að þar sem hún hefði
hvílt undir pílviðnum þá mundi
hún fljótt verða heil heilsu. Hún
skyldi sækja í sig veðrið, vegna
komu barnsins inn í heiminn.
Því enda þótt verkirnir kynnu
að verða harðir þá myndu þeir
engu að síður líða fljótt hjá, og
gleðin sem fylgdi á eftir myndi
útrýma öllum sársauka svo ekk-
ert stæði eftir nema minningin.
Vertu hugrökk sem kind,
sagði hann. Komdu drengnum
inn í heiminn, og við skulum búa
til annan í snatri.
Æ! sagði hún. Þið getið trútt
um talað, karlmennirnir! Jæja,
fyrst þú biður mig skal ég remb-
ast eins og ég get, í guðs nafni
og fjörutíu. En himnafaðirinn
gefi að þú hefðir skorið hann af
þér!
Hvern? spurði Grandgussi.
Ha! sagði hún. Ertu þessi ein-
feldningur? Þú veist full vel
hvern ég meina.
Lim minn? spurði hann. Við
allra geitna blóð, sendu eftir
hnífi fyrst þú æskir þess.
Ænei, sagði hún. Guð forði
því! Guð fyrirgefi mér, ég meinti
það ekki í alvöru. Gerðu honum
engan miska hvað svo sem ég
sagði. En nú má ég aldeilis
standa í ströngu, nema guð veiti
mér hjálp, og limur þinn er
sökudólgurinn, einmitt vegna
þess að ég vildi vera þér eftirlát.
Hugrekki, hugrekki, hvað
hann. Burt með allar áhyggjur
og láttu fjóra fremstu uxana um
stritið. Ég ætla að skreppa frá
og má mér dramm. Ef þú færð
verki á meðan verð ég ekki langt
í burtu. Myndaðu lúður með lóf-
anum og kallaðu, og ég kem eins
og skot.
Eftir litla stund fór hún að
emja og kveina og hrópa. Þá
kom skyndilega sægur af ljós-
mæðrum úr öllum áttum, og
þær þreifuðu undir hana og
fundu eitthvert þykkildi, fremur
illþefjandi, sem þær héldu að
væri barnið, en það voru þá iður
hennar sem voru að renna út
vegna þess að þarmar hennar
hægra megin — þeir sem þið
kallið skeifugörn — höfðu linast
upp af öllu þessu vambaáti, svo
sem lýst var að ofan.
Á þessum punkti gaf subbuleg
kerlingarskrukka, sem hafði orð
fyrir að vera góð grasakona, og
komið hafði frá Brizepaille,
stutt frá Saint Genou, sextíu ár-
um fyrr, henni svo kröftugt
seyði að allir hringvöðvarnir
tepptust og herptust svo fast
saman að ykkur hefði verið
ómögulegt að teygja úr þeim
með tönnunum — sem er hræði-
legt að hugsa sér — jafnvel þó
þið hefðuð notað aðferð djöfuls-
ins á heilagri Marteinsmessu,
þá er hann skrifaði undir spjall
tveggja staðarkvenna og teygði
úr bókfellinu með tönnunum.
Við þetta misfelli losnaði kak-
an frá leginu og drengurinn
stökk þar út og inn í stóruslag-
æð. Þar næst reif hann sig upp í
gegnum þindina og kom að þeim
stað í öxlinni þar sem æðin
greinist í tvær kvíslir. Hann fór
vinstri kvíslina og kom út við
vinstra eyrað.
í því bili er hann fæddist
hrópaði hann upp — ekki: Mies!
Mies! eins og önnur börn —
heldur: Drykk! Drykk! Drykk!
eins og hann vildi bjóða öllum
til drykkju, svo hátt að það
heyrðist út um allar sveitir
Beusse og Bibarais.
Ég efast um þið leggið trúnað
á þessa kynlegu fæðingu. En ég
kæri mig kollóttan. Því að vand-
aður maður, maður vel vitibor-
inn, trúir alltaf því sem honum
er sagt og því sem skrifað stend-
ur. Er þetta á móti lögum okkar
eða trú okkar? Er þetta á móti
skynseminni, á móti heilagri
ritningu? Fyrir mitt leyti finn
ég ekki neitt skrifað í heilagri
ritningu sem mælir gegn því. En
ef þetta hefði verið vilji Guðs,
munduð þið þá segja að honum
hefði verið það ómáttugt? Ef
það hefði verið Hans vilji þá
hefðu konur alið börn sín á
þennan hátt, út um eyrað, allar
götur síðan.
Var ekki Bakkus kveiktur af
læri Júpiters?
Fæddist ekki Roquetaille út
um móður sinnar hæl?
Crocquemouche upp um hús-
skó fóstru sinnar?
Var ekki Minerva alin af heila
Júpiters út um eyra hans?
Adonis sprottinn af berki
myrrutrés?
Frh. á bls. 16.
12
Rabelais
(1494—1553)
Hin hreina mjólk vís-
indanna
í byrjun 16. aldar voru
minnst níu af hverjum tíu
frökkum ólæsir. Þeir sem
nutu skólafræðslu lærðu
stærðfræði, ræðumennsku,
rökfræði og stjörnufræði.
Bókmenntanám var ekki tal-
ið til menntunar. Bókmennt-
ir voru því aðeins góðar að
þær geymdu eitthvað til
stuðnings kristnum dómi.
Þannig var til dæmis Virgill
talinn ágætur vegna þess að
hann hafði boðað komu
Messíasar (alþjóðlegt
minni!). Orðabækur voru
ekki til í landinu, og örfáir
menn og dreifðir kunnu
grísku.
Skilningur húmanista á
menntun var annars eðlis en
tíðkast nú á dögum. Þeir
stunduðu vísindi vegna
þeirra sjálfra; þekkingarleit-
in var takmark í sjálfu sér.
Þeir lásu hina fornu texta
með nýju móti. Þeir vildu
skilja þá eins og þeir voru, án
fyrirframhugmynda, skýra
þá og þýða upp á nýtt. Þeir
beittu sem sagt gagnrýni. En
án endursköpunar er gagn-
rýni nafnið tómt. Krafan um
endurreisn bókmenntanna
var því eðlileg.
Þegar Frans 1. stofnsetti
„College de France“ árið
1530, þar sem átti að kenna
latínu, grísku og hebresku,
óháð guðfræðingunum í
Sorbonne (skólaspekingun-
um), fór fagnaðaralda um
hina dreifðu húmanista.
Rabelais varð fyrstur manna
til að fagna, í frægum kafla í
sögunni um Pantagrúl, bréfi
sem Gargantúi ritar syni
sínum er stundar nám í
París.
Nú hafa allar greinar
vísindanna verið
endurreistar og tungu-
málin verið endurlífg-
uð: gríska, en án henn-
ar er smán að kalla sig
lærðan; hebreska,
kaldeíska, latína.
Prentlistin, glæsileg og
nákvæm, sem nú er
notuð, var uppgötvuð
fyrir guðlegan inn-
blástur á mínum tíma;
eins og fallbyssuliðið,
gagnstætt því, var
runnið frá djöflinum.
Heimurinn er fullur af
lærðum mönnum, vel
menntuðum kennur-
um, og mjög yfir-
gripsmiklum bókasöfn-
um, og það er skoðun
mín að hvorki á tímum
Plató, Cicero né Pap-
inians hafi lærdóms-
iðkanir verð jafn auð-
veldar og nú á dögum.
Enginn mun í framtíð-
inni áræða að koma
fram án þess að hafa
hlotið fágun í verk-
stæði Minervu. Mér
þykja ræningjar, böðl-
ar, sjóræningjar og
hestastrákar betur
menntir núna en dokt-
orar og predikarar
voru í mínu ungdæmi.
Þetta gæti vel kallast trú-
arjátning húmanista, en ef
til vill lýsir fátt „tíðarandan-
um“ betur en lífið bréf sem
Rabelais skrifaði Erasmusi,
hinum ótrauða og mikilláta
forgöngumanni húmanista í
Frakklandi. Það var ritað
1532:
Ég hef kallað þig
föður minn; en ég ætti
að segja móðir mín, ef
velþóknun þín leyfir;
því það sem konurgera
á degi hverjum, sem
ala ávöxt kviðar síns
án þess nokkurn tíma
að líta hann augum, og
verja fyrir skaðsemi
loftsins, það hefur þú
afrekað á mér: án þess
að hafa séð mig, án
þess að þekkja nafn
mitt, hefur þú fóstrað
mig, alið á hreinni
mjólk þinna guðlegu
vísinda, svo vel að
færði ég þér einum
ekki þakkir fyrir það
sem ég er og það sem
ég vil, þá væri ég van-
þakklátastur manna.