Lesbók Morgunblaðsins - 21.05.1983, Blaðsíða 2

í baráttu hins vestræna manns við tímahrakið, er ef til vill
reynt að gera margt í senn; við eigum allt til alls, en höfum
ekki tíma. í stærstum hluta heimsins vantar allt til alls —
en þar hefur fólk nógan tíma
Byggt á grein í Siiddeutschen Zeitung eftir Christian Schútze
Viö íslendingar erum flestir hverjir hættir aö verja tímanum, viö eyðum
honum einungis.
Þaö er reyndar álitamál, hvort þaö er á nokkurs manns færi aö „eyða“
tímanum, sem, ef út í þaö er farið, er einn í þeirri aösööu aö geta eytt
sjálfum sér og endurnýjast á hverju augnabliki. En þessi ríkjandi málvenja
okkar, „aö eyða tímanum“, bendir til þess, aö þá sjaldan sem viö höfum
tíma til einhvers, þá er hann okkur svo dýrmætur; okkur svo mikil eftirsjá
aö honum, aö viö getum ekki notfært okkur hann — hvaö þá notið hans
— nema meö þeirri tilfinningu aö nú séum viö aö eyða einhverju.
í fljótu bragöi mætti ætla aö þessi grein, sem upphaflega birtist í þýsku
blaöi, taki á sérþýsku vandamáli og eigi því lítiö erindi til íslendinga.
Þýöandi er annarrar skoöunar. Sóknarkraftur íslendinga í lífsgæöakapp-
hlaupinu, sem oft á tíðum er bein afleiðing þessarar einkennilega ríku
þarfar til nágrannasamanburðar hér á landi, á sér vart hliöstæðu annars
staðar.
Þýöing þessarar greinar er því ekkert annaö en örlítil tilraun til aö vekja
íslendinga til umhugsunar um þaö, hvaö sé raunverulegt gildi okkar land-
læga vinnustreðs, sem nauösynlegt er flestum þeim sem vilja geta talist
liötækir þátttakendur í lífsgæöakapphlaupinu. — Örlítil tilraun einnig til
þess aö sporna viö því aö örlög sagnarinnar „aö verja“ veröi hin sömu og
geirfuglsins.
Þýð.
Tíminn líður — tíminn bíð-
ur. Tíminn þýtur áfram. Sum-
ir eltast við tímann, aðrir vita
ekkert hvað þeir eiga við
hann að gera. Einn drepur
tímann, frá öðrum flýgur
hann. Tíminn hefur orðið
mörgum tilefni til heilabrota.
Einna kunnast í því sam-
bandi er ráðaleysi heilags
Ágústínusar keisara: „Hvað
er tími? Þegar ég er ekki
spurður að því, þá veit ég
það. En þegar ég er spurður
að því, þá veit ég það ekki.“
Heimspeki og
hagfræði
Almennt hugsar fólk ekki
mikið um tímann. Til þess hefur
það alltof lítinn tíma. Samt sem
áður grunar okkur að tíminn sé
hráefni lífsins. Hráefni, sem
eykst að Verðgildi eftir því sem
við eldumst, á meðan börn bíða
hins végar óþreyjufull eftir því
að næsti afmælisdagur renni
upp.
Svona er nú tilfinningin fyrir
tímanum einstaklingsbundin.
Hver og einn skynjar hann á
sinn hátt; einum finnst hann
hafa of mikinn tíma, öðrum
finnst hann hafa of lítinn. En
getur verið að um einhverja
sameiginlega afstöðu til tímans
sé einnig að ræða; sameiginlega
upplifun á þessu hráefni eða
sameiginlega tilfinningu fyrir
því? Jú, nokkuð oft heyrum við
sagt: „Ég hef engan tima.“
Tímaskorturinn er nefnilega
tákn okkar tíma. Og á orðum
sem þessum byrjar oft samtal
sem lítils er af að vænta: „Ég
ætla ekki að fara fram á að þú
eyðir þínum dýrmæta tíma í
mig.“ „Fyrir þig hef ég alltaf
tíma,“ segir sá kurteisi. Hann
skynjar að tími hans; tími
sérhvers manns tilheyrir ekki
aðeins honum einum, því lífið,
örlögin, Guð, hafa orðið honum
úti um þennan tíma. En með
sjálfum sér hugsar hann ef til
vill sem svo: „Vertu snöggur,
vinur. Ég hef ekki rænt tíman-
um mínum, heldur skrapað
hann saman úr yfirfullu við-
skiptaalmanakinu mínu. Tíminn
er peningar."
Allir þekkja þessa jöfnu. Með
tímanum er hægt að þéna pen-
inga. Með peningunum má
kaupa hluti. En þegar hér er
komið sögu hagfræðinnar hvað
tíma og peninga varðar, er ekki
mikið meira á henni að græða.
Hagfræðingarnir hugsa um
framleiðslu, dreifingu eða
neyslu (einfaldar: verslun) —
allt eru þetta atriði sem þarfn-
ast tíma, en koma fyrst og
fremst peningum á hreyfingu.
Peningar eru reyndar eldsneytið
fyrir rekstur þjóðarbúsins. En
hvað gerist þegar búið er að
kaupa hlutina? Þeir eru ekki
margir hagfræðingarnir sem
hafa kannað þá hlið sem snýr að
þýðingu tímans fyrir notin af
keyptum varningi. Fyrir þá
flesta er þetta einfaldlega „frí-
tími“, og frítíminn þarf ekki
neinnar sérstakrar útttektar
með. Eins og nafnið bendir líka
til, er hér um frían, frjálsan
tíma að ræða. Bandaríski hag-
kerfiskönnuðurinn, Staffan B.
Linder er þó annarrar skoðunar.
Árið 1970 skrifaði hann bókina
um hina streitubundnu lífs-
gæðastétt, sem birtist í þýskri
þýðingu undir nafninu „Linder-
lögmálið, eða af hverju við höf-
um engan tíma lengur."
Lífsgæði geta
aldrei verið alger
í bók sinni kemst Linder að
þeirri niðurstöðu, að lífsgæðin
geti aldrei verið alger. Annað
hvort er samfélag auðugt að
efnislegum gæðum, eða auðugt
að tíma. Því ekki aðeins fram-
leiðslan, heldur einnig neysla
hlutanna verður að fara fram
innan ákveðins tíma. Þar sem
mikið er til af hlutum keppast
þeir innbyrðis um hinn tak-
markaða neyslutíma. Enginn
getur samtímis leikið tennis,
slegið grasið í garðinum, stund-
að siglingar og grillað. Þarna
standa til dæmis þrír fjórðu-
hlutar útbúnaðarins, sem til
þessara hluta er ætlaður, ónot-
aður á þremur fjórðuhlutum
þess notkunar- eða frítíma sem
til boða stendur. Það eru nátt-
úrulega engin ný sannindi sem
eru fólgin í þessum orðum, en
hver hefur eiginlega velt þessari
hlið málsins fyrir sér?
Við sem lifum í hinum vest-
ræna heimi höfum náð því
takmarki, að losa okkur mikið
til undan hinu hefðbundna
ástandi vöruskorts. í ótaldar
kynslóðir höfum við staðið í því
að vinna bug á efnislegri eymd
og vesæld. Slíku þrúgandi
ástandi kúgunar, með takmörk-
uðum afrakstri og óréttlátri
skiptingu hans, lýsti Karl Marx
sem „Ríki nauðarinnar". Hann
vonaði að með tækniframförum
og færslu framleiðslunnar yfir á
sameignarform, myndi „Ríki
frelsisins" komast á. Nú er þó
orðið ljóst, að við höfum um-
breytt þessum sviðum alvarlegs
skorts á nauðsynjum yfir í
offramboð. Því eru þeir margir
sem ekki fá notið þessara gæða,
— af því að tímann til þess skort-
ir. Nytsemi ákveðins hlutar
verður þá fyrst ljós, þegar búið
er að margfalda hann með þætti
tímans. Ef sá þáttur er núll,
verður nytsemin einnig núll.
Þetta eru reyndar heldur engin
ný eða beinlínis byltingarkennd
sannindi, en gætu þó orðið til
þess að einhverjir sjái ýmsa
hluti í nýju ljósi.
Fyrir marga hefur tímaskort
urinn á þennan hátt tekið við af
vöruskortinum í „ríki frelsis-
ins“. Mönnum er það bara ekki
orðið fyllilega ljóst ennþá.
Margur heldur sig ríkan, því
hann ímyndar sér að hann geti
nýtt sér allt það sem hann hef-
ur. En svo einfalt er það ekki.
Tíminn er fullt eins mikils virði
og peningar. Ómeðvitað lítum
við því löngunaraugum til
þeirra tíma-allsnægta sem eru
fyrir hendi í fátækum löndum.
Þar situr fólkið skrafandi eða
mókir í sólinni, að því er virðist
„dolce far niente", — hinu Ijúfa
iðjuleysi fyllilega ofurseld. Það,
sem þessi ofgnótt tíma er komin
til af illri nauðsyn en ekki þörf;
að þetta fólk lifir oft við líkam-
lega og andlega örbirgð yfirsést
okkur auðveldlega, því fólkið
2