Lesbók Morgunblaðsins - 21.05.1983, Blaðsíða 12

Svaðastaðastofninn og Hörður frá Kolkuósi
Kærði sig lítið
um mannagælur,
var alvörumikill
skörungur
1. hluti. Eftir Anders Hansen
Einn helsti ættfaðir Svaðastaðahrossanna: Hörður 112 frá Kolkuósi. Teikn-
ingin er gerð eftir Ijósmynd frá 1944. Hörður 112 var undan Sörla 71 frá
Svaðastöðum, scm er ættfaðir Svaðastaðastofnsins, og gæðingamóðurinni
Nönnu frá Efra-Ási.
íslenski hesturinn skipar
mjög sérstakan sess í sögu þjóð-
arinnar, sess sem engu öðru
húsdýri okkar íslendinga hefur
hlotnast. í ellefu aldir hefur
hesturinn verið förunautur
þjóðarinnar, fararskjóti um
fjallvegi á hörðum vetrarnótt-
um, sem ferðafélagi í skemmti-
ferðum um vorbjartar nætur.
Allt frá landnámsöld hefur
hesturinn verið snar þáttur í lífi
þjóðarinnar, lengst af sem
ómissandi þjónn í brauðstriti
fátækrar þjóðar í harðbýlu
landi, en hin síðari ár sem félagi
í sífellt fleiri tómstundum fólks
í vestrænu velmegunarþjóðfé-
lagi. Hestar hafa vakið aðdáun
þjóðarinnar, um þá hafa bestu
skáld íslendinga ort kvæði og
jafnvel heilar drápur, og um
hesta hafa menn rifist, deilt og
jafnvel barist. íslendingasögur
og þjóðsögur geyma frásagnir af
því er menn létu hendur og vopn
skipta er hestar voru annars
vegar, og í samtímanum eru
mörg dæmi þess að hatrammar
deilur spinnist á opinberum
vettvangi um ágæti einstakra
hesta, og enn fleiri eru þær deil-
ur sem lægra hafa farið, í
tveggja manna tali eða innan
hesthússveggja.
Pyrir nokkrum misserum var
felldur norður í Skagafirði stóð-
hesturinn Hörður 591 frá
Kolkuósi, sá hestur í samtíman-
um sem mestar deilur hafa orðið
um hér á landi. Hesturinn var af
flestum talinn óumdeildur gæð-
ingur og afburða kynbótahross,
en þó átti það fyrir honum að
liggja að verða miðdepill hat-
rammra deilna, þar sem blandað
var saman ágæti hans sjálfs,
eigendum hans og þeim stofni er
hann tilheyrði, Svaðastaða-
stofninum, sem talinn er annar
tveggja merkustu hrossastofna
á Islandi. Forvitnilegt er að
Herði gengnum að rifja upp
sögu hans og þeirra deilna sem

Sigurmon Hartmannsson í Kolkuósi.
Hjá honum hafa fæðst og alist upp
fleiri gæðingshross en hjá flestum
öðrum stóðbændum á íslandi, hjá
Sigurmoni hefur keppni haldist í
hendur við óvenjulegt innsæi.
Myndina tók Matthías Gestsson.
um hann stóðu, þess hests sem
einna frægastur hefur orðið á
íslandi frá upphafi.
Vornótt við ósa
Kolku áriö 1957
Hörður fæddist um vorbjarta
nótt 1957 norður í Skagafirði, á
bænum Kolkuósi, sem eins og
nafnið bendir til stendur við ósa
árinnar Kolku. Eigandi hestsins
var bóndinn á Kolkuósi, Sigur-
mon Hartmannsson, kunnur
hestamaður og hrossaræktar-
frömuður. Hörður var kominn
af kunnum kynbótahrossum í
Skagafirði, hreinræktaður
Svaðastaðahestur, nánast með
blátt blóð í æðum telja þeir, sem
teljast í hópi aðdáenda hans.
Faðir Harðar var Brúnn frá
Syðri-Brekkum, óættbókarfærð-

Hörður 591 sýndur á landsmótinu fræga á Hólum í Hjaltadal 1966. Það er
Sigurbjörg Jóhannesdóttir frá Merkigili, sem sýnir hestinn, en hún og maður
hennar, Páll Sigurðsson á Kröggólfsstöðum áttu Hörð lengi í félagi við Jón
Pálsson dýralækni á SelfossL Ljósm.: Matthías Gestsson.
#
Höfuðsvipur Harðar 591 frá Kolkuósi. Höfuðsvipur Harðar er dæmigerður
fyrir hrossin í Kolkuósi, og hundruð afkvæma Haröar um allt land bera
sterkt svipmót af föðurnum. Hörður var skapmikill viljahestur, og einbeitnin
í svipnum leynir sér ekki.
ur hestur undan Brún frá Axl-
arhaga. Móðir Harðar var á
hinn bóginn hryssan Una frá
Kolkuósi, sem ættir átti að rekja
til Hólmjárns-Brúns frá Hofs-
stöðum og Harðar 112 frá
Kolkuósi.
Sigurmon á Kolkuósi hefur
vafalítið þegar séð að í hinum
nýfædda fola fór gæðingsefni,
enda er hann kunnur fyrir að
sjá út hvað býr í ungum og
óreyndum hrossum. Og fleiri
töldu sig sjá að í folanum byggi
mikil framtíð, svo sem þeir
Gunnar Bjarnason og Páll Sig-
urðsson, sem þá gegndu störfum
skólastjóra og bústjóra við
Bændaskólann á Hólum í
Hjaltadal. Það er komið fram á
haust 1961, og Gunnar segir svo
í II bindi Ættbókar og sögu ís-
lenska hestsins:
„Páll Sigurðsson í Varmahlíð
hafði ráðist til mín að Hólum og
hafði hann um veturinn upp-
götvað fagurlega skapaðan
ungfola hjá Sigurmoni á Kolku-
ósi. Við höfðum ákveðið að
kaupa hestinn til Hólabúsins
sem framtíðar kynbótahest, en
þar sem við nú vissum ekki,
hvað framundan yrði, létum við
kaupin ganga til baka, en Hörð-
ur nr. 591 var í tamningu hjá
Páli um veturinn heima á Hól-
um. Svo var Hörður sýndur um
sumarið á Þingvöllum, þá fimm
vetra gamall, vilja- og skapmik-
ill og olli strax deilum í dóm-
nefnd. Hörður var ekki skapillur
hestur, en hann kærði sig lítið
um mannagælur, var alvöru-
mikill skörungur. Ganglag hans
var þannig, að hann bar vel
framfætur, tölti hreint, en vant-
aði sveiflu í bakið, því það var
heldur stirt. Þetta fundu menn
að honum með réttu, en ásökun
um skapvonsku var ranglát.
Svo keyptu þeir Páll Sigurðs-
son og Jón Pálsson á Selfossi
Hörð, og var hann lengst af
notaður til undaneldis á Suður-