Lesbók Morgunblaðsins - 21.05.1983, Blaðsíða 10

alls ekki sætt mig við háskóla-
pólitíkina. Svona rex og pex og
makk á alls ekki við mig, svo ég
fékk mér vinnu við að hanna
brýr, vegi og vatnstanka. Ég
sameinaði þá síðastnefndu — lét
setja vatnstankana undir veg og
fékkst þannig undirstaða undir
hann, en um leið hélst vatnið
kalt og ekki veitir af í eyðimörk-
inni.
Síðastliðin 17 ár hef ég svo
verið yfirarkitekt flughersins
hér í Tucson. Við sjáum um
hönnun og viðhald bygginga, en
þetta er 1.500—1.800 manna
byggð, einn af stærri herflug-
völlum Bandaríkjanna."
Atvinnurekstur og
tómstundaiðja
Starfsferill þinn er ævintýri
líkastur. Þú vannst þrjú ár
fyrir einn virtasta arkitekt
þinnar samtíðar, þú hannaðir
heilt fbúðarhverfi, verslunar-
miðstöð, skóla vegi og brýr. En
hefur þig aldrei langað til að
setja á stofn eigin stofu með
þessa margvíslegu reynslu að
baki?
„Nei, ég óttast fátt meira en
að vera svo bundinn yfir eigin
fyrirtæki, að ég geti ekki um
frjálst höfuð strokið. Ég fékk
nefnilega nasasjón af fyrir-
tækjarekstri alveg óvart gegn-
um tómstundaiðju mína.
Ég er haldinn þeirri íslensku
áráttu að geta aldrei setið að-
gerðarlaus. Vinna frá 9—5 hæf-
ir mér engan veginn. Til að
forða mér frá leiðindum setti ég
upp litla prentsmiðju í bakgarð-
inum hjá okkur. Ég hef mikla
trú á bókum. í þeim má finna
lykil að öllu ef vel er leitað. Af
bókum einum lærði ég prentiðn,
sem venjulega krefst margra
ára skólanáms. Ég notaði síðan
þessa þekkingu mína til að
prenta það sem kallað er „title-
block" á ensku (ramma utan um
teikningar arkitekta) á vax-
pappír sem þeir gátu síðan
nuddað á pappírinn. Fram að
því þurfti að teikna hvern
ramma fyrir sig, sem oft gat
verið heils dags verk.
Fyrr en varði fóru pantanir að
streyma inn hvaðanæva að og ég
sá að ég yrði að velja milli
prentiðnaðar og arkitektúrs,
valdi það síðarnefnda og seldi
smiðjuna. Síðan hefur þessi
hugmynd min verið þróuð og nú
eru um 20 fyrirtæki í Bandaríkj-
unum sem byggja afkomu sína á
hugmynd minni. Æ, ég gerði
mér ekki grein fyrir hversu góð
hún var og fékk mér þar af leið-
andi ekki einkarétt á henni. En
svona fór nú það,“ og Guðmund-
ur dæsir.
í matargerð
skiptir hljómurinn
mestu máli
„Ekki gat ég setið aðgerðar-
laus með öllu eftir klukkan 5,
svo ég fór að dunda við að búa
til veggplatta með „roadrunner"
(fugl með langt, mjótt, upp-
sperrt stél og kamb, og sést iðu-
lega hlaupa meðfram vegum
hér) en hann er tákn Arizona-
ríkis. Ég seldi nokkra í minja-
10
gripaverslanir og var þetta
prýðis-hobbý og búsílag, þar til
mér barst pöntun upp á 20.000
stykki frá verslunarkeðju í
norðaustrinu. Þá lagði ég þessa
iðju á hilluna."
Og nú er matargerð aðal-tóm-
stundaiðja Guðmundar.
„Ég á orðið um 500 mat-
reiðslubækur, það er fátt
skemmtilegra en að sofna út frá
þeim á kvöldin. Þegar ég rekst á
óvenjulegar uppskriftir, reyni
ég þær, en reynslan hefur kennt
mér að réttir bragðast ekki allt-
af jafn vel og þeir hljóma. En í
matargerð er það einmitt hljóm-
urinn, sem skiptir mestu máli.
Góður réttur á að hafa sömu
áhrif á bragðlaukana og góð
tónlist hefur á eyrað. Ef hann
fær ekki sálina til að syngja, þá
er eitthvað bogið við hann. Til
að ná fram rétta tóninum þróa
ég mínar eigin uppskriftir upp
úr kjörnum matreiðslubóka.
Um þessar mundir elda ég
mikið kínverskan mat, hann er
bæði léttur og hollur. „Og ekki
veitir af,“ skýtur María kona
Guðmundar inn í — um leið og
þau hjónin sýna okkur eldhúsið,
sem er jafn vel búið tækjum og
búsáhöldum og eldhús fínustu
matsöluhúsa. „Það er eini ókost-
urinn við að vera giftur lista-
kokki að maður er alltaf nokkr-
um kílóum þyngri en maður ætti
að vera.“
Guðmundur fussar við þess
konar athugasemdum. Þótt
Guðmundur sé alltaf tilbúinn
að reyna nýjar uppskriftir, þá
hefur hann alla tíð haldið
mikla tryggð við íslenska mat-
argerð. Rannsóknir mannfræð-
inga hafa leitt í Ijós að eitt það
síðasta sem innflytjendur glata
eftir komu sína til Bandaríkj-
anna er matargerð heimalands-
ins. Samtímis því að þeir leggja
metnað sinn í að aðlagast
bandarísku þjóðfélagi læra
tungu þess og siði, þá ríghalda
þeir í matargerð formæðra
sinna.
Guðmundur er hér engin
undantekning. Hann stundar
íslenska matargerð af mikilli
alúð hér úti í eyðimörkinni.
Eins og áður sagði fréttum við
fyrst af Guðmundi þar sem
hann var að kenna Tucs-
on-búum að framreiða lamba-
læri og brúna kartöflur á ís-
lenska vísu.
„Ég bý líka til skyr og ábrysti,
lundabagga og rúllupylsu, sem
ég reyki sjálfur, salta lambakjöt
— nýsjálenskt, því ekki fæst ís-
lenskt — niður í tunnur. Svo
steiki ég oft kleinur og baka alls
konar íslenskar tertur, og síðast
en ekki síst pönnukökur," sem
Guðmundur trakteraði okkur á
með öllu tilheyrandi, rjóma og
sultutaui, þvílíkt lostæti, þær
bráðnuðu á tungunni eins og
obláta.
Það var komið fram á kvöld
þegar við kvöddum þau hjónin,
Maríu, sem aldrei lét sér detta
í hug að hún ætti eftir að eyða
ævinni með íslenskum ævintýr-
amanni og arkitekt, og Guð-
mund Marteinsson. Þegar við
ókum úr hlaði södd og sæl, var
bfllinn hlaðinn appelsínum,
mandarínum og öðrum ónafn-
greindum ávöxtum, sem Guð-
mundur ræktar í garðinum hjá
sér.
Frakkland er á dagskrá þessa
stundina vegna heimsóknar for-
seta okkar þangað. Nú miða ég
við þann tíma sem ég er að efna
til þessa stutta pistils, tæpri
viku fyrir kosningar, svo að ég
nefni líka aðra og kannski enn
þýðingarmeiri atburði. Maður
spyr sjálfan sig: Hvað veistu um
þetta land, frönsku þjóðina,
menningarlegt og atvinnulegt
samband þjóða okkar? Maður
rifjar upp nokkur nöfn, sem
fyrir koma í sóju okkar og
bókmenntum. Eg hef tvisvar
sinnum gist þetta fagra land,
verið þar samtals líklega fjórar
til fimm vikur. 1 fyrra skiptið
ungur námsmaður, löngu seinna
roskinn heimilisfaðir ásamt fjöl-
skyldu minni. Ég kann varla orð
í frönsku.
En fyrstu kynni mín af Frökk-
um voru einmitt skonnortur á
höfninni heima á Patreksfirði,
þegar ég var barn, og flokkar
heldur tötralegra sjómanna með
fatapokana sína á bakinu. Þeir
komu til þess að þvo klæði sín og
og sængurföt í hreinu og ósöltu
vatni og gerðu sér einhvers kon-
ar dagamun í góðu sumarveðri.
Kannski var aðalerindið að vita
hvort ræðismaðurinn þeirra
lumaði á bréfum eða bögglum
frá heimalandi þeirra.
En nú vildi svo til, að undir-
ritaður var einmitt rauðhærður
drengstauli og hef ég eflaust
snemma fengið að heyra sögu
um þá sérstöku hættu, sem slík-
um piltum var einmitt búin af
völdum þessara framandlegu
manna. Ég er þó raunar ekki
viss um það, meira bar á forvitni
en ótta í viðskiptum viö þessa
gesti. Ég fylgdist vel með atferli
þeirra í nokkrum fjarska. Þeir
gáfu sig oft á tal við fullorðna og
börn. Sumir áttu við þá kaup á
brauði og víni. Þeir sóttust meir
eftir prjónlesi en peningum,
einkum þótti þeim gott að fá
vettlinga. Nú, og svo þáðu þeir
kaffisopa og gáfu börnum sitt
ágæta harða brauð. Ótrúlega
margir heimamanna kunnu und-
arlegar setningaþulur, sem urðu
uppsprettur hlátra og gerðu að
öðru leyti sitt gagn í viðskipta-
lífinu.
En nú ætla ég að segja dálitla
sögu, sem hefur þá kosti að vera
örugglega sönn og er nokkuð
óvenjuleg.
Móðir mín og systir hennar
fæddust á Patreksfirði á síðustu
áratugum nítjándu aldar og voru
því ungar stúlkur rétt um alda-
mótin. Þórdís móðursystir mín
var nokkru yngri en mamma. Ég
kynntist henni ekki að ráði fyrr
en hún var orðin gömul kona.
Hún hafði farið ung að heiman
og meira að segja alla leið til
Noregs. Þar hlaut hún nokkra
menntun á vegum hjálpræðis-
hersins og var gerð að foringja í
þeirri hreyfingu. Hún settist svo
að á Akureyri, eignaðist þar
mann og tvo syni, söng, spilaði
og predikaði hjálpræðið á torgi
ÚR MÍNU
MORNl
höfuðborgar norðurlands og
raunar víðar. Vönduð, greind og
skemmtileg kona. Dísu frænku
þótti alltaf gaman að rifja upp
atvik frá æskudögum sínum
fyrir vestan. Þá bar viðskiptin
við hina frönsku gesti oft á
góma. Hún bar þeim vel söguna.
„En einu sinni hræddu þeir mig
meir en nokkrir aðrir hafa gert.
Því gleymi ég aldrei á meðan ég
lifi,“ sagði hún. Og svo rak hún
upp einn af sínum frægu óborg-
anlegu hlátrum.
„Þeir sóttu svo í árnar með
þvottinn sinn, og til að fá ferskt
vatn, komu í land á litlum
kubbslegum svartmáluðum
skektum, sem var brýnt upp í
fjöruna. Svo breiddu þeir dótið
sitt á steina eða hvað sem fyrir
var, drukku vínið sitt og borðúðu
með sitt harða brauð. Ég var
komin nokkiið yfir fermingu,
svona glaðleg stelpuhnyðra. Ég
man ekki hvers vegna ég var að
flækjast þarna, kannski verið að
koma frá vinnu og með mér var
drengur, sem kona átti, sem
vann hjá foreldrum mínum.
Hann hefur líklega verið átta
eða níu ára, freknóttur og með
blóðrautt hár. Þeir frönsku gáfu
sig strax á tal við okkur, og þá
fyrst og fremst mig. Sumt af
þessum mönnum voru ungir pilt-
ar. Þeir buðu okkur vín og brauð.
Ég þáði ekkert, en strákurinn
tók við köku, eins og krakka var
vandi. En þeir fundu upp á ýmsu
til þess að fá okkur til við sig og
til að glettast við okkur. Allt í
einu gripu þeir í strákinn og
komu svo með ýmislegt dót,
meðal annars hnífa og silki-
klúta, og þóttust nú vilja kaupa
af mér piltinn. Þá fór okkur nú
ekki að standa á sama. Loks fór
drengurinn að gráta. Ég flýtti
mér auðvitað að koma honum til
hjálpar. En við það urðu þeir
frönsku bara áfjáðari. Og nú
voru þetta orðnar alvarlegar
stimpingar. Nokkrir þeirra
hlupu til bátsins og leikurinn
barst niður í fjöruna. Ég hef
kannski ekki hugsað mikið á
meðan þetta var að gerast. En
þetta var orðin barátta upp á líf
og dauða. En allt í einu mun
eldri mönnum við ána hafa þótt
þetta vera orðinn nokkuð grár
leikur. Þeir hrópuðu eitthvað og
strákarnir slepptu á okkur tök-
unum. Þeir kútveltust um af
hlátri. Líklega hafa þeir ekki
gert sér grein fyrir því hvílík al-
vara hér var á ferðum fyrir
okkur. Þegar við vorum úr allri
hættu vorum við lömuð af ótta."
Sagan var ekki lengri. Dísa
frænka nefndi mér nafn drengs-
ins. Hann var þá enn á lífi, ný-
lega hættur að vera kaupfélags-
stjóri Rauðsendinga og fluttur
hingað suður, aldraður maður.
Þau höfðu aldrei sést síðan hún
fór að heiman. Hann hét Sigur-
björn. Nú eru þau bæði horfin af
sviði fyrir áratugum.
Á mínum æskuárum fyrir
vestan voru til óljós slitur úr
hrakninga- og jafnvel ástarsög-
um, þar sem franskir sjómenn
voru tilnefndir. í einu kvæða
minna tala ég um bein erlendra
sjómanna. Það er ekki út í hött.
Sumar grafirnar voru áreiðan-
lega franskar. f æviminningum
sínum segir Guðmundur G.
Hagalín frá frjálslyndi Arnfirð-
inga á gömlum dögum í viðskipt-
um við fransmenn. Það var
fleira en prjónles haft sem kaup-
eyrir, þykist hann hafa frétt.
Sumir menn úr þeim byggöum
þóttu all fransmannlegir að yf-
irbragði og jafnvel skaplyndi.
Oft mun það og hafa komið fyrir
að veikir sjómenn voru lagðir
upp sem kallað var á annesjabæi
og í fiskiþorp ef þeir urðu veikir
og síðan sóttir aftur, því með
erlendum skipstjórum og ís-
lenskum útgerðarbændum var
oft góður kunningsskapur. í
sambandi við slíkt og skips-
strönd hafa myndast ýmsar ást-
arsögur, sem eru kannski að
mestu tilbúningur, minni á frá-
sagnir Ara Arnalds.
Nú vill svo til að undirritaður
getur einmitt rekið föðurætt
sína til Arnarfjarðar til fólks er
þótti vera með framandi augu og
dökkan háralit, jafnvel nokkuð
örlyndi. Faðir minn var eins og
faðir hans, svartur á hár og
skegg. Móðir hans hafði aftur
sitt blóð og litaraft úr Breiða-
fjarðareyjum og þangað mun ég
sækja drjúgt að útliti og skapi,
þó fljótráður og ógætinn í orði
og dómum þyki ég stundum.
Fyrir um það bil áratug var ég
á ferð i Frakklandi ásamt fjöl-
skyldu minni. Við vorum í einka-
bíl og staðnæmdumst eitt sinn
hjá miklu vöruhúsi í hafnar-
borg. Við fórum þar inn til að
versla. Allt í einu stóð ég augliti
til auglitis við mann sem var svo
nauðalíkur einum bræðra minna
að engu var líkara en að hann
væri þarna lifandi kominn. Hár
hans var hrafnsvart, andlitsfall,
holdafar og þó einkum augun
var svo líkt að örðugt hefði verið
að þekkja þessa tvo menn í sund-
ur. Ég kallaði til fleiri af mínu
fólki og við vorum öll jafn undr-
andi.
Nú hef ég engar sögur um það
heyrt að ástæða sé til að ætt-
færa mig og mitt fólk til Frakk-
lands. Ég nefni þetta bara að
gamni. Öll ættfræði er hæpin og
hér ekkert við að styðjast.
Jón úr Vör.
Fransarasögur
aö vestan
T