Lesbók Morgunblaðsins - 02.07.1983, Blaðsíða 10

Golgata, 1978.
í bókateikningunum er hin
mennska raunvera viðlíka áber-
andi í forgrunni myndanna og
hún er horfin og fjarlæg á
landslagsmálverkunum. Skop-
legur en ljóðrænn og áhrifamik-
ill heimur iðandi mannlífs fyllir
síður bókanna örlagaþrungnum
myndum, fullkomlega stílfærð-
um og táknrænum, fornlegra
hátta og ótímanlegum, eins og
undirbúningur og leiðrétting
fyrir samtíð listamannsins í
upplausn trúarskoðana hennar,
siðgæðismats, virðingar- og
réttarskilnings.
Alls hefur hann
skreytt 30 kirkjur
Tilfinning Sven Havsteen-
Mikkelsens fyrir helgi dönsku
sveitakirkjunnar og framúr-
skarandi listgildi mætti hvar-
vetna óvæntum skilningi hina
næstu áratugi. í myndskreyt-
ingunum í Ormi og Tý og helgi-
myndum og landslagsmálverk-
um listamannsins komu prestar
og sóknarnefndir sveitakirkj-
anna auga á hina frábæru hæfi-
leika hans til að takast kirkju-
skreytingu á hendur.
Árið 1956 útfærði Sven Hav-
steen-Mikkelsen altaristöfluna í
Dölby.-kirkju í Salling í olíumál-
verki. Myndin sýnir atburðinn,
er Kristur var tekinn ofan af
krossinum. í lausn þessa vanda
lagðist hvort tveggja á eitt,
hæfni hans sem landslagsmál-
ara og trúræns listamanns í
þeirri samfellu, sem er stórbrot-
10
in og einföld í senn: til beggja
hliða eru mannlausir myndfletir
náttúrunnar í heppinni upp-
ljómun litfyllingar rúmsins —
og gullinn árdagur og roðinn
aftann — en á miðfletinum ríkir
óheillavænlegur rökkurblámi,
sem leikur um ógreinilega
mennina, er taka Krist ofan af
krosstrénu. Endurunna frum-
gerð þessarar altaristöflu má
nú skoða í bjartri og vinalegri
kirkjunni í Hörby í Vendsýslu,
en myndina í Dölby, sem máluð
er með tilliti til endurreisnar-
stíls kirkjunnar, glóir eins og
gullið, rómverskt altari í drung-
anum.
Þetta fyrsta verkefni hans að
kirkjuskreytingu dró langan
. slóða: olíumálverk, sem urðu
altaristöflur, málaðar myndir á
predikunarstólum og litaval á
muni kirknanna og tiglaskraut-
verk úr gleri, — nýlunda, sem
hann gerði í samstarfi við Mog-
ens Frese glerskurðarmeistara.
Glertiglaskrautverkin eru bæði
úr þykku, skornu gleri og stein-
lími, eins og í stærstu skreyt-
ingunni, sem er í Alderslyst-
kirkju við Silkiborg, og í hinni
hefðbundnu aðferð með þunnu
gleri og blýi eins og í józku
kirkjunum Gosmer, Tarm, Riss-
kov og Giver. En Sven Hav •
steen-Mikkelsen hefur einnig
leyst af hendi kirkjuleg verkefni
annars staðar, á Sjálandi og á
Fjóni og á Grænlandi. Hann
hefur skreytt alls 30 kirkjur, og
er það afar mikill skerfur, sem
listamaðurinn hafði betri að-
stæður til að vinna að eftir 1972,
þegar hann flutti með fjölskyldu
sína frá Tásinge suður til
Bregninge á Æreyju.
Bilið milli hinna einstöku
kirkjuskreytinga er afar breitt,
bæði að því er tekur til sjálfrar
handiðjunnar og listrænt skoð-
að. Listaverkin hafa gagngert
útheimt hvert sína meðhöndlun
með tilliti til aðstæðna í hverri
kirkju, i efnisvali og hlutverki
bæði varðandi gerð kirkjuhúss-
ins og samræmi við guðsþjón-
ustuna. Hin málaða altarismynd
verður að hafa eitt aðalinntak,
túlkað í anda frásögu Biblíunn-
ar, einfaldað og harla minnis-
stætt, fallið til að hrífa hugann í
leikrænni, lifandi gerð, en þó
þrungið ríkri kyrrð. Glertigla-
skrautið getur verið auðugt að
hlutlægri skírskotun á mörkum
hins óhlutbundna, svo að grein-
anleg myndræn frumatriði,
fiskur, kornax, konurnar við
gröfina eða riddarar opinberun-
arritanna verða að einni heild i
hinum lituðu glerskornu hlutum
gluggans ásamt hinu merking-
arlausa skrauti og falla í ein-
ingu litanna. Ríkuleg tækifærin
krefjast öryggis í þeirri lausn
viðfangsefnisins, sem valin er.
Og um eitt er þó ávallt óvissa:
ljósið að utan, sem tekur skjót-
um eða lítt merkjanlegum
breytingum, sólin, sem brýzt
fram úr skýjum, regnskúrir, er
skyggja rúðurnar, snæljós og
dumbungur, allur hinn undrun-
arlegi breytileiki danskrar veðr-
áttu.
Að ganga þvert á
ríkjandi tíðaranda
Sven Havsteen-Mikkelsen er
listamaður svo mikilla sérkenna
og lífsstarf hans er svo einstætt,
að erfitt er að bera saman við
aðra og annarra verk.
Það urðu örlög hans að þurfa
að gera skil listrænu áformi,
sem gekk þvert á tíðarandann,
hinn yfirþyrmandi framgang
óhlutlægs málverks, ný-innsæ-
isstefnu, ameríska popplist,
upplímd verk og samsetningu
ólíkrar listmótunar í eina mynd.
Hin svonefnda samfélagsvanda-
og félagsverulist hefur og aldrei
hrifið hann, samtíðarmyndir,
sem aukið mikilvægi íbúðaum-
hverfis, stórbæjaumferð, hröð
tækniþróun og stjórnmálaáróð-
ur einkenna. Allt hans erfiði
hefur stefnt að því að halda við
hefð og endurnýja mynd hins
liðna, þeirra lífsskilyrða, sem
við eigum ekki hlutdeild í sjálf.
En í þessari baráttu er hann
barn síns tíma, en þó á undan
sinni samtíð. Einhver hin hæsta
bára, er nokkru sinni hefur risið
í mannsins huga, þó aðeins und-
iralda, sem þyngist enn sem
komið er, hnígur að landi í
áhrifasogi þeirrar eyðingar, sem
ógnar jörðinni og hinu jarðn-
eska lífi. Athygli ábyrgra
stjórnmálamanna hefur síðla og
ef til vill of seint verið vakin á
mengun umhverfisins, eyðingu
regnskóganna og útrýming
dýrategunda, árlegri aðþreng-
ingu frjósamra landbúnaðar-
svæða og sprengjuógn yfir
mannabyggð að ógleymdum
kjarnorkuvopnabúnaðinum, sem
ber vaxandi vitfirring menning-
arinnar vitni. En myndlistar-
menn og skáld hafa ýmist í að-
vörun og sárbænandi eða í lof-
gerð og tilbeiðslu mótað hug-
arheim, þar sem lotningin fyrir
lífinu er tjáð við hin eyðandi
skilyrði 20. aldarinnar.
Afturhvarf —
og endurnýjun
List Svens Havsteen-Mikkel-
sens er að telja með annarri
tjáningu þessa hugarheims og
andstæðum hans milli sköpunar
og eyðingar. Hann hefur sýnt
oss myndir náttúrunnar í frum-
gerð hennar í dráttum hins
meðfædda ímyndunarafls
mannsins, sem birtast í goð-
sögnum og minnum sagnanna, í
sýnum dauða og upprisu. í senn
er hann afturhvarfs- og endur-
nýjunarmaður, sem sætzt hefur
við hið upprunalega vegna lífs-
ins, þess lifs, sem er háð um-
hyggju vorri — eða glötun.
Sýningin á verkum Svens
Havsteen-Mikkelsens, sem hér
er sett upp fyrir almenning á
Norðurlöndum, er efnislega
mjög svo sérgreind vegna þess,
hve alhliða listamaðurinn er.
Hér ber ýmislegt fyrir augu
þess, sem er ekki aðeins hrifinn
af myndlist, en hefur einnig
áhuga á sköpun listaverksins.
Olíumálverkin, landslags- og
andlitsmyndir og altaristöflur,
.eru mikil að fyrirferð og eru
höfuðeinkenni sýningarinnar,
en hinir minni og sérgreindu
hlutar hennar gefa glöggvun á
einstöku efni og sérstakri með-
ferð færi. Þar er að geta bása
með teikningum með reyr, blýi,
svartkrít og olíukrít, tréskurðar
á bækur, frumdraga að frí-
merkjum, alls 50, sem hann hef-
ur gert ásamt syni sínum Alan
Havsteen-Mikkelsen húsateikn-
ara, auk uppkastsmynda að
kirkjulegum verkum. Loks er að
geta einstakra steinprentana,
sem sýndar eru á alls 120 að-
skiljanlegum blöðum.
Að sjálfsögðu var þess ekki
kostur að sýna altaristöflur þær
og kirkjurúður, sem komið hefur
verið fyrir í því umhverfi, sem
þær eru gerðar fyrir. Máluð
frumdrög og litskyggnur munu
þó gefa sérkenni þeirra til
kynna.
Eitt hið stærsta verkefni, sem
Sven Havsteen-Mikkelsen hefur
leyst og er einstakt í norrænni
list, er ekki heldur unnt að sýna.
Árið 1970 var afhjúpuð í Bratta-
hlið á Grænlandi lágmynd í
bronzi til minningar um ból-
festu Eiríks rauða Þorvaldsson-
ar fyrit og um aldamótin 1000.
Minnismerkið er fellt í klett og
gefur þar að líta 21 mynd, bæði
stórar og smáar. Bronzið er nú
áfallið sem sjá má.'grænt á
rauðum klettinum, þegar flogið
er þar yfir til flugvallarins á
Stokkanesi. Heimabörn klifra
upp og ofan lágmyndina, á fugl-
um, fiskum, hvölum, skipum og
myndum þeirra Brattahlíðar-
hjóna Eiríks rauða og Þjóðhild-
ar Jörundsdóttur, sem grafin
voru í fyrndinni í nánd við klett-
inn.
Sven Havsteen-Mikkelsen:
Nokkur æviatriði
1912 Fæddur 16/9 í Argentínu, þar sem faðir hans, Johan Theodor Havsteen verkfræðingur starfaði þá.
1919 Eftir skilnað foreldranna, giftist móðirin, Ella Holm-Jensen Einari Mikkelsen, sem gekk Sven í friður stað.
1929 Hóf nám hjá silfursmiðnum Georg Jensen, einnig nám við Teknisk skole og hjá málaranum Olivia Holm Möller.
1930 Fer til Kerteminde og hlýtur leiðsögn hjá málaranum Fritz Syberg á Pilegárden. Kynnist málaranum Johannes Larsen á Möllebakke.
1931 Fyrsta sjóferð til Austur-Grænlands með Pourqoui-pas und- ir leiðsögn dr. Charcot.
1932—33 Við nám hjá Rostrub-Boyesen í Khöfn og hjá málaranum Oiuf Höst. Fór þá aftur til Grænlands með Ejnar Mikkel- • sen, sem stýrði leiðangri þangað.
1933—34 Við nám í Akademíunni í Osló, þar sem Axel Revold og Per Hrogh voru kennarar hans. Kynnist það ár eiginkonu sinni, Paraela Montgomerie á Borgundarhólmi. Sýnir í fyrsta sinn á Kunstnernes efterársudstilling í Kaupmannahöfn.
1935 í þriðja sinn til Grænlands, nú í herþjónustu.
1936—38 Býr og starfar í Kaupmannahöfn og Gudhjem.
1940 Býr í Álsgárde á Norður-Sjálandi. Er með á Corner- og Höstutstillingen. Fer að myndskreyta bækur.
1942-43 Við nám í freskó-tækni hjá Elov Risebye í dönsku Aka- demfunni. Varð virkur f andspyrnuhreyfingunni gegn Þjóð- verjum.
1946-47 Dvelst á Færeyjum og í Skotlandi. Verður félagi í Den fri udstilling. Sýnir á Royal Scottish Academy í Glasgow.
1948 Býr í Troense á Tásinge. Kynnist Martin A. Hansen.
1949-51 Kirkjuferðir með Martin A. Hansen og Ole Wivel. Byrjar á myndskreytingunum við Orm og Tyr.
1952 Fer til íslands með Martin A. Hansen og byrjar aö vinna við Rejse paa Island.
1953—54 Við athuganir á hvalveiðum í Noregi og Englandi í sam- bandi við myndskreytingu á Moby Dick.
1956 Fyrsta kirkjuverkiö í Dölby-kirkju í Salling.
1960 Sýning á Det danske bibliotek í Flensborg.
1962 Ferð til Austur-Grænlands og íslands, byrjar að vinna við Sagn og Saga fra Angmagssalik.
1967—68 Námsferðir til Noregs og íslands.
1970 Gerir minnismerki um norræna menn á Grænlandi.
1972 Býr í Öster Bregninge á Ærö.
1982-83 Yfirlitssýning á lslandi, Færeyjum og hinum Norðurlöndun- um f tilefni sjötugsafmælis.