Lesbók Morgunblaðsins - 02.07.1983, Blaðsíða 12

Paramaribo.
SURINAME
.TLANTIC! OŒAN
F«ENGH
COtOMBIA
GUYANA
TIM£M»obyÞ»>iU.>ugmg»
Kortið sýnir smáríkið Suriname, áður Hol-
lensku-Guyana — umkringt af Brasilfsku-
Guyana, Brasilíu, Frönsku-Guyana og Atl-
antshafinu, sem er fyrir norðri.
5.

N

Sú var tíð, að Hollenzka Gui-
ana þótti flestum kostum prýdd
tii að geta heitið suðræn Para-
dís; nokkuð í heitara iagi fyrir
okkur kannski, en náiægðin við
Atlantshaflð tryggir næga vætu,
stórkostlega frjósemi iandsins
og afrakstur. Þetta land er sum-
sé nyrst í Suður-Ameríku; Atl-
antshaflð fyrir norðri og Brasilía
og sjáift Amazoniandið fyrir
suðrinu. Meðan nýiendustefna
þótti boðieg, réðu Holiendingar
yflr landinu, en sjálfstæði hiaut
það 1975 og nefndist upp frá því
Suriname.
Kunnugir töldu, að þarna
byggi ágætt fólk og umburðar-
iynt; bianda af kreólum, indíán-
um, Kínverjum og innfluttu
fólki ailar götur frá Jövu og hafa
Hollendingar ugglaust átt sinn
þátt í þeim mannflutningum.
Þjóðin bjó við tiitöulega góð
kjör í landi þar sem skilyrði til
landbúnaðar geta naumast betri
verið, en krökkt af fiski í ám og
þar að auki átti sér stað í land-
inu einhver mesta framleiðsia á
bauxite í heiminum. Ofaná öll
þessi hiunnindi vildi hollenzka
ríkið styrkja þessa fyrrverandi
nýlendu sína með 100 milljóna
dala framlagi á ári í 15 ár — og
þar með voru Suriname-búum
tryggðar meðaltekjur uppá 2.500
dali á haus og voru það um það
bii beztu tekjur sem þekktust í
þriðja heiminum.
Það sá iíka á; Einn af hverjum
þremur átti bfl og heimiiistæki
og rafeindadót, sem þykir sjálf-
sagt á hverju heimili í Banda-
ríkjunum og Vestur-Evrópu, var
einnig orðið hversdagslegt þar.
Menn uggöu ekki að sér
Allt lofaði heldur góðu í Para-
dís, þegar Adam veitti því at-
hygli, að einhverjir andskotar
voru byrjaðir að handtaka blá-
saklaust fólk í stórum stíl. Allt í
einu urðu alger umskipti. í stað-
inn fyrir hagsæld og umburðar-
lyndi var framundan marxismi
og ógnaröld. Enginn var óhult-
ur; menn borgaralega klæddir
handtóku fólk af handahófi að
því er virtist. Háskólanum var
lokað og öll blöð bönnuð nema
fáein, sem voru undir járnhæl
hinna nýju kúgara. Frjálsar út-
varpsstöðvar voru sprengdar í
loft upp ásamt bækistöðvum
verkalýðsfélaga og annaðhvort
sögðu flestir embættismenn af
sér, eða þeir voru reknir. Óttinn
réði ríkjum.
Niðdimm nótt óttans skall á
með þeim hætti, að einhver Desi
Bouterse, sem kallaði sig bylt-
ingarleiðtoga, kom öllum í opna
skjöldu og lét handtaka samtím-
is alla áhrifamestu menn þjóð-
arinnar, þar á meðal lögfræð-
inga, blaðamenn og verka-
lýðsleiðtoga. Daginn eftir voru
15 þeirra dauðir.
Síðar fundu læknar ummerki
á líkunum um hroðalegar pynt-
ingar; mennirnir höfðu verið
brenndir með sígarettum,
stungnir með hnífum, tennur og
kjálkar voru brotin og hand-
leggir næstum rifnir úr axlar-
liðnum. Einn hafði þó bara verið
geltur. Sjálfur drap Bouterse
tvo með eigin hendi og lýsti um
leið yfir uppbyggingu á „nýju
Suriname".
Ekki var þessu fagnaðarerindi
tekið svo sem hann bjóst við og
síðan hefur fjöldi fólks flúið
land. Andrúmsloftið í Suriname
er nú þannig, að enginn þorir að
tala af ótta við njósnir og upp-
ljóstrun með hroðalegum afleið-
ingum.
Foringinn gerist
marxisti
Það merkilega er, að Bouterse
hafði ekki sjálfur meðtekið
fagnaðarerindi marxismans,
þegar hann hrifsaði völdin 1980
og steypti veikri ríkisstjórn.
Hann hafði einungis verið
íþróttakennari og var lítt menn-
taður að öðru leyti. í fyrstu
hugðist nýi leiðtoginn leita eftir
ráðleggingum frá borgurum
landsins og setti upp kassa, þar
sem fólk gat sett í tillögur sínar
um stjórn landsins og einstök
mál. Bouterse hugðist jafnvel
berja í brestina og hressa
eitthvað uppá eigið skólanám,
en ein kennslukonan gerði þá
tvennt í senn: Hún varð ástmey
hans í fyrsta lagi og í öðru lagi
kenndi hún honum sitthvað um
fræði Marx og Lenins. Þetta trú-
boð bar þann árangur, að innan
skamms heimsótti Bouterse
Fidel Castro á Kúbu, sem hann
áður hafði verið á móti, en hrós-
aði nú á hvert reipi og lét það
síðan verða sitt fyrsta verk að
leyfa Rússum og Kúbumönnum
að koma upp fjölmennum sendi-
ráðum í höfuðstaðnum, Param-
aribo.
Þrjú fyrstu árin sem foringi,
komu og fóru fjórar ríkisstjórn-
ir og sex sinnum voru reyndar
byltingar. Einhverskonar sam-
band lögfræðinga, verkamanna,
stúdenta og presta lét í sér
heyra í október síðastliðnum og
mótmælti síauknu einræði
Bouterse. Fáir létu sjá sig
opinberlega, þegar byltingarfor-
ingi frá nágrannaeyjunni
Grenada kom í opinbera heim-
sókn. Hann heitir Bishop og gaf
Bouterse ágætt ráð: „Stjórn þín
er of góð við óvini sína,“ sagði
hann og bætti við. „Þú verður að
útrýma þeim, eða þeir útrýma
þér.“ Samkvæmt þessu heilla-
ráði lét Bouterse til skarar
skríða gegn „óvinunum" og byrj-
aði á því að láta handtaka nán-
asta samstarfsmann sinn, Roy
Horb, sem síðar fannst hengdur
í klefa sínum.
Afturkölluð aðstoð
og atvinnuleysi
Eftir fregnir af aukinni
ógnarstjórn, aftökum og morð-
um í desember síðastliðnum,
kipptu Bandaríkin að sér hend-
inni með 1,5 milljón dala aðstoð
og Hollendingar gerðu slíkt hið
sama og tóku fyrir 100 milljón
dala styrkinn. Atvinnuleysi í
Suriname er nú komið yfir 10%
og þrátt fyrir landgæðin og
bauxite-framleiðsluna, hefur
gengið verulega á erlendar inn-
stæður, sem voru þó nokkrar.
Mikil reiði ríkir meðal útlag-
anna sem flúið hafa; í Hollandi
einu eru 180 þúsund manns frá
Suriname. Forsvarsmaður þess-
arar útlagaþjóðar er fyrrum
forsætisráðherra Suriname,
Henk Chin A Sen, og hefur að-
setur í Hollandi. Úr her Suri-
name eru 1000 manns í útlegð og
ekki talið útilokað að sá her
reyni að koma til móts við til-
raunir íbúanna að hrista af sér
okið. Það gæti sumsé orðið
blóðbað, eða þá nýjar hreinsanir
og fjöldaaftökur til að koma í
veg fyrir að frelsishreyfing
komist á laggirnar í landinu.
Hitt er svo annað mál, að engin
trygging er fyrir því að sól frið-
ar og réttlætis tæki að skína á
Suriname-búa, þótt Bouterse
yrði steypt. Nægir að minna á í
því sambandi, að ekki var allur
vandi leystur fyrir Ugandabúa,
þótt Idi Amin væri hrakinn frá
völdum.
En í Paradísarlandinu Suri-
name hafa menn kynnst því, að
rfiarxismi og mannhatur haldast
kyrfilega í hendur. Það getur þó
naumast talizt nýr sannleikur,
heldur staðfesting á því sem
ævinlega virðist eiga sér stað.
Af einhverjum ástæðum hafa þó
stjórnmálafræðingar og félags-
fræðingar leitt hjá sér að rann-
saka og fjalla um það sérstaka
fyrirbæri.