Lesbók Morgunblaðsins - 05.11.1983, Side 6

Lesbók Morgunblaðsins - 05.11.1983, Side 6
Agora, markaöstorgið í Aþenu. Akropolishæö í baksýn. Síðari tíma teikning byggð á lýsingum. Leikhúsið í Epidaurus, skammt frá Mykene, (um 350 f. Kr.). il óeining fylgdi í kjölfarið og liðaðist ríkið fljótlega í sundur. Ekki tókst heldur að skapa ein- ingu meðal grísku borgríkjanna, og náðu þau aldrei fyrri styrk. Megnuðu þau ekki að veita Rómverjum neina verulega mót- spyrnu, og var Grikkland gert að rómversku skattlandi árið 146 f.Kr. Grísk menning barst vítt út um allan heim með hersveitum Alexanders mikla. Eru oft dregin tímamót við sig- ur Alexanders yfir grísku borg- ríkjunum árið 336 f.Kr., og tímabilið fram til 31 f.Kr. nefnt hellenska öldin, en þá féll síð- asta hellenska ríkið, Egypta- land, fyrir Rómverjum. Þegar Rómverjar fóru að láta til sín taka sem öflugt herveldi, var Iistmenning þeirra skammt á veg komin, og hrifust þeir mjög af hellenskri list. Sóttu þeir einnig hugmyndir fjölmargra rómverskra bygginga til Grikk- lands. 11 Samsettar tré- sperrur um alda- mótin 300 f.Kr. Hellenskur arkitektúr var upphaflega að langmestu leyti með trúarlegu yfirbragði, en um aldamótin 300 f.Kr. fjölgaði verulega almenningsbyggingum á Grikklandi, og voru þær eink- um notaðar til skemmtanahalds og kappræðna. Voru þetta yfir- leitt byggingar með virðulegum og þokkafullum svip. Farið var að skipuleggja þéttbýlissvæði eftir ákveðnum reglum, og voru byggingar oft samtengdar með súlnagöngum. Varð borgar- skipulag raunverulega fyrst til á 5. öld f.Kr., en var fljótiega tekið upp sem viðtekin regla fyrir alla nýja þéttbýliskjarna. Súlu- og bitauppbygging var enn algeng á hellensku öldinni, en þó var víða farið að nota steinbogabrýr yfir glugga- og hurðaopum, og húsformið var gert flóknara með því að draga inn hluta bygginganna. Mestum breyting- um olli þó tilkoma samsettra tréþaksperra um aldamótin 300 f.Kr. Mátti þá fá lengra haf, og hægt var að fækka súlum inni í byggingunum. Þegar fram í sótti, misstu hinar hefðbundnu súlugerðir einfaldleikann, og jafnframt virðist smekk fólks hafa hrakað verulega. Kórint- ískar súlur ruddu þeim dórísku svo að segja alveg úr vegi, en einnig kom það fyrir að fleiri en ein súlugerð var notuð í sömu byggingunni. Grikkir vörðu miklum hluta dagsins utan dyra og í almenn- ingsbyggingunum, svo að al- mennt var ekki mikið lagt upp úr fallegum íbúðarhúsum. Lang- flest voru þau á einni hæð, en þó voru tveggja hæða íbúðir ekki óalgengar. Voru herbergin oftast látin vísa út að litlum norðurgarði. r~ Jón Gunnar Jónsson Þegar ég kem lífs á land Ekki mun lengur vera byggð eða mannfólk á Stað í Grunna- vík, þar sem fyrr bjuggu margir frægir klerkar. Síðast þjónaði þar, ef ég man rétt, Jónmundur Halldórsson. Dóttir hans hét Guðrún. í eftirfarandi vísum nefnir hún nokkur örnefni úr byggð sinni og lýsir fangbrögð- um fanna og vinda við tröllvaxin fjöllin á Hornströndum: Öskrar hratt viö fannarfall framan og attan hríöardjúp, kyssir Hattur, ferlegt fjall, faðmar brattan Geirólfsnúp. Jarma og braka jökulfjöll, jórtrar klakinn tindinn, snævi þakin Snókatröll snúa baki í vindinn. Og enn kveður hún: Hátt við sungiö Hrollaugsborg, hrannarklungrið, snjóflóðsdramb, heiptarþrungið hríöarorg viö Hljóðabungu og Skálakamb. Rís við föng í Reykjavík rímnasöng nú þyljum, þó hrikti í Dröngum, Heljarvík og Horni í ströngum byljum. Vísur þessar munu hafa verið sendar í vísnaþátt í útvarpi vet- urinn 1950—’51. Höfundurinn þá öldruð kona, nú er hún látin. Hún tók saman bók um föður sinn. Hér eru alþýðuvísur, sem kalla mætti gamalmennataut, hve gamlar þær eru eða hvort þær eiga saman, veit ég ekki: Ég vildi að ég væri nár, vafinn moldardyngju, hestar felldu af harmi tár, hundar yfir syngju. Kona hefur orðið: Vildi ég væri klakaköld komin í jörðu niður. Það verður ekki þetta kvöld, því er verr og miður. Ekki er í kot vísað að fara í vísnaleit til Sigurðar Breiðfjörð, sem kalla má einn af höfuð- Vondum solli flýðu frá, forðast þá, sem reiðast, elskaðu góða, en aumkva þá, afvega sem leiðast. 2. Þegar dagsins bláa brá breytir háttum tíma, sólin stígur sjávi frá, sökkur þá hún gríma. 3. Hver vill binda huga manns, að hvergi megi þönkum fleyta? Þar sem yndi eirir hans, ætíð mun hann þangað leita. 4. Svæfir ama ástin góð, ei um meinin kvarta, þar sem saman beggja blóð blæddi úr einu hjarta. Páll Ólafsson seldi manni hvalkjöt, en gekk illa að fá það greitt: Skömm þinni skal ég halda á lofti skuldseigur djöfull varstu mér. Þú rís víst upp með hval í hvofti hvora leiðina sem þú fer. Sendimaður Páls var viku í kaupstaðarferð og þótti hús- bónda hans biðin löng: Ég er orðinn hissa á hans hátta og ferðalagi, óska honum til andskotans — og er mér það þó bagi. Þessar tvær hvorri áttinni: eru svo sin ur Flatbrauðið hérna er fjandans taö, þótt fjöldi manns á þvf glæpist. Ef andskotinn sjálfur æti það, eg er viss um hann dræpist. Undarlega er undir mér orðið hart á kvöldin, seld því undirsængin er í sýslu og hreppagjöldin. Ekki þurfti Páll að fara í smiðju til annarra skálda, en þó má hér heyra hljóm frá öðrum meistara, gamla Hjálmari, skáldinu frá Bólu: Lífs er orðinn lekur knör, líka ræðin fúin, hásetanna farið fjör og formaðurinn lúinn. Því er best að vinda upp voð, venda undan landi og láta byrinn bera gnoð beint að heljar sandi. Þar mun brim við bláan sand brjóta um háa stokka. Þegar ég kem á lífsins land Ijær mér einhver sokka. J.G.J.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.