Lesbók Morgunblaðsins - 07.01.1984, Qupperneq 10

Logandi af áhuga
með togandi mannverur
að notaður er sandsteinn til að vinna myndina á.
Steinninn fer síðan í ætingu og verður teikningin þá
eftir, upphleypt, svo hægt er að þrykkja á pappír. Með
þessu tók hann námskeið í málverki eins og reyndar
var skylda. „Það var eitt slíkt námskeið, sem kveikti í
mér fyrir alvöru," segir Vignir og bætir við: „Það var
um leið og nýbylgjumálverkið eða neo-ex-
pressjónisminn kom til skjalanna og er sambland af
nýjum hugmyndum frá Þýzkalandi og Ítalíu".
Og síðan hefur hann verið „fyr og flamme". Það er
því líkast sem eldmóður Vignis hafi kveikt í mannver-
unum, sem svífa um á stórum myndflötum: Þær loga.
Mann grunar að þar sé sá eldur sem á öllum brennur
með einhverju móti.
Vignir Jóhannsson hefur búið vestra síðan og er
setztur þar að. Fyrst átti hann heimili áfram í Provi-
dence eftir að skólanum lauk. Eftir hjúskáparslit árið
1980 hélt konan heim til íslands með barnið, en Vignir
býr nú með bandarískri listakonu, hún er í skúlptúr-
námi. Þau fluttust síðastliðið vor frá Providence til
New York, því Vignir vill standa í straumnum þar sem
hann er stríðastur. Þar eru möguleikarnir mestir, ef
vel gengur og maður er dálítið heppinn, en jafnframt
er hvergi önnur eins samkeppni.
{ talsvert snjáðu hverfi og ruskulegu, sem heitir
Williamsburg og tilheyrir Brooklyn, fann Vignir sér
samastað, í uppgerðu, gömlu iðnaðarhúsi — og þar
hefur hann bæði heimili og stóra vinnustofu og þar er
hægt að mála risa-skilirí. Listamönnum þykir gott að
búa þarna, segir Vignir, og einhverir kaupahéðnar
breyttu aflögðu iðnaðarhúsi í vinnustofu og íbúðir.
Gluggarnir eru stórir og hátt undir loft og maður
hugsar stórt þarna, segir málarinn.
Markaður fyrir mjög stórar myndir er að sjálfsögðu
margfaldur í Ameríku á við flest önnur lönd, en hann
er bundinn við fyrirtæki, söfn og safnara. Til þessa
hefur Vigni tekizt að selja nægilega til þess að geta
framfleytt sér. Stundum verða óvænt höpp; til dæmis
styrkurinn, sem Menningarsjóðurinn á Akranesi veitti
honum í tilefni komunnar til íslands. Það getur þó að
minnsta kosti átt sér stað, að sumir verði spámenn í
sínu föðurlandi. Við ræddum töluvert um listalíf í
New York-borg, sem er risavaxið og á einskis manns
færi að fylgjast með því öllu. Vignir sagði:
„Ég reyni að sjá það helzta, en það er geysilegt verk
ef maður ætlar eitthvað að ráði að fylgjast með. Núna
er málverkið í verulegri uppsveiflu,
en það er alls ekki allt í anda ný-
bylgjunnar eða neo-expressjónism-
ans. Myndlistarflóran er einmitt
geysilega fjölbreytt vestra; maður
sér gamlar Pollock-leyfar, afstrakt
expressjónisma, geómetríu, leifar
af raunsæinu og súper-raunsæinu,
graffitilist og yfirhöfuð miklu fjöl-
breyttari list en þá sem yngri
menn eru að fást við á íslandi og er
í nokkuð þröngum farvegi, sýnist
mér. Ég er dálítið hissa á þessum
sterku Hollandsáhrifum hér.
Þegar þetta nýbylgjumálverk er
skoðað, sést að greinilegur munur
er á litanotkun hjá evrópskum
málurum annarsvegar og þeim
bandarísku hinsvegar. Sá munur
felst í því, að bandarískir málarar
nota skærari liti, stundum ein-
hverskonar flúrósentliti. Ég til-
heyri evrópska skólanum að þessu
leyti, en ég hef annars ekkert nema
gott um þessa nýbylgju að segja;
tími var kominn til að eitthvað
gerðist, — konseptlistin var orðin
afskaplega þreytt og útjöskuð.
En þó ég noti ekki þann litaskala
sem oft má sjá fyrir vestan, er
greinilegt að ég hef orðið fyrir öðr-
um áhrifum en jafnaldra kollegar
mínir á íslandi, — enda er það að-
eins til góðs, að ekki séu allir eins.
En það er líka munur hjá okkur á
afstöðu til myndefnisins, sem oft
er manneskjan sjálf. Mér finnst
stundum í myndum kollega minna,
að manneskjan sé svo vanmáttug
og undirokuð. Þeir mála hana al-
gerlega vanmáttuga veru, sem
berst með vindum og straumum.
Afstaða mín er hinsvegar sú, að
ég vil að manneskjan sé sterk og
um það vil ég fjalla. Manneskjan í mínum myndum
hefur afl í sjálfri sér, en berst um leið við aðsteðjandi
öfl. Mér finnst það jákvæðara viðhorf, — já við getum
sagt að þetta sé heimspekileg afstaða. Ég vona að
þetta hafi komið skýrt og greinilega í ljós á þessari
sýningu í Listasafni ASL þar sem ég mála manninn í
snertingu við höfuðskepnurnar tvær, eld og vatn. En
maðurinn berst, hann á sér von. Þetta er engin
heimsendaspá. Eldslogarnir geta átt við streituna, —
viðureign við öfl, sem mæða á nútíma fólki. í raun og
veru hef ég verið að fást við sama efnisinnihald, sömu
hugmyndafræði, nokkuð lengi. Áður notaði ég hunda
sem tákn fyrir einstaklinginn og baráttu hans við
allskonar höft. Hundarnir voru hlaupandi yfir grind-
ur, sem voru tákn fyrir hindranir og það var alltaf
einhver lífsháski á ferðinni. Þú hefur kannski ekki séð
neitt af þessum myndum?"
Jú, reyndar hafði ég séð þær á sýningu, sem Vignir
hélt fyrir hálfu öðru ári í Listmunahúsinu í Lækjarg-
ötu. Þessar myndir hans vöktu athygli fyrir færni í
teikningu og kunnáttusamlegt handhragð. En þær
vöktu líka athygli fyrir annað, sem mörgum þótti
miður. I erlendum tímaritum hafði annað veifið mátt
sjá mjög líkar hundamyndir eftir Júgóslavann Velico-
vic. Einn gagnrýnandi hér vakti athygli á þessu; taldi
það ófært og sagði hreint og klárt: „Sá sem skorar
mark hjá öðrum, er úr leik.“
Annar gagnrýnandi, sem hafði skrifað formála í
sýningarskrá Vignis, tók upp vörn fyrir hann og varð
af þessu nokkur blaðadeila.
Vignir afneitar því sjálfur, að þarna hafi verið um
beina stælingu að ræða á mjög persónulegri útfærslu
Velicovics. Hann segir skýringuna þá, að hann hafi
byggt myndir sínar á Ijósmyndum af hundum í
grindahlaupi eftir bandaríska ljósmyndarann Edward
Mobridge, þar sem notaður er rúðustrikaður bak-
grunnur og forgrunnur. „Ég þekkti ekki það sem Vel-
icovic hafði gert, en sá seinna, að hann hafði eins og ég
byggt á þessum sömu ljósmyndum."
Myndirnar sem Vignir hafði með sér í haust að
vestan voru svo stórar, að hann varð að taka þær af
blindrömmunum og rúlla þeim saman og setja síðan
allt upp á nýjan leik, þegar hingað kom. Við ræddum
um þessar stærðir, sem nýbylgjumenn hafa lagt
áherzlu á, og Vignir taldi að átök og áhrif yrðu magn-
aðri á stórum myndfleti; baráttan yrði auðsærri, þeg-
ar manneskjurnar í myndinni væru stærri en maður
sjálfur.
Hjá sumum hljómar það sem argasta skammaryrði,
þegar sagt er að mynd sé falleg. Það er eitthvað væmið
og í ætt við góðborgaralega stofulist. „Tilgangurinn
hjá mér er aldrei sá, að mynd verði falleg," sagði
Vignir, „en sú aðferð sem ég nota, svo og gljáinn á
litnum, gera kannski myndina „flott", þótt það sé alls
ekki markmiðið."
En hvað gerir ungur og óþekktur maður til að kom-
ast áfram í frumskóginum, þar sem auglýsingavélarn-
ar blása einstaka listamenn uppí háloftin svo að segja.
Vignir telur að nauðsynlegt sé að komast í samband
við eitthvert gallerí, því ekki er um að ræða, að málar-
inn taki sjálfur sal á leigu og standi sjálfur að sýningu
líkt og hér gerist. Ef ekki tekst að komast innundir hjá
galleríunum, þá reyna sumir þátttöku í samsýningum
og háskólasýningum. Sumir auglýsa hreint og beint og
hafa þá umboðsmann.
Sú skipan, að hugsanlegur kaupandi líti inn á
vinnustofu listamanns er ekki til í sama mæli í New
York og hér í landi kunningsskaparins og smæðarinn-
ar. Það gerist að minnsta kosti ekki hjá Vigni, að fólk
hringi og boði komu sína. Aftur á móti hefur hann selt
dálítið fyrir meðalgöngu sýningarstaða í Providence. í
ágúst síðastliðnum hélt Vignir stóra sýningu í Los
Angeles, en hún var óvenjuleg í þá veru, að í raun
sýndi hann aðeins eina mynd. Hann strekkti nefnilega
dúk beint á veggi sýningarsalarins og málaði síðan á
staðnum. Verkið var óseljanlegt eins og nærri má
geta, en borgin veitti honum styrk og hann slapp
skaðlaus frá ævintýrinu. Og hann hefur verið með á
samsýningum, bæði í Boston og New York.
„Ég er morgunmaður," segir Vignir og geislar af
honum krafturinn, þegar hann segir þetta, — „ég fer
snemma á fætur og þykir slappt, ef ég er ekki kominn
í gang á vinnustofunni klukkan níu. Stundum er það
að vísu fólgið í að skissa eitthvað upp, eða spá í hlut-
ina.“
Hann er vinnuþjarkur, hefur mér skilizt á öllum sem
ég hef rætt við og þekkja hann. Minnir á Erró, þegar
hann var á þessum aldri, segja aðrir. Sem sagt: líkleg-
ur til stórræða.
Vignir vinnur við myndir framyfir miðjan dag, en
fer þá til útréttinga, ellegar til að sjá sýningar í
milljónaborginni. Á kvöldin er málarinn heima og
hokrar að konu sinni eins og sagt
var hér fyrr meir. Það er síður en
svo að þau búi við einangrun; í
kunningjahópnum er einkum lista-
fólk og það er eins og hér, að
stundum er litið inn til kunningj-
anna. Sjónvarpið tefur ekki Vigni
Jóhannsson. En sé hann heima, þá
er opið úr íbúðinni inn í vinnu-
stofuna, þar sem afrakstur dagsins
blasir við og freistandi að halda
áfram að spá í ólukkans
myndirnar fyrst þær eru þarna og
sjást. Og fyrst og fremst er það
gaman.
En það er auðvitað allur gangur
á tilhögun vinnunnar. Líkt og
flestir Islendingar er Vignir
skorpumaður; tekur stórar skorpur
og slappar af á milli. Og myndirn-
ar verða að mestu leyti til í með-
förunum; innblásturinn þá og þá
stundina ræður mestu.
En ísland, — verður það týnt og
tröllum gefið, ef velgengnin
skyldi nú banka uppá einhvern
daginn eins og við skulum vona?
Vignir svarar því einarðlega neit-
andi. ísland mun halda áfram að
eiga sín tök 1 honum: „Ég er mikill
íslendingur í mér," segir hann til
áréttingar. Hann hefur meira að
segja í hyggju að notfæra sér ís-
lendingasögurnar sem myndefni,
en ekki á hefðbundinn hátt. En
fyrst og síðast er það málið. „Ekki
svo að skilja að það þvælist neitt
fyrir manni að tala ensku um hvað
sem er við hvern sem er,“ segir
Vignir, — „en munurinn er sá og
verður alltaf sá, að móðurmálið er
tjáning, sem kemur frá sálinni og
ekkert getur komið í staðinn
fyrir það.“
10