Lesbók Morgunblaðsins - 03.11.1984, Qupperneq 14

Bjarni Benediktsson og Guðmundur Kjærnested í Hornrík á Ströndum 2. júlí 1970. Átta
dögum síðar fórst Bjarni í eldsvoðanum á ÞingvöHum.
komur þangað. Ég spurði eina frúna hve-
nær tiltekin kona í Grímsey ætti von á sér.
Sigríður Björnsdóttir sneri sér sposk að
mér og sagði. Hvernig stendur á því að
skipherrann hefur áhuga á hvort konur
eru ófrískar hér í Grímsey. Henni fannst
sýnilega eitthvað skrýtið við þetta. Ég út-
skýrði fljótlega fyrir frú Sigríði að við
varðskipsmenn yrðum að fylgjast vel með
slíkum málum ekki síður en öðrum. Það
kæmi oft í okkar hlut að flytja annaðhvort
lækni út í eyjuna eða sængurkonuna í
land.
Bjarni og Sigriður áttu mjög góðan dag
í Grímsey. Þeim var afburða vel tekið og
voru ánægð að kvöldi. Um kvöldið sigldum
við svo til Siglufjarðar og þar fóru þau í
land ásamt Ellert og konu hans.
Nokkrum dögum síðar barst hin hörmu-
lega frétt um andlát þeirra hjóna. Þau
höfðu farið í sumarbústað á Þingvöllum
ásamt dóttursyni sínum. Enginn veit hvað
gerðist þá nótt en þau fórust öll í eldsvoða
er sumarbústaður forsætisráðuneytisins
brann til kaldra kola.
Fært út í 50 mílur
Sumarið 1972 fórum við Margrét til
Spánar í sumarfrí. Við komum til baka 17.
ágúst og ég tók þá aftur við skipstjórn á
Ægi. Ég ræddi við Pétur Sigurðsson for-
stjóra um lagfæringar á Ægi, neyðarstop,
vélar og fleira. Enn fremur um landhelg-
ismál. Lítið hafði ég upp úr þeim samtöl-
um því forstjóri taldi mikla óvissu ríkja.
Meðal þess sem látið var um borð í Ægi
fyrir brottför voru tvennar víraklippur.
Engar leiðbeiningar, skriflegar né munn-
legar, fylgdu þessum gripum. Menn vissu
svo sem til hvers þetta var, en enginn á
skipinu hafði séð klippurnar notaðar. Um
meðferð þeirra ríkti óvissa.
Heimild til þess að nota klippurnar lá
heldur ekki fyrir.
Útfærsla íslensku fiskveiðilögsögunnar
gekk í gildi 1. september 1972.
Þann 26. ágúst fór ég með varðskipið
Ægi frá Reykjavík, þá út á Faxaflóa til
æfinga.
Við æfðum uppgöngu í skuttogara og
þjálfuðum skipshöfnina í að nota kylfur.
Uppgönguæfingar fóru þannig fram að
varðskipsmenn fóru í bátum frá varðskip-
inu og fóru síðan upp í það að framan, en
þar er hæð þess frá sjó svipuð og á mörg-
um skuttogurum.
í fyrstu gerðum við tilraunir með að
kasta krókum upp yfir handrið skipsins og
feta síðan upp eftir kaðli með hnútum.
Reyndin var sú að aöeins nokkrir kom-
ust þannig upp. Við breyttum þá um að-
ferð, köstuðum krók upp fyrir handriðið og
hífðum svo kaðalstiga og þá gekk auðveld-
lega að komast um borð.
Pétur Sigurðsson hafði ætlað að koma
og tala við mig áður en látið var úr höfn.
Hér voru margir óvissuþættir og ný við-
horf. Hann kom hins vegar ekki en hringdi
og sagðist mundu hitta mig í Keflavík, en
þar ætlaði hann að koma með aðmírálinn
á Keflavíkurflugvelli um borð í Ægi
nokkrum dögum síðar. Við vorum að æf-
ingum í nokkra daga úti á flóanum. Um
þetta leyti stóðum við þrjá báta að ólögleg-
um veiðum í flóanum. Fórum með þá til
Akraness þar sem málin voru tekin fyrir.
Ekkert varð af því að við færum til
Keflavíkur að hitta Pétur Sigurðsson. Því
næst var haldið austur fyrir land. Við vor-
um á Þistilfirði 1. september. 2. september
rákumst við á sextán togara út af Gerpi og
rákum þá ut fyrir 40 mílurnar. Þessir
bresku togarar voru nafn- og númeralaus-
ir. Höfðu afmáð hvort tveggja. Við höfðum
samband við þá um talstöð og gáfu þá
skipstjórar upp nöfn, allir nema tveir. Við
fórum því næst til Norðfjarðar. Meöan við
stönsuðum þar kom Lúðvík Jósefsson þá-
verandi sjávarútvegsráðherra um borð.
Hann spjallaði við okkur um alla heima og
geima. Sagði okkur m.a. að samþykkt hefði
verið 10% kauphækkun til varðskips-
manna og hækkaðar tryggingar.
Ég varð mjög undrandi þegar það frétt-
ist daginn eftir að Morgunblaðið hefði
prentað frásögn af komu Lúðvíks um borð
í Ægi og þar með að Lúðvík gæfi skipherr-
anum fyrirmæli. Ég hefi Sverri Her-
mannsson alltaf grunaðan um að hafa
komið þessu í blaðið.
Fyrsta klipping togvíra
Við héldum nú norður fyrir land og
komum hinn 5. september að nokkrum
breskum togurum, sem voru að veiðum
norðaustur af Hornbanka. Kl. 10.25 kom
Ægir að togara sem var ómerktur, járn-
plötur soðnar yfir nafn og númer. Énginn
þjóðfáni sjáanlegur. Einnig var málað yfir
einkennisstafi á reykháfi. Þessi togari var
með svartan skrokk, eikarmálaðan keis,
aftari hluti brúar og neðsti hluti reykháfs
í sama lit. Efri og fremri hluti brúar hvít-
ur. Net var strekkt frá miðju skipi bak-
borðsmegin aftur að bátaþilfari. Nú var
kallað til togarans á örbylgju. Skipstjóri
svaraði með kallmerkinu 059. Honum var
þá send eftirfarandi orðsending.
Þér eruð að ólöglegum fiskiveiðum inn-
an hinna nýju íslensku fiskveiðimarka og
þess vegna fyrirskipa ég yður að hífa
vörpu yðar og stöðva fiskveiðar, að öðrum
kosti verð ég að tilkynna gerðir yðar og
þér getið síðar verið málsóttur fyrir þessa
ólögmætu gerð.
Þetta var forskrift frá Landhelgisgæsl-
unni. Við áttum að lesa þessa „bæn“ yfir
þeim. Meira máttum við ekki gera að sinni.
Fyrir austan höfðu þeir látið sér segjast.
Þessi var sá fyrsti sem neitaði öllu. Skip-
stjóri þessa ómerkta togara staðfesti mót-
töku orðsendingarinnar.
Ég lét stýrimanninn spyrja hann um
nafn og einkennisstafi togarans. Þessu
neitaði skipstjórinn að svara. Þessu næst
var lesin yfir skipstjóranum orðsending
þess efnis að ef hann ekki segði varðskips-
mönnum strax nafn skipsins og númer,
áskildum við okkur allan rétt til þess að
stöðva fiskveiðar hans. Hann væri að
brjóta alþjóðalög og reglur um nöfn og
skrásetningu fiskiskipa að veiðum á
Norður-Atlantshafi.
Skipstjóri þessa ómerkta skips neitaði
eftir sem áður að segja til nafns skipsins.
Notaði aðeins 059 í viðskiptum við okkur.
Hann spilaði nú lag, Rule Britannia, í
talstöðina svona til ögrunar. Þegar hér var
komið hafði annar vírahnífurinn, sem við
fengum í Reykjavík, verið tengdur drátt-
arvír og kl. 10.40 var honum slakað fyrir
borð í fyrsta sinn. Við vorum allir spenntir
hvernig þetta myndi takast. 3. stýrimaður,
bátsmaðurinn og tveir hásetar voru aftur
á við dráttarspilið og kallkerfið milli brúar
og skuts var opið. Ég hélt Ægi nú fyrir
aftan óþekkta togarann bakborðsmegin,
sigldi fyrir aftan hann og beygði fram með
honum stjórnborðsmegin. Togaramenn
slökuðu nú út gildri nælontrossu, sýnilega
með það fyrir augum að hún færi í skrúfu
varðskipsins. Endi trossunnar flaut aftur
með bakborðssíðu Ægis án þess að valda
okkur tjóni.
Við höfðum slakað út 60 föðmum af
dráttarvírnum og nú sást allt í einu hvern-
ig afstaða togvíranna, þar sem þeir lágu
aftur úr blökk togarans, breyttust, átak
kom á dráttarvírinn og hnykkur. Síðan
slaknaði á dráttarvírnum og í sama mund
sást að annar togvír togarans var slakur.
Fyrsta klipping á togvír landhelgisbrjóts
hafði tekist.
f þessari fyrstu klippingu náðist forvír
togarans. Hann tapaði því ekki vörpunni,
en tafðist verulega frá landhelgisveiðun-
um við að ná henni inn á öðrum vírnum.
Það má segja að nú varð mikið uppi-
stand meðal bresku togaranna sem voru
þarna að veiðum um 22 sjómílur innan
nýju 50 mílna markanna. Allir hífðu upp
trollin og komu siglandi á fullri ferð. Við á
Ægi fórum hring um óþekkta togarann og
komum nærri stjórnborðsskuthorni hans.
Áhöfnin stóð á bátaþilfari og skipverjar
köstuðu kolamolum og allskyns rusli yfir í
varðskipið. Einn skipverjanna á togaran-
um kastaði stórri brunaöxi sem fór í sjó-
inn á milli skipanna.
Það voru mikil hróp og köll og bölbænir
bæði frá körlunum á togaranum og í tal-
stöðvunum. Við komumst nú fljótlega að
því að hér var á ferðinni togarinn Peter
Scott H-103.
Togararnir, sem komu nú á fullri ferð í
átt til okkar, ætluðu sýnilega að gera út
um málin í eitt skipti fyrir öll með
ákeyrslu á Ægi. Þeir voru ellefu talsins, og
skipstjórarnir létu dólgslega, hótuðu í tal-
stöðvum sínum að keyra varðskipið niður.
Við á Ægi töldum nóg að gert í bili og kl.
11.23 héldum við af staðnum til annarra
starfa. Enn var skipstjóri óþekkta skipsins
spurður um nafn, en hann neitaði sem
fyrr.
Oft hafði maður hlustað með undrun og
hrolli á orðbragð bresku togaraskipstjór-
anna. Nú gekk þó út yfir allan þjófabálk.
Meðal þess sem þessir karlar hótuðu var
að eyðileggja sex vörpur íslenskra fiski-
skipa fyrir hverja eina sem skorin væri frá
breskum togurum.
Breska eftirlitsskipið Miranda var á
þessum slóðum og hélt til togaranna. Skip-
stjórinn þar, sem ég þekkti vel, gerði sitt
til að stilla skap skipstjóranna landa
sinna. Hann kallaði mig síðan upp og var
reiður. Mótmælti aðförinni að óþekkta
togaranum og vitnaði í úrskurð Haag-
dómstólsins um að breskum togurum væru
heimilar veiðar hér að 12 mílilm, ennfrem-
ur í alþjóðalög. Þá sakaði hann okkur um
að stofna lífi breskra sjómanna í hættu
með því að skera á togvíra.
Ég tjáði honum að þetta mál kæmi
Haag-dómstólnum ekkert við. Hér væri
um að ræða brot á alþjóðalögum um
merkingu fiskiskipa á Norður-Atlantshafi.
Ennfremur brot á íslenskum fiskveiðilög-
um.
Adams, skipstjóri Miranda, róaðist
nokkuð við þessar upplýsingar og lofaði að
koma sjónarmiðum okkar á framfæri við
yfirmenn sína.
Varðandi það að við hefðum stofnað lífi
og iimum breskra fiskimanna í hættu,
komi stundum fyrir að togarar slíti togvir
og teljist ekki til tíðinda. Ég sagði skip-
stjóranum á Miranda einnig að breskir
ómerktir togarar við Austurland hefðu
gefið varðskipinu upp nöfn og númer. Það
hefði þessi ómerkti landhelgisbrjótur hins
vegar ekki gert og því hefði verið ákveðið
að skera af honum vörpuna. Við á Ægi
vorum við Vestfirði næstu daga. Þeir dag-
ar og nætur urðu viðburðaríkar.
Ur
Sagnabanka
Leifs
Sveinssonar
Fjör á Gullfossbarnum
Kunnur svínabóndi úti á landi þurfti nauösynlega aö láta flytja fyrir sig
kynbótagrís frá Danmörku. Óhægt var um vik, þar sem algert bann var viö
innflutningi svína til landsins. Nú voru góö ráö dýr, því svínastofninn var að
úrkynjast hjá bónda. Tekur hann þann kost aö biöja danskan heildsala,
Hansen aö nafni, fyrir grísinn, en hann var um þaö bil að sigla til íslands meö
Gullfossi frá Kaupmannahöfn.
Er nú grísinn fluttur um borö í einsmannsklefa Hansens í Gullfossi og
sprautaöur meö þeim lyfjum, sem dugöu til þess, aö ekki heyrðist í honum á
leiöinni. Gullfoss kemur við í Leith aö vanda og alltaf hefur Hansen gætt þess,
aö grísinn sé sprautaöur reglulega. En síöasta daginn um borð, er Gullfoss
nálgast ísland, þá var svo skemmtilegt á barnum, aö Hansen gleymdi sér.
Kemur þá farþegi úr næsta klefa viö Hansen og kvartar yfir því við Guö-
mund Þóröarson bryta, aö ekki sé svefnfriöur fyrir einhverjum helvítis Dana,
sem hríni eins og svín. Kom þá í Ijós, aö gleymst haföi hjá Hansen aö sprauta
grísinn.
Tollskoðun á Heathrow
Friðfinnur heitinn Ólafsson forstjóri Háskólabíós hélt til Lundúna meö hóp
af íslendingum. Hægt gekk aö komast í gegnum tollinn á flugvellinum, þvi
enskir tollveröir eru manna nákvæmastir í starfi sínu. Leiðist nú Friöfinni þófið
og gengur til eins mjög borðalagös manns, sem þar var aö líta eftir og tjáir
honum, að hann sé með ferðamannahóp frá íslandi, sem eigi aö skoöa
borgina um daginn, en síöan eigi þau aö mæta hjá Elísabetu drottningu kl.
17.00, og spyr, hvort ekki sé hægt aö flýta tollskoðun eitthvaö, því sér leiðist
að koma of seint til Buckingham-hallar. Brá yfirmaður þegar viö og lét flýta
allri tollskoöun svo, aö eftir augnablik var allur hópurinn kominn í gegnum
tollhliöiö. Þá kallar yfirmaðurinn til Friöfinns: „Nú hringi ég til Buckingham og
tilkynni, aö þiö séuö á leiöinni."