Lesbók Morgunblaðsins - 25.01.1986, Blaðsíða 11

Fransmaður að stúdera
galdramenn í íslendingasögum
Arfleifð Árna Magnússonar heimsótt. Síðari grein.
irgitte Dall heitir sú sómakona, sem stýrir
viðgerðarstofu stofnunarinnar styrkri hendi.
Hún er enginn nýgræðingur í faginu því hún
hefur fengizt við viðgerðir fyrir Árnastofnun
í um 30 ár. Og það er víst örugglega enginn
sem hefur gert við jafnmörg íslenzk handrit
og hún hefur gert. Eftir að hafa lært bókhald
hélt hún suður til Rómar og komst í kynni
við bóka- og handritaviðgerðir. Hún lærði
og vann á Vatikan-bókasafninu og víðar og
hefur síðan gert víðreist í námsferðir í við-
gerðarstofur. Auk hennar vinna þarna Mette
Jakobsen og Morten Gronbech.
Áður en var farið að senda handrit til Is-
lands voru handrit valin til viðgerðar eftir
því hversu illa farin þau voru. En nú eru það
fyrst og fremst handrit, sem á að skila, sem
er gert við. Þegar að viðgerð kemur er
handrit oft ljósmyndað, áður en það er lagað.
Þá þarf iðulega að leysa það sundur svo
hægt sé að mynda það. Einhver fræðimann-
anna hugar þá að röð blaðanna, svo það sé
sett rétt saman aftur. Sjálfar viðgerðirnar
geta verið margvíslegar, þær flóknustu taka
allt að tveimur árum. Og svo er handritið
ljósmyndað eftir viðgerðina.
Birgitte Dall gengur varlega og hófsam-
lega til verks í viðgerðunum. Aðalatriðið er
að stöðva yfirvofandi skemmdir, ekki að gera
handritið eins og nýtt. En auðvitað hafa
fagurfræðileg atriði sitt að segja, þannig að
viðgerðarefnin stinga lítt í stúf við sjálft
handritið. Viðgerðarmeistararnir þarna nota
ekki kemísk efni og halda sig við gamalgrón-
ar aðferðir. En Birgitte Dall er sér þess þó
vel meðvituð að þó varlega sé farið, má vel
vera að eftirkomendur hafi aðrar hugmyndir
um hvernig bezt sé að bera sig að við viðgerð-
irnar. Því er mikilvægt að gera ekkert það
sem ekki er hægt að taka aftur.
En þama er ekki aðeins gert við handritið,
heldur einnig innsigli. Innsiglisfræði eru
reyndar sérstök fræðigrein, þó ekki fari mikið
fyrir henni. íslenzk innsigli hafa geymzt
þokkalega vel og eru sum hver býsna gömul.
En ástand þeirra er misjafnt. Þau verstu eru
næstum að verða að dufti, þá þarf að baða
þau í vaxupplausn, til að endurnýja vaxið í
þeim.
Það er vægast sagt heillandi heimur, sem
mætir manni á viðgerðarstofunni. Þarna
gefur að líta alls kyns verkfæri, sum ókunn-
ugleg, en líka kunnuglega hluti eins og strau-
jám. En það eru ekki aðeins verkfærin og
það spennandi starf, sem þarna fer fram sem
gerir viðgerðarstofnunina að aðlaðandi stað.
Það er nefnilega ekki sízt elskulegt starfsfólk
sem laðar gesti í viðgerðarstofuna.
EFTIR
SIGRÚNU
DAVÍÐSDÓTTUR

Arne Mann-Nielsen, sem stýrir Ijósmyndastofu Áma, stendur hér við risastóru
handritaljósmyndavélina. Þessa stundina var slökkt á 6000 watta Ijóskösturunum,
enda ekkert handrit ísigtinu.
Ljósmyndastofan
Það vinna þrír ljósmyndarar á ljósmynda-
stofu stofnunarinnar. Arne Mann Nielsen
ræður ríkjum þar. Hann hefur unnið við ljós-
myndun þarna í 23 ár. Ef marka má af honum
hlýtur handritaljósmyndun að vera hið besta
starf. Sterk ljósin og filmudammarnir virðast
ekki hafa haft slævandi áhrif á Mann Niel-
sen, hann segir skýrt og skemmtilega frá.
Stofnunin er geysi vel búin tækjum, það
liggja líklega um 12—15 millj. danskra króna
í þeim. Tækjakosturinn er sérstaklega valinn,
til að sinna þeirri sérhæfðu ljósmyndun sem
fer fram þarna og hvorki í Englandi né
Þýzkalandi er að fínna svo stórar handrita-
Sívaliturn og Trinitatiskirkjan í Kaupmannahöfn, koparstunga frá 1746. Eftir eldinn í Kaupmannahöfn 1728 var því sem
eftir var af safni Áma Magnússonar komið fyrir uppi á loftinu yfir kirkjunni.
ljósmyndastofur eins og hér, svo ekki sé nú
minnzt á þá miklu þekkingu sem er saman-
söfnuð þarna.
Yfirleitt er ljósmyndað í tömum. Verkefn-
um er safnað saman og svo ljósmyndað af
kappi í átta til tíu daga. Þá er flett og flett
og myndað og myndað. Það verður að gæta
þess vel að allt komi með, líka göt og ójöfnur
í handritunum. Tveir stúdentar vinna við að
bera saman og aðgæta að myndirnar fylgi
handritunum nákvæmlega.
Þama er auðvitað að fínna margvísleg
tæki. Um leið og ég kom inn rak ég augun
í risastórt apparat. Mann-Nielsen fræðir mig
á því að þetta sé ljósmyndavél sérstaklega
stníðuð til handritaljósmyndunar. í hana er
hægt að nota ýmsar gerðir filma. í henni
eru m.a. teknar litmíkrófilmur. Þá er kveikt
á 6.000 watta ljósum, það er kælir í vélinni
svo handritin hitni ekki og ljósmyndararnir
vinna með sólgleraugu í 15—20 mín. og hvíla
sig svo jafnlengi á milli. Filmumar sjálfar
greina litinn, þannig að ef lýsing eða annað
er ekki rétt, þá lagar fílman sig eftir því og
tekur litinn rétt upp. En auðvitað vantar þó
alltaf eitthvað á litbrigðin, segir ljósmyndar-
inn. Litfílmur hafa ekki haft á sér gott
geymsluorð, þær blikna yfirleitt með aldrin-
um. En það eru reyndar til litmyndir frá
aldamótum, sem hafa haldið sér vel. Og
tæknin sem Mann-Nielsen og félagar nota
er sú sama og var notuð þá, þetta er eigin-
lega ný gömul aðferð, sem rykið hefur verið
dustað af. Framköllun 30 mynda litmíkró-
filmu tekur aðeins um 6 mín. Fyrst er filman
framkölluð, síðan bleikt svo allur umframlitur
skolist burt og síðan er filman fixeruð, sem
kallað er, gerð stöðug. í venjulegum litfiímum
situr alltaf umframlitur eftir og það er hann
sem bliknar með aldrinum og breytir lit
myndarinnar. En þetta eru engin blíðlyndis-
efni sem filman er unnin með og ljósmyndar-
arnir skrýðast gúmmíhönzkum og grimum
við verkið. Þegar Bengt ljósmyndari bauðst
til að koma með stamp af bleikiefninu inn á
skrifstofuna, þar sem við sátum, og sýna
mér, þá þvertók meistarinn fyrir það. Ófétis
lyktin myndi þá loða við herbergið næstu
daga.
Þarna er líka að finna aðra og litla mynda-
vél þar sem eru teknar handritamyndir við
kvartzljós. Mörg handrit eru mjög dökkleit
og illlæsileg, en kvartzljósið eins og dregur
fram letrið og lýsir auða flötinn. Hér áður
fyrr sátu fræðimenn stundum og látu handrit
við kvartzljós. En ýmislegt bendir til þess
M
m I
,i, *
i
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 25. JANtlAR 1986 11

I
-2