Lesbók Morgunblaðsins - 01.02.1986, Qupperneq 6

legra, veðurbarinna kvenna á leið niður að
lendingunni með fiskbagga, hópur lítilla,
kafloðinna hesta og var hver þeirra bundinn
í tagl þess næsta á undan, nokkrir grind-
horaðir hundar snuðrandi í ruslahrúgum
eftir einhvetju ætilegu — þetta var það sem
ég sá af Reykjavík, hinni frægu höfuðborg
íslands ..."
ÖMURLEGIR
MANNABÚSTAÐIR
. í báðum endum bæjarins eru litlar
þyrpingar torfkofa þar sem fiskimenn og
fjölskyldur þeirra búa eins og kanínur í
holum. Það vekur undrun ferðalangs, sem
gægist inn í hin fúlu, gleðisnauðu greni er
þetta vesalings fólk hírist í, að það skuli
ekki vera étið af sniglum eða látast úr gigt.
Fiskslor og reykur er í bland við græna
mygluna á steinunum, andstyggilegar
snílq'ujurtir teygja sig niður veggina og
vatnspollar eru í stað ábreiða á gólfunum.
Jörðin er undir því og ofan á og dagsljósið
á ekki auðvelt með að smjúga inn um
gluggaborumar."
Þetta er ömurleg lýsing og Browne hefur
undirstrikað hana með nokkrum penna-
teikningum, sem vel eru þekktar og sýna
til dæmis konur burðast með fisk á bömm,
en karlmaður reykir pípu og horfír á.
Browne hrósar konunum fyrir lífsorku og
dugnað, en þykir karlmennimir latir og
drykkfelldir. Þrátt fyrir allt hefur hann þó
komið auga á ljósglætu:
„Því fer flarri að ég vilji gefa í skyn, eins
og skilja má af hinni stuttu lýsingu minni
á Reykjavík hér á undan, að í bænum fínn-
ist ekki fágað mannlíf. Þar em fjölskyldur
sem skortir ekkert í menningarlegum hátt-
um á við það sem gerist annars staðar í
veröldinni og aðvífandi ferðalangur hlýtur
að furða sig á þeirri fegurð og þeim glæsi-
leika sem kemur í ljós, þegar efnt er til
dansleiks eða veizlu."
Af þessu virðist mega ráða, að þrátt fyrir
næsta almenna fátækt í Reykjavík, hafí
samt verið til yfírstétt, sem bjó í betri húsum
og gat puntað sig á evrópska vísu þegar
einhvers staðar var boðið til veizlu. Þetta
hafa umfram allt verið kaupmenn og emb-
ættismenn: „Yfírvöldin illa dönsk/á annarri
hverri þúfu.“
Browne hafði að fylgdarmanni Geir
Zoéga, sem var brautryðjandi á því sviði
og einstaklega vel látinn. í ferðinni um
landið var í fyrsta lagi haldið austur á
Þingvöll, þar sem gist var hjá Þingvalla-
presti. Browne lýsir öllu nákvæmlega þar
og getur sú lýsing ugglaust átt við flesta
sveitabæi á þeim tíma. Um Þingvallabæinn
og gistinguna þar segir Browne svo:
„Sóknarpresturinn á Þingvöllum og fjöl-
skylda hans búa í kofum, sem standa rétt
við kirkjuna. Þessi ömurlegu hreysi eru
sannarlega furðuleg á að líta. Ekkert þeirra
er meira en tíu til fímmtán fet á hæð og
þau kúra saman í skipulagslausri þyrpingu
líkt og hópur sauðkinda í óveðri ... Gólfið
er hraunið, sem bærinn stendur á, og hér
og þar eru skólpvatnspollar. Reykurinn fyllir
hverja smugu auk hvers kyns ólyktar og
bitar, stoðir og gömlu, óhijálegu húsgögnin
eru gegnsósa af hinum ramma, fjölbreyti-
lega daun sem umlykur þau.“ Eftir að hafa
lýst undrun sinni yfír því, að íslendingar
skuli ekki yfírleitt jarma eins og sauðkindur,
segir Browne svo og á sú lýsing enn við
Þingvallabæinn:
„Eg get ekki gert mér í hugarlund
aumari mannabústaði. Þeir eru sannarlega
ekki betri en refagreni og áreiðanlega lykta
þeir ekki betur. En í þessum frumstæðu
híbýlum leggja íslenzku prestamir stund á
fommálin og rannsaka bókmenntir þjóðar
sinnar."
Sú einkunn heimshomaflakkarans, að ís-
lenzkir bæir séu hliðstæðir refagrenum er
dálítið ýkt, en ekki út í bláinn þegar þess
er gætt, að Browne hafði kynnst því vel
hvemig efnafólk í Bandaríkjunum bjó á
þessum tíma og á því hefur vægast sagt
verið hrikalegur munur. Vafasamt er að
álykta sem svo, að lýsing Brownes á Þing-
vallabænum vísi ótvírætt til sóðaskapar.
/ ð vísu er það ekki til fyrirmyndar ef skólp-
vitnspollar hafa verið á gólfum, en það
segir sig sjálft, að örðugt hefur verið að
koma í veg fyrir reykjarsvæluna frá hlóða-
eldhúsinu. Stundum „sló niður í strompinn"
eins og sagt var. Það hefur ekki verið
auðvelt að lofta út og reykurinn hefur í
bland við fúkkalykt, sem alltaf fylgdi torf-
bæjum, orðið til þess að mynda stækju eða
óþef, sem Browne og fleiri ferðamenn tala
svo oft um. Hvað sem álykta má um sóða-
skap í þessu sambandi stendur það ótvírætt
eftir, að torfbæir eins og Þingvallabærinn,
hafa verið reykmengað og heilsuspillandi
húsnæði.
Niðurlag i næstu Lesbók.
Interleukin-2
Nýtt krabbameinslyf, sem vonazt er til að geti orðið gott vopn
í baráttunni og byggir á að efla hvítu blóðkornin og gera þau
„vígmóð66, svo þau ráðast af krafti gegn krabbameinsfrumum
Interleukin-2 hefur enn
ekki verið leyft opin-
berlega, en læknar um
allan heim eru farnir
að kynnast þessu
undralyfi. Það er þó
galli á gjöf Njarðar, að
enn er mjög lítið til af
lyfinu. Magnið nægir
enn aðeins fyrir átta
sjúklinga á mánuði.
etta var bezta fréttin á liðna árinu: Bandarísk-
ir læknar hafa búð til lyf, sem hefur dugað
jafnvel gegn vonlausum krabbameinstilfellum.
Lyf, sem eflir hið eðlilega varnarkerfi líkamans
þúsundfalt. Það hefur verið reynt á 25 sjúkl-
ingum, en milljónir veikra manna bíða og
vona.
Heimurin leggur við hlustimar, þegar dr.
Steven A. Rosenberg, bandarískur vísinda-
maður á sviði krabbameinsrannsókna, til-
kynnir fyrir framan myndavélar sjónvarps-
stöðva í Bandaríkjunum með fáum og skýr-
um orðum, að „við virðumst nú loksins hafa
í hendi nýtt, áhrifamikið lyf gegn krabba-
meini: Interleukin-2“.
Rosenberg er almenningi ekki ókunnugur.
Það em ekki nema fimm mánuðir síðan
þessi læknir, sem er 45 ára gamall, stóð
fyrir framan sjónvarpsmyndavélar ogflutti
mönnum þessi tíðindi: „Forsetinn er með
krabbamein." Þegar hann sagði þetta, var
hann þegar búinn að annast skurðaðgerð á
Ronaid Reagan. Og með góðum árangri,
eins og nú er vitað. Rosenberg er yfírlæknir
skurðlækningadeildar hinnar frægu
Krabbameins rannsóknarstofunar Banda-
ríkjanna í Bethesda í Maryland.
Það var því ekki að undra, þótt um-
heimurinn legði einnig trúnað á hina nýju
yfirlýsingu læknisins. Daginn eftir sjón-
varpsútsendinguna bilaði símakerfí stofnun-
ar hans vegna hins mikla álags. Yfír 1000
manns, sjúklingar, starfsbræður og frétta-
menn reyndu að ná sambandi við hann sím-
leiðis.
Skömmu áður en Rosenberg kom fram í
sjónvarpinu og skýrði frá Interleukin-2“,
birtist grein í einu virtasta læknablaði heims,
„New England Joumal of Medicine", um
árangur hans og samstarfsmanna hans af
meðhöndlun þeirra á 25 krabbameinssjúkl-
ingum, sem hafði verið gefið hið nýja lyf.
Þetta voru sjúklingar með krabbamein í húð,
þörmum, nýrum og lungum og höfðu allir
hlotið venjulega lækningameðferð án árang-
urs.
Og nú, tæplega ári seinna, skýrði Rosen-
berg svo frá: „Hjá 22 sjúklingum tók
krabbameinið að hörfa. Hjá 11 minnkaði
það meira að segja um helming og í einu
tilfelli hvarf það með öllu. Það voru aðeins
þrír sjúklingar, sem ekki varð bjargað."
Þessi frétt vakti feiknaathygli. En Rosen-
berg varaði menn við of mikilli bjartsýni.
„Enn höfum við aðeins reynslu af 25 sjúkl-
ingum." Og að sjálfsögðu hefur það ekkert
vísindalegt sönnunargildi. Þess vegna má
ekki líta á það opinberlega sem krabba-
meinslyf ársins. „En við höfum tekið skref,
sem lofar mjög góðu, í nýja átt,“ segir
Rosenberg.
Interleukin-2 er efni, sem hvítu blóðkomin
mynda í örlitlum mæli. Það hefur bein áhrif
á hið flókna vamarkerfi líkamans, stjómar
herkvaðningu, ef svo má segja, ef veirur
gera innrás eða venjulegar frumur breytast
í krabbameinsfrumur.
Þessi staðreynd færðu þeir Rosenberg og
menn hans sér í nyt. „Við setjum einfaldlega
vamarkerfí sjálfs líkamans duglega í gang.“
Það er auðvitað alls ekki svo einfalt. Og
þá sérstaklega af því að efnið fyrirfínnst í
svo afar litlum mæli í líkamanum. Það var
ekki fyrr en fyrir fímm ámm, þegar erfða-
tækni hafði náð svo langt, að hægt var að
rækta Interleukin-2, að vísindamennimir
gátu hafíð verkið. Með Interleukin-2 gerðu
þeir hvít blóðkom í tilraunaglasi svo herská,
að þau réðust „af vígamóði" markvisst að
krabbameini.
í reyndinni fer þetta þannig fram: í einn
mánuð er sjúklingurinn daglega í §óra tíma
tengdur blóðdælu, sem skilur úr blóðrásinni
um það bil 10% af hvítu blóðkomunum.
Síðan em hvítu blóðkomin höfð í einá konar
klakkeri í Interleukin-2 lyfínu í fjóra daga
og breytast þá í „vígmóðar eitilfrumur"
(„lymphokinaktivierten Killerzellen"). Þess-
ar frumur fær sjúklingurinn síðan aftur í
æðar sér ásamt meiri skammti af Interleuk-
in-2. Það sér svo um, að enn fleiri hvít blóð-
kom í líkamanum taki upp baráttuna gegn
krabbameininu.
Prófessor Robert Gallo einangraði fyrst
og skilgreindi Interleukin-2 árið 1976. Og
það er einmitt hinn frægi ónæmistæringar-
eða eyðnisérfræðingur, sem einnig starfar
við bandarísku krabbameins-rannsóknar-
stofnunina í Bethesda.
Hann uppgötvaði, að viss hvít blóðkom,
hinar svonefndu T-eitilfrumur, yxu harðar
fyrir tilstilli Interleukin. Það var það, sem
yfirleitt gerði honum kleift að fínna eyðni-
verúna HTLV III. Interleukin-1 er stjom-
efhi, sem áður hafði verið uppgötvað. Það
Sigur erfðatækninnar: InterIeukin-2 er framleitt með ræktun
frumna. Viss hvít blóðkom, T-eitiIfmmur, fjölga sér og framleiða
lyfið um leið.
Læknar við hina frægu krabbameins-
rannsóknarstofnun í Bandaríkjimum í
Bethesda i Maryland fundu upp og
reyndu lyfið Interleukin-2
■ n- 7V: